Zapalenie zatok przynosowych najczęściej zaczyna się od uporczywego kataru

Zapalenie zatok jest jednym z dziesięciu najczęściej nękających nas schorzeń. W dodatku nagminnie się je bagatelizuje, przypisując dolegliwości zwykłemu przeziębieniu. jakie są przyczyny i objawy zapalenia zatok? Jak się je leczy?

Spis treści

1. Jak rozwija się zapalenie zatok?
2. Diagnoza zapalenia zatok
3. Leczenie zapalenia zatok
4. Chore zatoki

Zapalenie zatok przynosowych najczęściej zaczyna się od kataru. Gdy mija tydzień, a nos masz nadal zatkany, prawie nie czujesz zapachów i dokucza ci ból głowy, przestań sobie wmawiać, że to tylko przeziębienie. Infekcja zapewne rozwija się już w zatokach.

Zatoki są to wypełnione powietrzem przestrzenie w strukturze kostnej czaszki, rozmieszczone wokół nosa i oczu. Pełnią one rolę m.in. puszki rezonansowej – to dzięki nim nasz głos nabiera barwy, podobnie jak pudło gitary zmienia barwę dźwięku wydawanego przez struny. Są także czymś w rodzaju buforu przy urazach mechanicznych czaszki – przy uderzeniu czaszka nie pęka, tylko chwilowo się odkształca. Jednak ich głównym zadaniem jest produkcja rzadkiej wydzieliny śluzowej (ok. 1000 ml na dobę), która jednocześnie nawilża nabłonek i wdychane powietrze, a także zbiera z niego zanieczyszczenia i usuwa je do jam nosowych, a z nich – na zewnątrz. Prawidłowe funkcjonowanie zatok jest więc zależne od swobodnego przepływu powietrza i przemieszczania się wydzieliny śluzowej.

Jak rozwija się zapalenie zatok?

Podczas kataru dochodzi do obrzęku błony śluzowej nosa i zatok, a jednocześnie zwiększa się ilość produkowanej przez nią wydzieliny. Obrzęknięta śluzówka stopniowo zamyka drożne dotychczas kanaliki, które łączą zatoki z jamą nosa. Wtedy w zatokach powstaje podciśnienie sprzyjające wnikaniu do nich wirusów i bakterii. W wyniku ich intensywnego namnażania się rozwija się stan zapalny.

Przyczyną schorzenia może być każda infekcja górnych dróg oddechowych, alergia, niewyleczone zęby. Szczególnie narażone na zapalenie zatok i częste nawroty są osoby z nieprawidłowościami w ich budowie albo mające skrzywioną przegrodę nosową lub polipy.

Pierwotnym sprawcą zapalenia zatok najczęściej są wirusy (głównie rinowirusy): z nosa cieknie, temperatura nieco się podnosi, mogą dokuczać bóle mięśni, gardła, brzucha. Zwykle w ciągu 2–3 dni dolegliwości łagodnieją, a po kolejnych kilku dniach choroba sama ustępuje.

Jeśli dojdzie do tzw. nadkażenia, wirusy torują drogę znacznie groźniejszym bakteriom (gronkowce, Moraxella, pałeczka grypowa, paciorkowce). Rośnie wtedy temperatura, pojawia się ropna wydzielina z nosa, dokuczliwy ból głowy, pokasływanie prowokowane spływaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Jeśli infekcja nie zostanie zwalczona i przejdzie w stan przewlekły, jej objawy znacznie łagodnieją. Jednak choroba postępuje, z czasem rozszerza się na dalsze zatoki (ponieważ ich ujścia są położone blisko siebie), a nawet inne części ciała – może wywołać np. stan zapalny kości czaszki, oka, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropnie wewnątrzczaszkowe, infekcje gardła, uszu.

Diagnoza zapalenia zatok

Jeśli więc nie możesz uporać się z zatkanym nosem, nie odwlekaj wizyty u laryngologa. Już na podstawie opisu dolegliwości lekarz może się zorientować, że problem tkwi w zatokach. Więcej informacji dostarcza proste badanie endoskopowe. Polega na wprowadzeniu do jam nosowych przyrządu optycznego, który pozwala na monitorze w powiększeniu obejrzeć m.in. ujścia zatok, ocenić drożność nosa, stan błony śluzowej, położenie przegrody nosowej i ewentualne jej zniekształcenia, a także obecność polipów. Szczegółowych informacji o zatokach dostarcza  tomografia komputerowa, która pozwala ocenić, w jakim stopniu zmiany zapalne rozszerzyły się w kierunku sąsiadujących z zatokami oczodołów lub do jamy czaszki. Badaniem pomocnym w diagnozowaniu zapalenia zatok jest termografia – polega na ocenie różnic temperatury między tkanką zdrową a zmienioną chorobowo, a także endoskopia (do wnętrza zatoki szczękowej wprowadza się endoskop, żeby ocenić powstałe zmiany i w miarę możliwości od razu się je usuwa).

Leczenie zapalenia zatok

Około 98% infekcji zatok ma podłoże wirusowe. W tych przypadkach najważniejsze jest udrożnienie ujścia zatok, aby wydzielina mogła swobodnie odpływać. Możesz sięgnąć po preparaty działające miejscowo, obkurczające błonę śluzową nosa – w postaci kropli lub aerozoli, ale pamiętaj, żeby nie stosować ich dłużej niż 3–4 dni.

Pomocne są także doustne preparaty z pseudoefedryną, które obkurczają śluzówkę nosa, łagodzą ból i obniżają gorączkę. Możesz również stosować proste domowe środki, które pomogą udrożnić zatoki – robić inhalacje ziołowe (np. z naparu szałwii, mięty) czy płukać nos roztworem soli fizjologicznej. Dodatkowo lekarz zaleca zwykle stosowanie leków (krople, żel, aerozol) obkurczających śluzówkę nosa i leków ułatwiających odkrztuszanie i usuwanie wydzieliny, czyli rozrzedzających wydzielinę.

Jeśli jednak pojawią się objawy zakażenia bakteryjnego – zatkany nos, ropny katar, gorączka, ból głowy i twarzy – konieczny jest antybiotyk. Terapia trwa 10–14 dni. 

Niekiedy konieczna jest punkcja. Wykonuje się ją w znieczuleniu miejscowym. Lekarz wprowadza przez nos do zatok igłę, odciąga zalegającą tam wydzielinę (przeprowadza się jej badanie bakteriologiczne, by precyzyjnie dobrać lek) i przepłukuje zatoki roztworem antybiotyku.

Jeśli terapia okazuje się nieskuteczna, a ryzyko powikłań (np. zapalenia nerwu wzrokowego) jest znaczne, pozostaje leczenie operacyjne. Jego celem jest udrożnienie ujścia zatok i usunięcie fragmentów śluzówki zmienionych w wyniku zakażenia.

Chore zatoki

Zatoki ogrzewają, nawilżają i oczyszczają wdychane powietrze. Dzięki temu, przechodząc dalej do gardła i płuc, nie drażni ono błony śluzowej dróg oddechowych. Nos i zatoki są też pierwszą barierą immunologiczną dla wirusów, bakterii oraz alergenów. Co się dzieje, kiedy zatoki chorują? Jakie problemy w obrębie zatok występują najczęściej? Na te i wiele innych pytań związanych z chorobami zatok odpowiada nasz ekspert otolaryngolog Michał Michalik.

miesięcznik "Zdrowie"