Przyjmujesz antybiotyki? Sprawdź, czy nie popełniasz błędów

Antybiotyki są grupą substancji wykorzystywanych w leczeniu infekcji bakteryjnych. Leki tego typu nie są skuteczne w zwalczaniu wirusów wywołujących sezonowe infekcje czy grypę. Ich aktywność opiera się na hamowaniu namnażania lub zabijaniu bakterii. Antybiotyki mogą być podawane zarówno w leczeniu jak i profilaktyce zakażeń bakteryjnych. Jak dzielimy substancje antybiotyczne? Czy wolno pić alkohol przyjmując antybiotyki? Jakich zasad bezpieczeństwa należy przestrzegać przyjmując te leki?

Spis treści

1. Antybiotyki - historia. Skąd wzięły się leki przeciwbakteryjne?
2. Antybiotyki - jak działają różne rodzaje antybiotyków?
3. Czy wszystkie antybiotyki zabijają te same bakterie? Spektrum działania antybiotyków
4. Antybiotyki - negatywne skutki stosowania antybiotyków
5. Antybiotyki i alkohol- czy można je łączyć?
6. Jak bezpiecznie stosować antybiotyki?
7. Antybiotyki - czym popijać?
8. Czy przyjmując antybiotyk zawsze należy stosować osłonę?

Pierwsze odkryte antybiotyki były substancjami pochodzenia naturalnego. Wyodrębniona przez Fleminga penicylina jest substancją produkowaną przez grzyby pleśniowe. W przyrodzie antybiotyki pełnią rolę chemicznej broni produkowanej przez niektóre bakterie i proste grzyby. W obecnym lecznictwie wykorzystuje się zarówno substancje pochodzenia naturalnego, jak i ich sztucznie zmodyfikowane wersje.

Antybiotyki - historia. Skąd wzięły się leki przeciwbakteryjne?

Substancje o właściwościach antybiotycznych były wykorzystywane w leczeniu infekcji bakteryjnych już od czasów starożytnych. Co prawda ludzie żyjący przed wiekami nie znali terminu „antybiotyk”, jednak nieświadomie używali w praktykach medycznych związków chemicznych z tej grupy.

W wielu dawnych cywilizacjach medycy stosowali miejscowo na rany spleśniały chleb zawierający substancje antybiotyczne. Zabieg ten zmniejszał ryzyko rozwoju infekcji bakteryjnej.

Pierwszym badaczem, który naukowo udowodnił przeciwinfekcyjne właściwości pleśni, był John Parkinson (1567–1650). Musiało jednak minąć kilka stuleci zanim oczyszczone antybiotyki trafiły do szpitali i aptek. Alexander Fleming odkrył penicylinę w 1928 roku rozpoczynając tym samym erę antybiotykoterapii.

W XX wieku antybiotyki zrewolucjonizowały medycynę. Dzięki wprowadzeniu tych leków ludzkość pokonała wiele do tej pory śmiertelnych chorób. Niestety łatwy dostęp do antybiotyków doprowadził do ich nadużywania przez pacjentów. W konsekwencji wytworzyła się lekooporność bakterii i wiele dawniej skutecznych leków przestało działać.

Antybiotyki - jak działają różne rodzaje antybiotyków?

Podstawowa podział antybiotyków opiera się na ich mechanizmach działania. Leki te można też dzielić na podstawie ich budowy chemicznej lub spektrum terapeutycznego, czyli tego wobec których bakterii są aktywne.

Większość antybiotyków opiera swoje działanie na blokowaniu funkcji lub procesów namnażania się komórek bakteryjnych. Wyróżniamy:

• Antybiotyki beta-laktamowe blokujące biosyntezę ściany komórki bakteryjnej. Prowadzi to do spotęgowania jej wrażliwości na niekorzystne warunki środowiska. Następuje zwiększenie przepuszczalności ściany komórkowej bakterii. Takie uszkodzenie prowadzi ostatecznie do samozniszczenia drobnoustroju. Do antybiotyków beta-laktamowych zaliczamy:
• penicyliny,
• cefalosporyny,
• karbapenemy
• oraz monobaktamy.
• Polimyksyny uszkadzające strukturę błony komórkowej bakterii. Antybiotyki te działają jak detergenty, zwiększając przepuszczalność bakteryjnej błony komórkowej, co ostatecznie doprowadza do zniszczenia drobnoustroju.
• Antybiotyki zakłócające działanie enzymów bakteryjnych. Do tego typu antybiotyków zaliczamy
• ryfamycyny ,
• lipiarmycyny,
• chinolony
• i sulfonamidy.
• Antybiotyki będące inhibitorami syntezy białek. Leki z tej grupy zazwyczaj nie zabijają bakterii, a jedynie hamują ich namnażanie. Do tego typu zaliczamy:
• makrolidy,
• linkozamidy
• i tetracykliny.

Czy wszystkie antybiotyki zabijają te same bakterie? Spektrum działania antybiotyków

Antybiotyki można podzielić również na podstawie specyficzności docelowej. Oznacza to, że istnieją typy antybiotyków zabijających dużą grupę różnych bakterii oraz takie które są wyspecjalizowane wobec małego zbioru drobnoustrojów.

Rozróżnienie na spektra aktywności ułatwia zrozumienie działania konkretnego leku. Substancje o „wąskim spektrum” są aktywne wobec określonego typu bakterii, przykładowo Gram-ujemnych lub Gram-dodatnich. Antybiotyki o „szerokim spektrum” są natomiast skuteczne wobec wielu rodzajów bakterii.

Antybiotyki - negatywne skutki stosowania antybiotyków

Antybiotyki zatwierdzone do stosowania w lecznictwie zostały przebadane pod względem różnego rodzaju skutków ubocznych. Właściwie przyjmowane są zazwyczaj bezpieczne i dobrze tolerowane.

Niestety przyjmowanie ich, tak samo jak większości leków, wiąże się z działaniami niepożądanymi. Przykre konsekwencje zażywania antybiotyków mogą odzwierciedlać właściwości farmakologiczne i toksykologiczne leku lub wynikać z indywidualnej nadwrażliwości pacjenta na konkretną substancję.

Do działań niepożądanych antybiotyków zaliczają się:

• gorączka, 
• nudności,
• reakcje alergiczne, w tym fotodermatozy.

Typowym skutkiem ubocznym przyjmowania antybiotyków są biegunki, wynikające z zakłócenia składu gatunkowego mikroflory jelitowej.

W celu zapobieganiu tego typu dolegliwościom, w trakcie antybiotykoterapii zaleca się zażywanie probiotyków doustnych.

Antybiotyki mogą również negatywnie wpływać na mikroflorę pochwy. Konsekwencją ich przyjmowania mogą być stany zapalne okolic intymnych wywołane drożdżakami z rodzaju Candidia.

Antybiotyki i alkohol- czy można je łączyć?

Alkohol może zmniejszać skuteczność antybiotyków oraz nasilać ich działania niepożądane. Interakcje różnych grup leków bakteriobójczych z napojami procentowymi nie są jednorodne.

W przypadku większości mała dawka alkoholu nie wywołuje odczuwalnych działań niepożądanych, Jednocześnie są grupy antybiotyków, w przypadku których takie połączenie może być bardzo niebezpieczne.

Antybiotyki, takie jak metronidazol, cefalosporyny i furazolidon, wchodzą w chemiczną interakcję z alkoholem, co może skutkować wymiotami, nudnościami oraz dusznościami. Ponadto skuteczność doksycykliny może być znacząco zmniejszona przez spożycie alkoholu.

Jak bezpiecznie stosować antybiotyki?

Najważniejszą kwestią jest to, że antybiotyki mogą być przyjmowane tylko z przypisu lekarza. Nigdy nie wolno stosować samoleczenia, zużywając zapasy resztek leków pozostałych z poprzedniej choroby.

Dlaczego jest to tak ważne? Ponieważ bakterie mające częsty kontakt z jednym antybiotykiem mogą się na niego uodpornić. Stosując pozbawione kontroli lekarskiej samoleczenie możemy doprowadzić do rozwoju infekcji, na którą standardowe leki nie będą działać.

Kolejnym ważnym problemem jest również to, że samodzielnie nie jesteśmy w stanie odróżnić infekcji bakteryjnej od wirusowej. Wobec wirusów antybiotyki nie są skuteczne, więc łykając je możemy sobie tylko zaszkodzić.

Pacjenci często próbują „wymusić” na lekarzu wypisanie recepty na antybiotyk. Wynika to z dużej wiary społeczeństwa w naszym kraju w moc tych leków. Niestety niepotrzebne przyjmowanie antybiotyków może doprowadzić do nawracających trudnych w leczeniu infekcji. Z tego względu lepiej zaufać lekarzowi, który odmawia wypisania recepty na antybiotyk.

Antybiotyki należy przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza. Ważne są odstępy dawek oraz czas trwania całej terapii. Pacjenci czasami odstawiają antybiotyk w momencie, gdy poczują się lepiej. Jest to bardzo niebezpieczna praktyka.

Przy skróconym leczeniu antybiotyk nie jest zdolny do zabicia wszystkich chorobotwórczych bakterii. Drobnoustroje, które przetrwały leczenie, mają zwiększoną odporność na leki. Po wcześniejszym odstawieniu antybiotyku prawdopodobnie dojdzie do nawrotu infekcji, która będzie trudniejsza w leczeniu od pierwszej.

Antybiotyki - czym popijać?

Antybiotyki należy popijać wodą. Leki z tej grupy wchodzą w interakcje z wieloma różnymi napojami. Szczególnie niebezpieczne są soki cytrusowe, zwłaszcza grejpfrutowy.

Mleko i nabiał mogą natomiast zmniejszać wchłanialność niektórych antybiotyków z przewodu pokarmowego. Również kawa i herbata zawierają substancje wpływające na wchłanialność i aktywność leków w organizmie.

Czy przyjmując antybiotyk zawsze należy stosować osłonę?

Wszystkie antybiotyki wpływają negatywnie na mikroflorę jelitową. Z tego względu z lekami z tej grupy zaleca się przyjmowanie probiotyków osłonowych. Ważne jest, aby probiotyku nie zażywać w tym samym czasie co antybiotyk.

W Polsce lekarze o długim stażu pracy zazwyczaj zalecają przyjęcie preparatu osłonowego godzinę przed antybiotykiem. Obecnie jednak w literaturze medycznej coraz częściej pisze się o przyjmowaniu probiotyku dwie godziny po dawce leku przeciwbakteryjnego.

Czytaj też:

• Antybiotyki - jak je przyjmować, by uniknąć antybiotykooporności
• Antybiogram przed leczeniem antybiotykiem. Jak wygląda antybiogram i jak czytać jego wyniki?
• Co jest lepsze w czasie antybiotykoterapii: synbiotyk czy probiotyk?
• Antybiotyki: zasady stosowania. Jak bezpiecznie i skutecznie przyjmować antybiotyki?

mgr farmacji Sara Janowska

Magdalena Moraszczyk