Zatkany nos – 13 możliwych przyczyn i sposoby leczenia

Zatkany nos bardzo utrudnia normalne funkcjonowanie. Ciężko jest oddychać, mówić, sen nie daje pełnej regeneracji, a przez niedrożny w pełni nos pojawia się chrapanie. Uczucie zatkanego nosa często wiąże się z obecnością wydzieliny lub wręcz wycieku z nosa, i nie zawsze jest to zwykły katar. Przyczyną problemu może być infekcja, alergia, zapalenie zatok, polipy. Sprawdź, co jeszcze może powodować zatkanie nosa i kiedy trzeba zgłosić się do lekarza.

Spis treści

1. Kiedy iść do lekarza?
2. Przeziębienie
3. Alergia
4. Nieżyt polekowy
5. Zmiany naczynioruchowe
6. Zbyt mała wilgotność powietrza
7. Czynniki drażniące – dym, kurz, chemikalia
8. Problemy z zatokami
9. Polipy
10. Skrzywienie przegrody nosowej
11. Przerost małżowin nosowych
12. Ciało obce w kanale nosowym
13. Zaburzenia pracy tarczycy
14. Nowotwór nosa, zatok

Nos, a konkretnie jama nosowa, jest bardzo ważnym elementem dróg oddechowych. Jeżeli nos jest zatkany, bo jego wnętrze jest zmienione anatomicznie – obrzęknięte, pełne wydzieliny – mamy poważne trudności w oddychaniu. Choć bywa czasem i tak, że nos jest zatkany, ale nic z niego nie cieknie. Trzeba pamiętać, że długotrwale zatkany nos może negatywnie wpłynąć na ogólną kondycję zdrowotną organizmu, ponieważ zmniejsza wydolność fizyczną, powoduje bóle głowy, zmęczenie, problemy z koncentracją. Zatkany nos skutkuje ogólnym dyskomfortem i koniecznością oddychania przez usta, co może utrudniać spożywanie posiłków i napojów.

Kiedy iść do lekarza?

W przypadku małych dzieci zatkany nos zawsze wymaga konsultacji z lekarzem, ponieważ znacznie utrudnia dziecku oddychanie. Jeśli chodzi o osoby dorosłe, należy zgłosić się do lekarza, jeśli:

• Zatkany nos znacznie utrudnia normalne funkcjonowanie
• Zatkanie nosa utrzymuje się dłużej niż 10 dni
• Występuje wysoka gorączka
• Dokucza silny ból w obrębie nosa, czoła
• Wydzielina z nosa ma żółty lub zielony kolor
• Pojawiło się krwawienie z nosa
• Niedawno doszło do urazu twarzy, głowy

Rozpoznanie przyczyny problemu z nosem wymaga zebrania dokładnego wywiadu. Jeśli uczucie zatkanego nosa nie jest związane z przeziębieniem ani alergiami – wtedy konieczne jest podjęcie dalszej diagnostyki.

Zazwyczaj osoby cierpiące z powodu zatkanego nosa, po wizycie u lekarza rodzinnego, kierowane są do laryngologa. Lekarz bada pacjenta endoskopem, czyli wkłada do jego nosa cienką sondę z minikamerą i na ekranie monitora widzi wnętrze nosa. W ten sposób sprawdza, czy potencjalną przyczyną zatkania nosa jest krzywa przegroda nosowa, polipy lub przerośnięte małżowiny nosowe.

Przeziębienie

Zazwyczaj przyczyną zatkanego nosa jest katar, czyli nieżyt nosa. To stan zapalny błony śluzowej naszego organu powonienia. Najczęściej jego sprawcą są wirusy – jest ich ponad 200 (rhinowirusy, koronawirusy, adenowirusy). Rzadziej katar jest następstwem zakażenia bakteriami. Ostry nieżyt nosa to jeden z objawów przeziębienia, którego przyczyną są wymienione wirusy.

Dla wirusowego ostrego nieżytu nosa, dokuczającego nam najczęściej, charakterystyczna jest wodnisto-śluzowa wydzielina. Przy katarze bakteryjnym jest ona śluzowo-ropna, gęsta, żółtozielona.

Z wszelkimi drobnoustrojami odpowiedzialnymi za infekcje górnych dróg oddechowych układ immunologiczny na ogół dobrze sobie radzi. Jednak w chwili jego osłabienia (np. z powodu przegrzania lub wychłodzenia organizmu) to zarazki są górą. Jeśli uda im się wniknąć do wnętrza błon śluzowych, szybko namnażają się i pojawia się infekcja, której objawem jest uciążliwy katar i zatkany nos. Dochodzi do obrzęku błon śluzowych, co utrudnia oddychanie. Wskutek nadmiernej przepuszczalności naczyń krwionośnych i wzmożonej aktywności komórek wytwarzających śluz, wzmaga się produkcja wydzieliny. Utrudnia ona pracę rzęsek pokrywających błonę śluzową, a mają one ważne zadanie do spełnienia. Walczą z drobnoustrojami i oczyszczają jamy nosowe i zatoki. Początkowo wydzielina jest wodnista, potem gęstnieje. Jeśli dojdzie do nadkażenia bakteryjnego, czemu sprzyja infekcja wirusowa, staje się bardzo gęsta. Wtedy niedrożność nosa się nasila.

Co robić? Wirusowy ostry nieżyt nosa trwa 5–7 dni. Organizm zazwyczaj tyle czasu potrzebuje, aby uporać się z infekcją. Czasami następstwem pozornie banalnego kataru są różne komplikacje zdrowotne. Jeśli infekcja się rozszerzy, może dojść do zapalenia zatok, uszu, oskrzeli. Zdarza się też, że ostry nieżyt nosa przechodzi w przewlekły albo zmienia charakter z wirusowego na bakteryjny i konieczne jest podanie antybiotyków. Dlatego katar trzeba leczyć. W tym celu:

• Stosuj sprej z wodą morską. Nawilży błonę śluzową, rozrzedzi wydzielinę i usprawni pracę rzęsek. Pomoże zmniejszyć obrzęk.
• Rób inhalacje. Pomagają udrożnić zatkany nos. Użyj gorącej wody lub naparu z ziół (rumianek, tymianek, szałwia).
• Sięgnij po krople do nosa. Zmniejszają obrzęk błony śluzowej nosa, ograniczają ilość wydzieliny, niektóre zwalczają stan zapalny. Trzeba je jednak stosować z umiarem, najlepiej nie dłużej niż przez 3–4 dni. Nadużywanie kropli może doprowadzić do uszkodzenia błony śluzowej objawiającego się uczuciem zatkania nosa (tzw. katar z odbicia).
• Nawadniaj organizm. Długotrwały, trwający nawet kilka dni lub dłużej, stan zatkanego nosa można osłabić, spożywając dużą ilość płynów. Zalecana jest woda, gorąca herbata, napary ziołowe oraz tradycyjny rosół. Większa ilość płynów w organizmie spowoduje rozrzedzenie wydzieliny zalegającej w nosie, a przez to ułatwi jej usuwanie.

Alergia

Niedrożność nosa, która pojawia się bez uprzedniego przeziębienia – zwłaszcza w okresie wiosennym – może oznaczać problemy alergiczne. Katar alergiczny (katar sienny) jest reakcją uczuleniową na pylenie kwiatów, drzew, krzewów, traw i ziół oraz na roztocza, pleśń, sierść zwierząt.

Objawy. W przypadku kataru alergicznego, wydzielina jest zwykle wodnista, ponadto występuje świąd nosa, łzawienie oczu i kichanie. U niektórych występuje też kaszel, wysypka. Objawy te znikają po ustaniu kontaktu z alergenami, ponieważ to one, a nie zarazki, są przyczyną stanu zapalnego błony śluzowej nosa.

Co robić? Jeśli nie mieliśmy wcześniej takich dolegliwości, warto zgłosić się do alergologa, który zleci wykonanie testów (np. skórnych lub z krwi). W przypadku stwierdzenia alergii możliwe będzie określenie alergenów i przepisanie odpowiednich leków, które udrożnią zatkany nos.

Nieżyt polekowy

Zatkanie nosa może wystąpić w wyniku przyjmowania niektórych leków. Polekowy nieżyt wywołują np. leki hipotensyjne, aspiryna, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz doustne środki antykoncepcyjne.

Zmiany naczynioruchowe

Niektóre osoby mają katar i uczucie zatkanego nosa, gdy zimą wejdą z dworu do ciepłego pomieszczenia lub zjedzą gorący posiłek. Przyczyną takiej chwilowej reakcji są zmiany naczynioruchowe.

Chodzi o zaburzoną kontrolę nerwową rozszerzania się i zwężania naczyń krwionośnych. Istnieje nawet coś, co nazywa się nieżytem naczynioruchowym. Polega na tym, że niektórzy z nas bardziej odczuwają następstwa nagłej zmiany pomieszczeń, które różnią się temperaturą czy wilgotnością. Latem wchodzimy do klimatyzowanego biura, zimą z dworu wchodzimy do domu i już pociągamy nosem. Niektórzy mają takie objawy po zjedzeniu gorącej zupy. To wcale nie znaczy, że jest infekcja czy alergia. To sygnał, że nos nie jest w stanie tak szybko zaadaptować się do zmienionych warunków. Pojawia się obrzęk błony śluzowej nosa, jest więcej wydzieliny, ale to nie jest objaw choroby. Katar naczynioruchowy mija samoistnie po kilku-, kilkunastu minutach.

Zbyt mała wilgotność powietrza

Na problem zatkanego nosa ma także wpływ otoczenie, w którym najczęściej przebywamy, i takie jego parametry jak wilgotność powietrza. Jeśli pracujemy lub mieszkamy w pomieszczeniu o niskim poziomie wilgotności (suche powietrze), wysuszenie śluzówki nosa może powodować uczucie zatkania (zwłaszcza rano, po przebudzeniu) – to zespół suchego nosa.

W takiej sytuacji warto zaopatrzyć się w nawilżacz powietrza. Są nawet małe urządzenia do ustawienia na biurku. Zimą można zawiesić na rozgrzanym kaloryferze naczynie wypełnione wodą, która będzie powoli parować, zwiększając poziom wilgotności w pomieszczeniu.

Ważne. Prawidłowa i idealna dla naszego nosa wilgotność powietrza w pomieszczeniach zamkniętych powinna wynosić 40-60%, przy optymalnej temperaturze w pomieszczeniu na poziomie 20-22°C (18°C w sypialni).

Czynniki drażniące – dym, kurz, chemikalia

Przyczyną zatkanego nosa mogą być unoszące się w powietrzu kurz, pyłki i dym papierosowy, które paraliżują rzęski znajdujące się we wnętrzu jamy nosowej. Zaburzenia wilgotności i funkcjonowania śluzówki nosa mogą powodować także środki chemiczne, pyły i opary substancji drażniących, które powodują, że w śluzówce górnych dróg oddechowych pojawia się stan zapalny, unieruchamiający rzęski i proces naturalnego oczyszczania nosa. Są na to narażeni pracownicy branży chemicznej lub budowlanej, górnicy, sprzątaczki.

Problemy z zatokami

Zatoki przynosowe to jamy powietrzne w obrębie czaszki, połączone naturalnymi ujściami z jamą nosa po to, by powietrze i śluz mogły się przemieszczać. Spełniają ważne funkcje: są rodzajem amortyzatorów chroniących mózg, modulują głos, nawilżają wdychane przez nos powietrze.

Zwykły katar mija po kilku dniach. Jeśli utrzymuje się dłużej, ciągle powraca albo pojawia się ból głowy, prawdopodobnie problem leży w zatokach. Jeśli szybko rozpocznie się leczenie stanu zapalnego, można uchronić się przed przewlekłym, nawracającym zapaleniem zatok.

Zapalenie zatok najczęściej spowodowane jest zakażeniem wirusowym, czasem bakteryjnym, rzadko grzybiczym. Sprzyjają mu nawracające i niedoleczone infekcje górnych dróg oddechowych oraz... próchnica zębów. Problemy z zatokami dotykają znacznie częściej alergików i chorych na astmę lub alergiczny nieżyt nosa, osób mających jakieś nieprawidłowości anatomiczne, np. skrzywienie przegrody nosa, przerost migdałków podniebiennych lub migdałka gardłowego.

Co robić? Jeśli choroba dopiero się zaczęła, można próbować wyleczyć ją domowymi zabiegami. Trzeba zadbać o to, by zatoki mogły się oczyścić.

• Domowe sposoby. Stosuj ciepłe okłady i inhalacje. Korzystaj z sauny.
• Pomoc specjalisty. Jeśli mimo domowej kuracji dolegliwości nasilają się i trwają ponad tydzień, konieczna jest wizyta u lekarza, który zdecyduje, czy trzeba podać antybiotyk. Specjalista może zlecić wykonanie tomografii komputerowej, endoskopowe płukanie zatok. Niekiedy jedynym rozwiązaniem, by uwolnić się od zatkanego nosa z powodu chorych zatok jest operacja, np. usunięcie zmian chorobowych i poszerzenie naturalnych ujść zatok.

Zapalenie zatok

Autor: Getty Images

Jeżeli w tkance wyściełającej zatoki zacznie toczyć się proces zapalny, powstaje wydzielina, która zatyka ujścia zatok. Powietrze nie może się wydostać i naciska na ściany zatok. To z tego powodu odczuwamy ból różnych okolic twarzy lub głowy. Bóle zatok nasilają się nad ranem oraz przy pochylaniu głowy.

Polipy

Polipy to zazwyczaj łagodne, nienowotworowe zmiany. Niektóre systematycznie się rozrastają, inne powstają i po pewnym czasie znikają. Ich obecność powoduje niedrożność, co zmusza do oddychania przez usta, może być przyczyną zatkanego nosa, mówienia przez nos, chrapania, problemów z węchem.

Polipy nosa rozwijają się często u osób cierpiących z powodu astmy oskrzelowej lub nadwrażliwości na salicylany (kwas acetylosalicylowy). Sprzyjają nawracającym nieżytom górnych dróg oddechowych. Zazwyczaj polipy tworzą się przy ujściu zatok do nosa i w miarę rozrastania się prowadzą do deformacji nosa.

Nie ma skutecznego sposobu farmakologicznego leczenia polipów nosa, trzeba je wycinać operacyjnie. Zwykle robi się to przy użyciu endoskopu – to tzw. polipektomia endoskopowa.

Skrzywienie przegrody nosowej

Trudno spotkać człowieka, który ma idealnie prostą przegrodę nosową. Większość z nas ma ją krzywą, ale nie odczuwa z tego powodu dyskomfortu. Co ciekawe, nos i jego przegroda to fragment organizmu, który najdłużej rośnie, aż do 25.-28. roku życia. Jest w związku z tym dłużej narażony na urazy spowodowane upadkiem czy uprawianiem sportu. Jeśli ulegnie uszkodzeniu, dalej rośnie nieprawidłowo i z czasem jest przyczyną poważnych dolegliwości.

Nos z krzywą przegrodą słabiej się oczyszcza, a zalegająca wydzielina spływa do gardła i sprzyja stanom zapalnym gardła lub zatok. Można również gorzej słyszeć, mieć słabszy węch, skarżyć się na uczucie zatkanego nosa i mogą dokuczać bóle głowy.

Przegroda powinna dzielić nos na dwie części. Jeżeli jest skrzywiona – mniej lub bardziej – upośledza oddychanie przez jedną lub obie dziurki w nosie, czyli blokuje drożność przewodów nosowych. Na podstawie wyników badań (endoskopowych, tomografii komputerowej, rynomanometrii oceniającej drożność nosa) lekarz może skierować na operację – plastykę przegrody nosowej. Efekt zabiegu jest trwały. Jeżeli pacjent nie dozna urazu nosa, efekt operacji utrzyma się do końca życia.

Przerost małżowin nosowych

Małżowiny nosowe to naturalne struktury znajdujące się wewnątrz nosa (wzdłuż, po obu stronach). Są pokryte śluzówką, która pełni ważną rolę w oczyszczaniu i nawilżaniu wdychanego powietrza. Niekiedy, przez ciągłe procesy zapalne (z powodu infekcji, alergii), ale także przez zbyt częste i długo trwałe stosowanie kropli do nosa, małżowiny nosowe stają się obrzęknięte, a z czasem ich stan określany jest jako przerost małżowin nosowych. Towarzyszy temu uczucie zatkania nosa, zaburzenia węchu, intensywny katar (często to polekowy nieżyt nosa, wywołany nadużywaniem kropli), krwawienia z nosa.

Z czasem powiększone małżowiny nosowe niemal całkowicie blokują przepływ powietrza. Lekarz może skierować na operację, która polega na ścięciu przerośniętych małżowin nosowych. Stosuje się również mało inwazyjne zabiegi laryngologiczne – kriochirurgię, laser. Dzięki nim można usunąć wierzchnią warstwę przerośniętej tkanki, co poprawia przepływ powietrza.

Ciało obce w kanale nosowym

Wkładanie ziarenek grochu, fragmentów zabawek, baterii od zegarków to specjalność małych dzieci. Objawem obecności ciała obcego w nosie może być ból, trudności w wydychaniu powietrza przez zablokowane nozdrze, jednostronny obrzęk nosa. Gdy w nosie utkwi ziarnko grochu lub fasoli, pod wpływem wilgoci pęcznieje, co wywołuje rozpierający ból. Z kolei kwas zawarty w małych bateriach od zegarków lub innych urządzeń elektronicznych, może doprowadzić do uszkodzenia błony śluzowej nosa.

Co robić? Jeżeli przedmiot wystaje z nosa, można podjąć próbę usunięcia go palcami lub pęsetą. Można też poprosić dziecko, by spróbowało wydmuchnąć ciało obce z nosa. Jeśli przedmiot tkwi głęboko, trzeba zabrać dziecko do pediatry.

Zaburzenia pracy tarczycy

Zatkany nos jest jednym z wielu objawów niedoczynności tarczycy. Problem niedrożnego nosa z powodu niewłaściwej pracy tarczycy opisała na swoim blogu dr Magdalena Jagiełło, endokrynolog (Doktor Magda) W ten oto sposób wyjaśniła, jak choroba Hashimoto kryje się pod maską problemów z układem oddechowym:

„Z powodu niedoczynności tarczycy pojawić się może uczucie zatkanego nosa, zaburzenie ukrwienia śluzówek górnych dróg oddechowych i ich obrzęk, oraz wysuszenie, a także powiększenie się języka. To powód pogorszenia naszego komfortu oddychania. (…) Na pocieszenie wspomnę, że nie występuje ona obecnie często. Natomiast bardzo popularne są jej poszczególne elementy, jak uczucie podduszania, zatkanego nosa, czy wysuszenie śluzówek.”

Nowotwór nosa, zatok

Pierwszymi objawami tego rodzaju zmian są zwykle przewlekły nieżyt nosa i zatok przynosowych, a także powiększenie węzłów chłonnych. W związku z tym, że symptomy te nie są charakterystyczne, chorobę u wielu pacjentów wykrywa się już w zaawansowanym stadium.

Nowotwory złośliwe nosa i zatok przynosowych nie występują zbyt często, gdyż stanowią ok. 0,3% liczby wszystkich guzów złośliwych występujących u człowieka. Charakteryzują się one nieprawidłowym rozrostem komórek nabłonka. Tego rodzaju nowotwór ma zazwyczaj charakter złośliwy.

Objawy. Pogłębiające się trudności w oddychaniu przez nos, katar i uczucie zatkania(zazwyczaj dotyczy to jednej dziurki), wyciek ropy lub ropy z krwią z nosa, nawracające krwawienia z nosa, zgrubienia lub odkształcenia tkanek miękkich nosa lub jego okolicy, ból zdrowych zębów, łzawienie oczu.

Co robić? Podstawą w diagnostyce raka nosa oraz zatok przynosowych jest wykonanie badania palpacyjnego przez lekarza (ocena układu chłonnego) oraz dokładne oglądanie z wziernikowaniem nosa i USG układu chłonnego szyi.

Zmiany zlokalizowane w przewodzie nosowym mogą zostać wykryte za pomocą rynoskopii oraz badania endoskopowego. Wykonuje się też biopsję, w trakcie której zostaje pobrany materiał do badania histopatologicznego. Ponadto wykonuje się tomografię komputerową, która pomaga rozpoznać wszelkie patologie w jamie nosowej i zatokach przynosowych. Jeśli chodzi o leczenie, zwykle wykonuje się operację z rekonstrukcją, a następnie uzupełniająco wdraża się radioterapię lub chemioterapię.

Zofia Lorens-Litka specjalista chorób wewnętrznych, Centrum Medyczne Damiana, damian.pl

Specjalista może zlecić wykonanie RTG czy tomografii komputerowej zatok – pozwoli to sprawdzić, jakie jest podłoże problemu, np. polipy, krzywa przegroda, ciało obce.

Joanna Karwat

Konsultacja: Zofia Lorens-Litka