Benzodiazepiny: podział, wskazania i przeciwwskazania, uzależnienie

Benzodiazepiny kojarzone są głównie jako leki przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe i uspokajające. Benzodiazepiny znajdują również inne szerokie zastosowanie w medycynie - służą zarówno do premedykacji pacjentów przed operacjami, jak i do opanowywania nagłego pobudzenia u chorych oraz do leczenia zaburzeń lękowych. Terapia benzodiazepinami jest wdrażana przez lekarzy wyjątkowo ostrożnie, leki te mają bowiem jeden z największych potencjałów uzależniających wśród środków leczniczych.

Spis treści

1. Benzodiazepiny: wskazania do stosowania
2. Benzodiazepiny: podział
3. Benzodiazepiny: działanie
4. Benzodiazepiny: przeciwwskazania
5. Benzodiazepiny: skutki uboczne
6. Benzodiazepiny: przedawkowanie
7. Benzodiazepiny: kto może przepisać receptę?

Benzodiazepiny w medycynie stosuje się od lat 50. XX wieku, kiedy to odkryta została pierwsza z nich – chlordiazepoksyd. Wspomniany lek obecnie praktycznie nie jest już stosowany, jednakże inna benzodiazepina – diazepam – wyprodukowana kilka lat po chlordiazepoksydzie, wykorzystywana jest aż do dzisiaj. W ciągu ponad połowy wieku, która minęła od pojawienia się benzodiazepin na rynku, wyprodukowano wiele różnych preparatów z tej grupy, które działają zasadniczo tak samo, jednakże różnią się od siebie pod względem siły czy czasu działania.

Benzodiazepiny: wskazania do stosowania

Benzodiazepiny najczęściej kojarzone są jako leki przeciwlękowe, jednakże preparaty z tej grupy odnajdują zastosowanie nie tylko w leczeniu schorzeń psychiatrycznych. Wskazania do stosowania benzodiazepin obejmują:

• zaburzenia lękowe (np. zaburzenie lękowe uogólnione, napady paniki – leki te służą szczególnie do doraźnego łagodzenia lęku);
• krótkotrwałe leczenie bezsenności;
• leczenie napadów padaczkowych;
• premedykację przed zabiegami chirurgicznymi;
• łagodzenie objawów związanych z odstawieniem alkoholu;
• leczenie bolesnych przykurczów mięśniowych;
• leczenie majaczenia.

Benzodiazepiny stosowane są również w stanach nagłych. Bywają podawane pacjentom agresywnym i cechującym się znacznym pobudzeniem psychoruchowym.

Benzodiazepiny to leki przeznaczone raczej dla osób dorosłych. U dzieci stosuje się je rzadko – w tej grupie wiekowej preferowane są inne, alternatywne środki przeciwlękowe.

Benzodiazepiny: podział

Podstawowy podział benzodiazepiny bazuje na czasie działania poszczególnych środków.

Z tego powodu wyróżnia się benzodiazepiny:

• krótkodziałające (np. triazolam czy loprazolam);
• o średnim czasie działania (np. alprazolam, estazolam);
• długodziałające (jak diazepam czy klonazepam).

Przy podziale benzodiazepin pod uwagę można brać nie tylko czas ich działania, ale i szybkość pojawiania się efektów zastosowania tych leków. Szybkodziałające benzodiazepiny to np. diazepam czy triazolam. Lekami, których efekty ujawniają się po dłuższym czasie od ich zażycia, są np. lorazepam czy oksazepam.

Ten podział jest istotny chociażby przy dobieraniu leku odpowiedniego dla potrzeb danego pacjenta: przykładowo, w razie potrzeby opanowania znacznego pobudzenia psychoruchowego wykorzystywane są te benzodiazepiny, które działają szybko.

Benzodiazepiny: działanie

Działanie benzodiazepin polega na ich łączeniu się z receptorami benzodiazepinowymi, które są elementami wchodzącymi w skład receptorów GABA-ergicznych. Struktury te należą do tzw. receptorów hamujących. W układzie nerwowym istnieją one w połączeniu z receptorami chlorkowymi. Pobudzenie receptorów GABA-ergicznych skutkuje zwiększeniem napływu jonów chlorkowych do wnętrza komórki, a to z kolei doprowadza do wystąpienia hiperpolaryzacji neuronu.

Przyłączenie się benzodiazepin do wspomnianych receptorów sprawia, że stają się one bardziej podatne na przyłączanie pobudzającego je neuroprzekaźnika (GABA). Efektem pobudzenia receptorów GABA-ergicznych jest niejako "uśpienie" komórek nerwowych, dzięki czemu benzodiazepiny wywierają działanie uspokajające oraz nasenne. Poza takimi efektami, leki te posiadają także działanie przeciwdrgawkowe, zmniejszają napięcie mięśniowe oraz doprowadzają do zmniejszenia pobudliwości psychoruchowej.

Benzodiazepiny: przeciwwskazania

Ze względu na to, że benzodiazepiny mogą upośledzać proces oddychania, leków tych nie powinny stosować osoby borykające się z problemami układu oddechowego. Przykładami chorób, w których benzodiazepiny są przeciwwskazane, są: przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), miastenia oraz obturacyjny bezdech senny.

Ze względu na znaczny potencjał uzależniający, benzodiazepiny nie powinny być stosowane przez pacjentów, którzy kiedykolwiek borykali się z jakimiś uzależnieniami (czy to od alkoholu, narkotyków czy też od innych leków).

Przeciwwskazaniem do terapii benzodiazepinami jest również ciąża.

Kontrowersyjne jest stosowanie benzodiazepin u osób starszych. Sytuacja taka wynika z tego, że w tej grupie pacjentów istnieje największe ryzyko wystąpienia uzależnienia od benzodiazepin. Innym aspektem, który wymusza ostrożne wdrażanie terapii benzodiazepinami u osób w wieku podeszłym jest to, że w tej grupie wiekowej istnieje największe ryzyko wystąpienia skutków ubocznych tych leków przeciwlękowych.

Zalecana jest ostrożność przy przepisywaniu benzodiazepin pacjentom chorującym na depresję. Związane jest to z tym, że tacy chorzy mogliby wykorzystać leki przeciwlękowe do popełnienia samobójstwa.

Benzodiazepiny: skutki uboczne

Skutki uboczne pojawiające się podczas stosowania benzodiazepin wynikają głównie z mechanizmu działania tych leków.

Pacjenci leczeni środkami z tej grupy mogą doświadczać:

• senności,
• zaburzeń koordynacji ruchowej,
• osłabienia siły mięśniowej,
• zaburzeń pamięci,
• obniżenia libido,
• bólów głowy,
• poczucia ogólnego osłabienia,
• obniżenia ciśnienia tętniczego krwi,
• nudności.

Należy mieć na uwadze, że zażywanie benzodiazepin może osłabiać sprawność psychomotoryczną. Z tego względu osoby stosujące leki przeciwlękowe przed podjęciem się prowadzenia samochodu powinny się upewnić, czy rzeczywiście są w stanie bezpiecznie poruszać się po drodze.

Budzącym zainteresowanie pacjentów skutkiem ubocznym benzodiazepin może być tzw. reakcja paradoksalna. Pojawia się ona rzadko, bo u mniej niż 1 na 100 osób przyjmujących benzodiazepiny. Jej ryzyko jest największe w przypadku pacjentów ze skrajnych grup wiekowych (osób młodych i w podeszłym wieku) oraz w przypadku chorych z organicznymi uszkodzeniami mózgu. Reakcja paradoksalna po benzodiazepinach polega na tym, że przyjęcie leku – zamiast doprowadzić do wyciszenia i uspokojenia pacjenta – skutkuje wystąpieniem agresji i znacznego pobudzenia psychoruchowego.

Szczególnie niebezpieczne jest przyjęcie benzodiazepin łącznie z alkoholem, ponieważ znacznie zwiększa on ryzyko zgonu pacjenta.

Benzodiazepiny: przedawkowanie

Przedawkowanie tych leków skutkuje pojawianiem się różnych dolegliwości. Mogą nimi być zaburzenia mowy i chodu, ale i zagrażające życiu problemy, takie jak śpiączka czy depresja oddechowa.

W przypadku przedawkowania benzodiazepin leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych, gdzie pacjentom podawana jest substancja antagonistyczna w stosunku co do leków przeciwlękowych – flumazenil.

Benzodiazepiny: kto może przepisać receptę?

Ze względu na to, że benzodiazepiny są lekami przeciwlękowymi, niektórym pacjentom wydawać się może, że przepisują je tylko psychiatrzy. Ale receptę na benzodiazepiny uzyskać można chociażby od lekarza rodzinnego. Wybierając lekarza, do którego udamy się po lek przeciwlękowy, powinniśmy rozważyć, jaki dokładnie jest nasz problem.

Osobom cierpiącym na zaburzenia lękowe, najkorzystniej będzie odwiedzić psychiatrę, natomiast w przypadku krótkotrwałych problemów ze snem wystarczająca powinna jednak być wizyta u lekarza rodzinnego.

Czytaj też:

Leki, które mogą uzależniać. Które popularne leki bez recepty mogą działać jak narkotyki?

Diazepam to lek psychotropowy. Jak działa diazepam?

Leki na kaszel jak narkotyki: kodeina, pseudoefedryna i bromowodorek dekstrometorfanu