Barbiturany: budowa, zastosowanie, działanie, skutki uboczne, uzależnienie

Barbiturany znajdują zastosowanie zarówno jako środki przeciwdrgawkowe, jak i wykorzystywane są w celu odurzenia się czy do przeprowadzenia… kary śmierci. W przeszłości barbiturany wykorzystywano w medycynie dość często, obecnie ich rola w świecie medycznym znacząco się zmniejszyła. Stało się tak z powodu zagrożeń, które niesie ze sobą ich stosowanie barbituranów – należą do nich bowiem m.in. ryzyko uzależnienia się od tych leków oraz to, że dość łatwo przy ich stosowaniu może dojść do przedawkowania.

Spis treści

1. Barbiturany: zastosowanie w medycynie
2. Barbiturany: zastosowanie pozamedyczne
3. Barbiturany: mechanizm działania
4. Barbiturany: przykłady
5. Barbiturany: interakcje i środki ostrożności
6. Barbiturany: skutki uboczne
7. Barbiturany: uzależnienie i przedawkowanie
8. Barbiturany a ciąża i karmienie piersią

Barbiturany, a właściwie kwas barbiturowy, po raz pierwszy został zsyntetyzowany w 1864 roku, w Niemczech, przez chemika Adolf von Baeyer.

Już z samym odkryciem pierwszego preparatu należącego do barbituranów związane są pewne ciekawostki - otóż funkcjonuje kilka co najmniej teorii na temat tego, dlaczego odkryty przez Baeyera związek został nazwany właśnie kwasem barbiturowym. Jedną z nich jest ta, według której uczony poszedł świętować swoje odkrycie do tawerny, w której jednocześnie świętowano w związku z uroczystością na część świętej Barbary. Ostatecznie nazwa kwasu barbiturowego miałaby wywodzić się właśnie od tego kobiecego imienia.

Inna teoria dotycząca pochodzenia nazwy kwasu barbiturowego opiera się na tym, co zostało wykorzystane do jego syntezy. Otóż jednym z substratów był wtedy mocznik, który znaleźć można m.in. w moczu. W przypadku tej drugiej teorii jej zwolennicy przekonują, że nazwa kwas barbiturowy wzięła się stąd, że wykorzystywany w laboratorium Baeyera mocznik pochodził z moczu pewnej kelnerki, która miała na imię Barbara.

Kwas barbiturowy traktować można jako prototypowy związek z grupy barbituranów - od czasu, kiedy został on wyprodukowany, zsyntetyzowano ponad dwa tysiące jego pochodnych. Przez wiele lat od pojawienia się związków z tej grupy znajdowały one dość szerokie wykorzystanie i, co ciekawe - stosowano je oczywiście w medycynie, ale nie tylko.

Barbiturany: zastosowanie w medycynie

Barbiturany są środkami, które wywierają depresyjne działanie na czynność układu nerwowego. Z tego powodu w krótkim czasie od ich pojawienia się na rynku medycznym zaczęto wykorzystywać preparaty z tej grupy jako środki nasenne - obecnie jednak w tym celu stosuje się je już bardzo rzadko (zostały one niejako wyparte przez bezpieczniejsze pod względem stosowania benzodiazepiny).

Barbiturany znalazły zastosowanie w medycynie zabiegowej - w tym przypadku stosowano je jako jeden ze środków do znieczulenia.

Jeszcze inne zastosowanie tychże leków wzięło się stąd, że wywierają one efekt przeciwdrgawkowy - z tego powodu zalecane są one czasami osobom cierpiącym na padaczkę (obecnie zresztą barbiturany są wykorzystywane przede wszystkim właśnie jako leki przeciwdrgawkowe).

Barbiturany wykorzystuje się czasami jeszcze w i przypadku całkowicie innych niż wymienione schorzeń. Zdarza się, że są one stosowane u osób z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym, czasami podejmowane są też próby ich wykorzystania w leczeniu żółtaczki, migrenowych bólów głowy czy terapii zespołu odstawiennego u osób uzależnionych od alkoholu czy benzodiazepin.

Barbiturany: zastosowanie pozamedyczne

Nie tylko jednak medycy korzystają z barbituranów. Preparaty należące do tej grupy wykorzystywane były również i przez różne służby śledcze jako tzw. "serum prawdy" (czyli środek, po którego podaniu przesłuchiwany miałby być bardziej skory do odpowiadania na zadawane mu pytania).

W przypadku barbituranów granica pomiędzy dawką terapeutyczną a taką, która jest toksyczna i może prowadzić do śmierci, jest stosunkowo niewielka - istnienie takiej zależności doprowadziło do tego, że leki należące do tej grupy wykorzystywane są w niektórych krajach świata do przeprowadzania eutanazji czy wykonywania kary śmierci.

Barbiturany: mechanizm działania

Barbiturany wykazują depresyjne działanie na układ nerwowy przez to, że doprowadzają one do hiperpolaryzacji komórek nerwowych (środki te sprawiają więc, że neurony stają się mniej pobudliwe).

Preparaty z tej grupy wywierają taki efekt za pośrednictwem kilku mechanizmów. Barbiturany przyłączają się do receptorów GABA-ergicznych, co prowadzi do tego, że do receptorów tych łatwiej przyłącza się hamujący czynność komórek nerwowych neuroprzekaźnik, którym jest właśnie GABA.

Skutkiem tego jest napływ do wnętrza neuronów jonów chlorkowych i to właśnie prowadzi do ich hiperpolaryzacji. Barbiturany doprowadzają także bezpośrednio do otwierania kanałów chlorkowych w błonach komórek nerwowych, mają one również wpływ na regulację napływu do ich wnętrza jonów sodu oraz wapnia.

Dodatkowo preparaty z tej grupy mają też możliwość hamowania aktywności komórek nerwowych należących do tworu siatkowego oraz kory mózgowej.

Barbiturany: przykłady

Wcześniej już nadmieniono, że barbituranów zostało zsyntetyzowanych wyjątkowo wręcz dużo. Wszystkich ponad dwóch tysięcy pochodnych kwasu barbiturowego nie sposób byłoby tu wymienić, w związku z czym ograniczyć się należy do podania kilku przykładowych preparatów, które należą do grupy barbituranów - są nimi:

• tiopental
• fenobarbital
• cyklobarbital
• pentobarbital
• metylofenobarbital
• barbital
• metoheksital

Barbiturany: interakcje i środki ostrożności

W sytuacji, kiedy lekarz zleca pacjentowi przyjmowanie barbituranów, chory powinien poinformować go o wszelkich innych zażywanych przez siebie lekach. Taka konieczność bierze się stąd, że barbiturany wchodzą w interakcje z wieloma różnymi farmaceutykami.

Leki z tej grupy mogą chociażby osłabiać działanie innych farmaceutyków – tak dzieje się w przypadku m.in. części środków stosowanych przy zakażeniu wirusem HIV, ranolazyny (leku stosowanego czasami u chorych na chorobę niedokrwienną serca) czy worikonazolu (leku przeciwgrzybiczego).

Barbiturany mogą jednak prowadzić i do odwrotnych interakcji, czyli takich, gdzie mogą one wzmacniać działanie innych leków. Tutaj mowa przede wszystkim o innych preparatach, które mogą wywierać depresyjny wpływ na układ nerwowy - takowymi są między innymi benzodiazepiny oraz leki nasenne, takie jak zaleplon czy zolpidem.

Z wymienionych powodów zawsze konieczne jest wyjątkowo ostrożne zażywanie tego rodzaju leków razem z barbituranami.

Barbiturany: skutki uboczne

Współcześnie barbiturany wykorzystywane są w medycynie zdecydowanie rzadziej niż w przeszłości - nie bez powodu. Jednym z takowych powodów jest wspominana wcześniej niewielka różnica pomiędzy dawką terapeutyczną a toksyczną tych leków, inną zaś przyczyną tego, że barbiturany są stosowane coraz rzadziej, są ich skutki uboczne.

Wśród problemów, które mogą pojawiać się w trakcie stosowania barbituranów, wymienia się między innymi:

• zawroty głowy
• nudności
• wymioty
• ból głowy
• zaburzenia koordynacji psychoruchowej i zaburzenia równowagi
• zaburzenia pamięci
• spowolnienie tempa myślenia
• zaburzenia koncentracji
• senność

Barbiturany: uzależnienie i przedawkowanie

Ograniczone wykorzystywanie barbituranów spowodowane jest tak naprawdę nie samym tylko ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych zażywania tych środków, ale i tym, że mogą one prowadzić do uzależnienia.

Zażywanie barbituranów może prowadzić do rozwoju zależności zarówno psychicznej, jak i fizycznej i to niestety nawet po stosunkowo krótkim czasie przyjmowania tych preparatów.

Ryzyko uzależnienia od tych leków jest spowodowane kilkoma różnymi czynnikami. Przede wszystkim pojawia się ono przez to, że przy zażywaniu barbituranów dość szybko rozwija się tolerancja - prowadzi to do tego, że do wystąpienia efektu zażycia leku konieczne jest przyjmowanie coraz większych jego dawek.

Ryzyko uzależnienia spowodowane jest także tym, że barbiturany nie tylko mają działanie uspokajające, ale i ich przyjęcie może skutkować wystąpieniem euforii czy poczucia zadowolenia oraz zrelaksowania.

Uzależnienie od barbituranów samo w sobie jest groźne, zagrożenie z nim związane narasta jednak z powodu tego, że nietrudno jest przedawkować te leki. Przedawkowanie takich preparatów może być zaś bardzo groźne - w przypadku, gdy do tego dojdzie, u pacjenta mogą występować między innymi:

• całkowity brak koordynacji ruchowej
• bełkotliwa, niezrozumiała mowa
• trudności z dokonaniem oceny sytuacji
• zaburzenia oddychania (np. w postaci bardzo płytkiego oddychania)
• znaczne spowolnienie czynności serca (bradykardia)
• zaburzenia czynności nerek (mogące doprowadzić do niewydolności nerek)
• śpiączka

W najcięższych przypadkach zatrucia barbituranami dochodzić może do zgonu pacjenta. Nie tylko jednak jednokrotne przedawkowanie barbituranów jest groźne - długie stosowanie tych leków również może prowadzić do różnych trudności, wśród których wymienia się m.in. utrwalone zaburzenia pamięci, trudności z utrzymaniem koncentracji i skupieniem uwagi czy zaburzenia seksualne.

Uzależnienie od barbituranów to naprawdę poważny problem - różne zaburzenia pojawiać się mogą zarówno w trakcie ich przewlekłego zażywania, jak i już wtedy, kiedy to człowiek nagle przestanie je przyjmować. Rozwijać się wtedy może zespół odstawienny, którego przejawami mogą być takie dolegliwości, jak m.in. niepokój, bezsenność, bóle mięśniowe czy mdłości, wymioty i wzrost temperatury ciała.

Z zespołem abstynencyjnym wynikającym z zaprzestania przyjmowania barbituranów związane są także ryzyko napadów drgawkowych oraz omamów i urojeń.

Barbiturany a ciąża i karmienie piersią

Barbiturany u kobiet ciężarnych i karmiących zalecane są tylko wtedy, gdy istnieje taka konieczność. Wynika to z tego, że środki te u ciężarnych mogą przechodzić przez łożysko do płodu, a u karmiących matek leki z tej grupy przedostają się do ich pokarmu.

Gdy barbiturany trafiają zaś do organizmu dziecka, dochodzić wtedy może do występowania u niego skutków ubocznych tych leków. Oprócz tego istnieje zagrożenie, że w przypadku, kiedy matka przyjmowała barbiturany w czasie ciąży, po jej rozwiązaniu - szczególnie, gdy kobieta nie karmi później piersią - u dziecka rozwinie się zespół abstynencyjny.

Takie właśnie oraz kilka innych zagrożeń sprawia, że u ciężarnych i karmiących piersią kobiet raczej zdecydowanie unika się barbituranów.