Kwas acetylosalicylowy - działanie, dawkowanie, skutki uboczne

Większość z nas sięga po leki zawierające kwas acetylosalicylowy w przypadku przeziębienia czy bólu głowy. Ale kwas salicylowy może uratować także przed atakiem serca oraz udarem mózgu. Jak działa kwas acetylosalicylowy? Jakie są wskazania do jego przyjmowania? Jakie jest dawkowanie? Kto nie powinien leczyć się lekami zawierającymi kwas acetylosalicylowy i jakie są skutki uboczne ich przyjmowania?

Spis treści

1. Kwas acetylosalicylowy - działanie przeciwdegradacyjne
2. Kwas acetylosalicylowy - wskazania
3. Kwas acetylosalicylowy - przeciwwskazania. Kto nie może go przyjmować?
4. Kwas acetylosalicylowy - dawkowanie
5. Kwas acetylosalicylowy - objawy przedawkowania
6. Kwas acetylosalicylowy wchodzi w reakcje z lekami

Kwas acetylosalicylowy to pochodna kwasu salicylowego, która ma działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwagregacyjne. Już Hipokrates zauważył, że kwas acetylosalicylowy ma działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Dziś wiadomo, że kwas acetylosalicylowy (ASA) ma też dobroczynny wpływ na układ krwionośny. Jak to możliwe? Aby poznać odpowiedź – najpierw trochę o naszej krwi.

Kwas acetylosalicylowy - działanie przeciwdegradacyjne

Płytki krwi mają zdolność do skupiania się w miejscu uszkodzenia naczynia krwionośnego, np. skaleczenia. Wywołuje to miejscowy skurcz naczynia i krwawienie się zmniejsza. Płytki tworzą skrzep, który jak korek zatyka ranę. Ale mogą one się zlepiać również wewnątrz tętnic i żył, a taka sytuacja to poważne zagrożenie dla zdrowia i życia.

Jeżeli wnętrze tętnicy pokryte jest dojrzałą blaszką miażdżycową, w każdej chwili może ona pęknąć. Wówczas miejsce, w którym to się stało, organizm potraktuje jak ranę na skórze. Zacznie wytwarzać substancję (tromboksan), która przyśpieszy sklejanie się płytek krwi ze sobą oraz ich przyleganie do ściany naczynia.

Gdy taki zakrzep (zakrzep przyścienny) będzie duży, zmniejszy światło naczynia i utrudni przepływ krwi. W przypadku zablokowania tętnicy wieńcowej, w ciągu kilku godzin dojdzie do martwicy komórek mięśnia sercowego, czyli zawału. Właśnie tę sytuację może zmienić kwas acetylosalicylowy.

• Przeciwzakrzepowe właściwości kwasu acetylosalicylowego odkryto dopiero w ostatnim 20-leciu. Okazało się, że wynikają one ze zdolności kwasu acetylosalicylowego do hamowania aktywności enzymu o nazwie cyklooksygenaza, dzięki której wytwarzany jest tromboksan odpowiadający za zlepianie się płytek.
• Inną zaletą kwasu jest to, że reguluje on intensywność wytwarzania prostacykliny – substancji przeciwstawnej tromboksanowi, czyli zapobiegającej przyklejaniu się płytek krwi do ścian naczyń.
• ASA ma też inną ważną cechę – działa przeciwmiażdżycowo. Zlepione ze sobą płytki utrudniają przepływ krwi, co prowadzi do niedotlenienia wszystkich narządów, a zwłaszcza serca. Jeśli jednak regularnie przyjmuje się preparaty zawierające kwas acetylosalicylowy, proces ten przebiega wolniej. Dlatego ASA jest stosowany w profilaktyce chorób układu krążenia.

Kwas acetylosalicylowy - wskazania

• Objawowe leczenie dolegliwości bólowych o małym i (lub) umiarkowanym nasileniu (np: bóle głowy, bóle zębów, bóle mięśniowe)
• Objawowe leczenie dolegliwości bólowych i gorączki w przebiegu przeziębienia i grypy
• Regularne przyjmowanie leku zalecane jest osobom z zaawansowaną miażdżycą i chorobą wieńcową
• Lek podawany jest też zawałowcom, bo redukuje ryzyko wystąpienia kolejnego ataku, zwłaszcza w ciągu pierwszych 30 dni po zawale
• Przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego pomaga też osobom z chromaniem przestankowym, czyli zarostową miażdżycą tętnic obwodowych

Czytaj też: Masz grypę? Nie lecz się aspiryną!

Kwas acetylosalicylowy - przeciwwskazania. Kto nie może go przyjmować?

Preparatów zawierających kwas acetylosalicylowy nie mogą przyjmować:

• osoby cierpiące na chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy, ponieważ kwas acetylosalicylowy zmniejsza wydzielanie przez ściany żołądka ochronnego śluzu;
• kobiety karmiące piersią, gdyż kwas przenika do mleka i może zaszkodzić dziecku;
• dzieci do 12. roku życia – kwas może spowodować u nich wystąpienie niebezpiecznego zespołu Reye’a;
• astmatycy, bo kwas acetylosalicylowy może wywołać napad duszności;
• osoby ze skazami krwotocznymi i przyjmujące leki przeciwkrzepliwe, ponieważ kwas acetylosalicylowy rozrzedza krew;
• chorzy na cukrzycę – kwas nasila działanie leków przeciwcukrzycowych i może dojść do znacznego obniżenia poziomu glukozy we krwi i zasłabnięcia;
• pacjenci czekający na operację na 7–10 dni przed zabiegiem, aby nie zaburzyć procesu krzepnięcia.

Kwas acetylosalicylowy - dawkowanie

Zalecane obecnie bardzo małe dawki ASA minimalizują jego działania niepożądane. Mikrodawki leku (nie mniej niż 75 mg i nie więcej niż 100–160 mg na dobę) są leczeniem z wyboru.

W profilaktyce zakrzepicy pożądany efekt osiąga się dopiero po kilku dniach przyjmowania leku. Dlatego też przez pierwsze dni kuracji zażywa się nawet 320 mg leku na dobę. Później dawkę się zmniejsza.

Zaleconej przez lekarza dawki nie wolno zmieniać na własną rękę, ponieważ nadmiar ASA może powodować niebezpieczne dla zdrowia skutki.

Kwas acetylosalicylowy - objawy przedawkowania

Jak każdy lek, także kwas acetylosalicylowy można przedawkować. Początkowo objawia się to:

• zawrotami głowy
• szumami w uszach
• nudnościami
• wymiotami
• zaburzeniami słuchu i wzroku

Później rozwija się kwasica metaboliczna. Może też dojść do drgawek, śpiączki, zapaści czy niewydolności nerek. Duża dawka kwasu acetylosalicylowego może być nawet śmiertelna.

Przeczytaj też: Kwas salicylowy i jego właściwości lecznicze. Jak działa i dlaczego warto go stosować?

Kwas acetylosalicylowy wchodzi w reakcje z lekami

Kwas acetylosalicylowy nasila działanie:

• toksyczne metotreksatu na szpik kostny; nie należy stosować kwasu acetylosalicylowego jednocześnie z metotreksatem stosowanym w dawkach 15 mg na tydzień lub większych; jednoczesne  stosowanie metotreksatu w dawkach mniejszych niż 15 mg na tydzień wymaga zachowania szczególnej ostrożności. W przeciwnym razie może dojść do uszkodzenia szpiku kostnego;
• leków przeciwzakrzepowych, leków trombolitycznych (rozpuszczających  skrzeplinę) i hamujących agregację (zlepianie) płytek krwi, co może powodować zwiększone ryzyko wydłużenia czasu krwawienia i krwotoków;
• ryzyko wystąpienia choroby wrzodowej i krwawień z przewodu pokarmowego, jeśli jest stosowany  jednocześnie z kortykosteroidami, innymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, w tym innymi  salicylanami w dużych dawkach, lub jeśli w czasie leczenia spożywany jest alkohol; po zakończeniu  przyjmowania glikokortykosteroidów działających ogólnoustrojowo (z wyjątkiem hydrokortyzonu stosowanego jako terapia zastępcza w chorobie Addisona) zwiększa się ryzyko przedawkowania salicylanów;
• digoksyny (lek stosowany w chorobach serca), gdyż zwiększa jej stężenie w osoczu;
• leków przeciwcukrzycowych, np. insuliny, pochodnych sulfonylomocznika;
• toksyczne kwasu walproinowego (lek stosowany m.in. w padaczce), który z kolei nasila działanie antyagregacyjne kwasu acetylosalicylowego;
• toksyczne kwasu walproinowego (lek stosowany m.in. w padaczce), który z kolei nasila działanie antyagregacyjne kwasu acetylosalicylowego.

Kwas acetylosalicylowy osłabia działanie:

• leków przeciwdnawych, stosowanych w leczeniu dny moczanowej, zwiększających wydalanie kwasu  moczowego z organizmu (np. benzbromaron, probenecyd), co może powodować nasilenie objawów dny  moczanowej
• leków moczopędnych,
• niektórych leków przeciwnadciśnieniowych (z grupy tzw. inhibitorów konwertazy angiotensyny), szczególnie jeśli kwas acetylosalicylowy stosowany jest w dużych dawkach.

Leki zawierające kwas acetylosalicylowy to m.in. aspiryna i polopiryna.

W artykule wykorzystano materiały Anny Jarosz z miesięcznika "Zdrowie".

Monika Majewska

Konsultacja: dr Renata Houwald-Koronacka