Zapalenie zatok: badania i leczenie

Zatkany nos, katar, zaburzenia węchu i ból głowy, szczególnie dotkliwy przy jej pochylaniu – to typowe objawy zapalenia zatok. Często latami nie udaje się go pokonać. Teraz lekarze mają nową broń, która świetnie radzi sobie z tą infekcją.

Spis treści

1. Sposoby diagnozowania zapalenia zatok
2. Sposoby leczenia zapalenia zatok
3. Hydrodebrider – urządzenie do endoskopowego płukania zatok
4. Chore zatoki

Zapalenie zatok jest jedną z częstszych infekcji. Zachorowaniu sprzyja wszystko, co może zaburzyć naturalne mechanizmy oczyszczania nosa i wentylację zatok przynosowych – od przeziębienia, kataru alergicznego, infekcji bakteryjnej, po skrzywienie przegrody czy polipy nosa, przerost migdałka gardłowego. Lekarze szacują, że co trzeci Polak przynajmniej raz przeszedł ostre zapalenie zatok, a co piąty cierpi z powodu infekcji przewlekłej, czyli takiej, której objawy utrzymują się ponad 3 miesiące.

Sposoby diagnozowania zapalenia zatok

Rozpoznanie ostrego zapalenia zatok nie nastręcza trudności już na podstawie zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości. Dodatkowo lekarz powinien obejrzeć jamy nosa, by ocenić stan błony śluzowej w ostrym stadium zapalenia lub znaleźć zmiany sugerujące proces przewlekły (np. polipy). To badanie wykonuje się np. za pomocą fiberoskopu – cienkiego, giętkiego wziernika, którym można dotrzeć do niedostępnych w czasie normalnego badania laryngologicznego miejsc, np. ujść zatok, tylnej części przegrody nosowej.

Natomiast w przypadku infekcji przewlekłej lub nawracającej potrzebna jest dokładniejsza diagnostyka, ponieważ można się spodziewać, że choroba poczyniła już trwałe zmiany w zatokach. Najdokładniej uwidacznia je tomografia komputerowa (odchodzi się od zdjęć rentgenowskich zatok, bo nie są w pełni miarodajne). Badanie powinno być wykonane w okresie tzw. zdrowia, czyli co najmniej 6 tygodni po zakończeniu ostrej infekcji. Tomografia zatok wykrywa zmiany zapalne w śluzówce oraz strukturze kostnej zatok, pozwala ocenić, czy stan zapalny nie rozszerza się na okolice sąsiadujące z zatokami (podstawę czaszki, oczodoły, mózg).

Sposoby leczenia zapalenia zatok

Jeśli zapalenie zatok ma podłoże bakteryjne, zaleca się antybiotyk, który ma  opanować infekcję, zmniejszyć obrzęk tkanek i ułatwić odpływ wydzieliny. Ze względu na trudność w dotarciu leku do śluzówki chorych zatok antybiotyk trzeba przyjmować co najmniej 14 dni. Dodatkowo lekarz najczęściej zaleca jeszcze preparat (np. krople do nosa) obkurczający błonę śluzową nosa i ujścia zatok, lek rozrzedzający wydzielinę, a także środek przeciwbólowy (np. któryś z niesteroidowych leków przeciwzapalnych).

Czasami jednak tabletki nie wystarczają i zapalenie przechodzi w stan przewlekły lub infekcja wciąż nawraca. Wtedy należy rozważyć leczenie operacyjne. Obecnie takie zabiegi wykonuje się endoskopowo – wprowadzając narzędzia chirurgiczne przez jamę nosową pod kontrolą endoskopów, które pokazują okolicę operowaną. W ten sposób można udrożnić naturalne ujście zatoki i usunąć zmiany chorobowe z jej wnętrza. Można także dokonać korekty zmian anatomicznych, np. poprawić ustawienie przegrody nosa.

Hydrodebrider – urządzenie do endoskopowego płukania zatok

Zapalenie zatok trudno poddaje się leczeniu, a infekcja ma skłonność do nawrotów. Jedna z badanych wciąż teorii głosi, że dzieje się tak, gdy bakterie odpowiedzialne za infekcje zatok tworzą biofilm, czyli zwartą kolonię mikroorganizmów przylegających do siebie nawzajem. Komórki drobnoustrojów tworzących biofilm wytwarzają cienką warstwę polimerową, która działa jak bariera ochronna – hamuje wniknięcie antybiotyku do bakterii, zapewnia im przetrwanie i dalszy rozwój. Bakterie biofilmu są niezwykle trudne do usunięcia farmakologicznie, bo potrafią dostosowywać się do zmieniających się warunków środowiska.

Problem leczenia stanów zapalnych związanych z biofilmami bakteryjnymi pobudza wyobraźnię naukowców i jest podstawą wielu programów naukowo-badawczych. Efektem jednego z nich jest Hydrodebrider – urządzenie do endoskopowego płukania zatok.

Chociaż tego typu zabiegi stosowane są od dawna jako terapia wspomagająca leczenie, to dopiero to urządzenie umożliwia bardzo dokładne oczyszczenie zatok w czasie zabiegów operacyjnych. Ma dwa rodzaje końcówek – jedna do zatok szczękowych, sitowych i klinowych (umożliwia płukanie obrotowe o zasięgu 270 stopni), druga do zatok czołowych (obrót o zasięgu 80 stopni). Płukanie odbywa się z użyciem roztworu soli fizjologicznej, który wyrzucany jest w postaci spreju pod ciśnieniem 5 ml na sekundę i jednocześnie odsysany. Taka konstrukcja sprawia, że

Hydrodebrider może usunąć zmiany zapalne z wszelkich zachyłków zatok, nawet tak trudno dostępnych jak przyśrodkowa ściana i dno zatok szczękowych. Z dotychczasowych amerykańskich badań wynika, że metoda ta może ograniczyć występowanie biofilmów bakteryjnych w zatokach o 99 proc., a jednocześnie jest bezpieczna dla pacjenta.

Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w Kajetanach jako pierwszy w Polsce i Europie przeprowadza zabiegi z wykorzystaniem Hydrodebridera. Koszt zabiegu wynosi ok. 5 tys. zł, a jednorazowej końcówki do Hydrodebridera – 750 zł. Na razie specjaliści w Kajetanach stosują urządzenie w ramach testów. Po przeanalizowaniu skuteczności i opłacalności zabiegów zwrócą się do NFZ o możliwość refundacji ich kosztów.

Chore zatoki

Zatoki ogrzewają, nawilżają i oczyszczają wdychane powietrze. Dzięki temu, przechodząc dalej do gardła i płuc, nie drażni ono błony śluzowej dróg oddechowych. Nos i zatoki są też pierwszą barierą immunologiczną dla wirusów, bakterii oraz alergenów. Co się dzieje, kiedy zatoki chorują? Jakie problemy w obrębie zatok występują najczęściej? Na te i wiele innych pytań związanych z chorobami zatok odpowiada nasz ekspert otolaryngolog Michał Michalik.

miesięcznik "Zdrowie"