Zapalenie ucha środkowego u dziecka

Zapalenie ucha środkowego to choroba, której objawy najczęściej pojawiają się u dzieci, choć dorosłym też się przydarza. W ciągu dwóch pierwszych lat życia aż 65 proc. dzieci choruje na nie przynajmniej raz, a ok. 30 proc. więcej niż trzy razy. Ból ucha jest tak dotkliwy, że dziecko zanosi się płaczem. Jak leczyć zapalenie ucha środkowego i co zrobić, by nie doszło do groźnych powikłań?

Spis treści

1. Zapalenie ucha środkowego: przyczyny
2. Zapalenie ucha środkowego: objawy
3. Zapalenie ucha środkowego: diagnostyka. Jakie badania wykonać?
4. Zapalenie ucha środkowego: leczenie
5. Zapalenie ucha środkowego: domowe sposoby
6. Zapalenie ucha środkowego: powikłania
7. Zapalenie ucha środkowego: jak zapobiec chorobie?

Zapalenie ucha środkowego,  to częsta choroba wieku dziecięcego, ale zdarza się również dorosłym. Jej objawy występują u 50-85 proc. dzieci do 3. roku życia. Im starsze dziecko, tym mniejsze jest ryzyko zachorowania - już u siedmiolatków choroba nie występuje tak często. Łatwo ją przewidzieć, gdyż aż 90 proc. przypadków poprzedza infekcja górnych dróg oddechowych.

Poza ostrym zapaleniem ucha środkowego laryngolodzy wyróżniają inne odmiany tej choroby.

• Przewlekłe zapalenie ucha środkowego
• Przewlekłe perlakowe zapalenie ucha
• Wysiękowe zapalenie ucha
• Alergiczne zapalenie ucha

Zapalenie ucha środkowego: przyczyny

Przyczyna tak częstych infekcji ucha u dzieci jest bardzo prosta - to przede wszystkim anatomia. U małych dzieci trąbka słuchowa jest krótka, szeroka i przebiega poziomo, łącząc jamę bębenkową z gardłem, a jej ujście w gardle jest stale otwarte. Stanowi więc idealną drogę, którą bakterie i wirusy z nosogardzieli mogą wnikać w głąb ucha. Dlatego w ok. 90 proc. przypadków ostre zapalenie ucha środkowego jest następstwem infekcji górnych dróg oddechowych.

Za ostre zapalenie ucha środkowego mogą odpowiadać bakterie (około 70 procent przypadków) – Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae, czyli te same, które są przyczyną zapalenia gardła czy zapalenia krtani.

Znacznie rzadziej (ok. 30 proc. przypadków) sprawcą bywają wirusy – głównie grypy, paragrypy, adenowirusy, rhinowirusy.

Powodują one powstawanie wysięku, który stanowi świetną pożywkę dla bakterii. W miarę nasilania się infekcji narasta obrzęk błony śluzowej wyściełającej trąbkę słuchową (podobnie jak śluzówki nosa podczas kataru), co upośledza jej drożność.

W takim przypadku dochodzi do zaburzeń ciśnienia wewnątrz ucha, a to z kolei powoduje obrzęk błony bębenkowej i wzmożone wydzielanie śluzu. Z powodu niedrożności trąbki słuchowej śluz ma utrudniony odpływ: gromadzi się, w końcu może spowodować pęknięcie błony bębenkowej. Wówczas z ucha zaczyna sączyć się wydzielina.

Bardzo rzadko się zdarza, że chorobotwórcze drobnoustroje trafiają do ucha przez krwiobieg (z innego ogniska zapalnego w organizmie). Jeszcze rzadziej wnikają bezpośrednio z zewnątrz ucha. Jednak uszy i zatoki nie lubią narażenia na zimno, więc jeśli nie nosisz czapki, ryzyko zachorowania na zapalenie ucha czy zapalenie zatok wzrasta. Natomiast czynnikiem, który na pewno sprzyja zachorowaniu, jest niedoskonałość układu immunologicznego u małych dzieci - po ukończeniu 7. roku życia infekcje ucha zdarzają się znacznie rzadziej.

Poza budową anatomiczną uszu i nie w pełni wykształconym układem odpornościowym u małego dziecka, są też inne czynniki ryzyka wystąpienia ostrego zapalenia ucha środkowego:

• nieprawidłowości w budowie podniebienia
• przerost migdałków, zwłaszcza tzw. przerośnięty trzeci migdał, który zamyka ujście trąbki słuchowej
• niedrożność trąbki słuchowej, spowodowana np. obrzękiem alergicznym błony śluzowej wyścielającej trąbkę
• przewlekłe zapalenie zatok, a także choroby zakaźne – płonica, odra czy ospa wietrzna
• narażanie dziecka na dym papierosowy, który podrażnia śluzówkę nosa i gardła

Zapalenie ucha środkowego: objawy

Objawy zapalenie ucha środkowego to:

• ból ucha, pulsujący, który nasila się w nocy, w pozycji leżącej
• niedosłuch
• szum w uszach
• gorączką (nawet do 40°C)
• niepokój, który zaburza sen
• niechęć do ssania (u niemowląt)
• wymioty
• czasem biegunka

Ból ucha ustępuje wtedy, gdy pojawia się wyciek z ucha, ponieważ w wyniku perforacji błony bębenkowej zmniejsza się ciśnienie w jamie bębenkowej.

Zapalenie ucha środkowego: diagnostyka. Jakie badania wykonać?

Podstawą rozpoznania ostrego zapalenia ucha środkowego jest badanie otoskopowe. Polega ono na oglądaniu (za pomocą specjalnego wziernika) wnętrza przewodu słuchowego zewnętrznego i błony bębenkowej.

Jeśli zachodzi podejrzenie, że mogło dojść do powikłań (np. zapalenia wyrostka sutkowego, objawiającego się obrzękiem i bolesnością okolicy za małżowiną uszną), lekarz może zlecić wykonanie tomografii (CT) kości skroniowej.

Zapalenie ucha środkowego: leczenie

Ostre zapalenie ucha środkowego u dziecka zwykle jest leczone przez pediatrę lub laryngologa - lekarz rozpoznaje chorobę po zbadaniu ucha otoskopem, na podstawie wyglądu błony bębenkowej. Jeśli objawy są ostre - pojawi się gorączka powyżej 39°C, wymioty, biegunka, silny ból ucha - trzeba podać lek przeciwbólowy i jak najszybciej pojechać do lekarza albo wezwać go do domu.

Jeśli jednak dziecko ma więcej niż dwa lata, infekcja przebiega stosunkowo łagodnie i nie ma żadnych innych czynników ryzyka (jak zaburzenia odporności czy skłonność do nawracających zapaleń ucha), wizytę można odłożyć do następnego dnia, a do tego czasu podawać leki przeciwbólowe. Ostre zapalenie ucha środkowego zawsze wymaga podania antybiotyku. Poza tym antybiotyk zalecany jest też:

• gdy chore dziecko ma mniej niż pół roku
• u dzieci z wysoką gorączką
• z wyciekiem z ucha
• w przypadku obustronnego ostrego zapalenia ucha środkowego

W ten sposób leczone są też dzieci z grupy zwiększonego ryzyka:

• mające skłonność do zapaleń ucha
• zespół Downa
• wady twarzoczaszki
• zaburzenia odporności

Podaje się go wówczas 7-10 dni. Po zakończeniu kuracji konieczna jest wizyta kontrolna.

Czasem jednak konieczna jest paracenteza – zabieg, który polega na nacięciu błony bębenkowej, dzięki czemu wydzielina znajduje ujście. Zabieg przynosi natychmiastową ulgę, łagodząc ból spowodowany napięciem zmienionej zapalnie błony bębenkowej. Dodatkowo podczas zabiegu pobiera się materiał do badania bakteriologicznego.

Kiedy już w uchu pojawi się ropna wydzielina, bardzo ważna jest odpowiednia higiena przewodu słuchowego - systematyczna zmiana opatrunków, stosowanie (przepisanych przez laryngologa) kropli do uszu. Błona po pewnym czasie zrasta się, nie pozostawiając uszczerbku na zdrowiu.

Zapalenie ucha środkowego: domowe sposoby

Z reguły ulgę przynosi przykładanie ciepłych suchych okładów na ucho, np. rozgrzanego na kaloryferze ręcznika. W ten sposób można bowiem przyspieszyć pęknięcie błony bębenkowej. Gdy w uchu pojawi się ropna wydzielina, trzeba czym prędzej skontaktować się z laryngologiem. Ponadto chory powinien wypoczywać – jeśli dziecko nie chce, nie musi leżeć, ale nie powinno forsować się fizycznie.

Zapalenie ucha środkowego: powikłania

Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego trwa zwykle ok. 3 tygodni. Potem należy jeszcze raz przeprowadzić badanie otoskopowe, żeby upewnić się, że infekcja została wyleczona – w jamie bębenkowej nie zalega wydzielina i zasklepił się otwór w błonie. Laryngolog powinien również skontrolować, czy nie doszło do upośledzenia słuchu. Ostre zapalenie ucha środkowego ma bowiem tendencje do przechodzenia w stan przewlekły, co prowadzi do powikłań – zapalenia wyrostka sutkowego, niedowładu albo porażenia obwodowego nerwu twarzowego, zapalenia ucha wewnętrznego. Przede wszystkim zaś do niedosłuchu, spowodowanego zaleganiem płynu w jamie bębenkowej.

Zapalenie ucha środkowego: jak zapobiec chorobie?

To niezwykle trudne – nie ma specjalnych sposobów, które zapewnią ochronę przed zachorowaniem. Jedyne co zalecają laryngolodzy, to staranne leczenie wszelkich infekcji w obrębie gardła i nosa, a także zapalenia ucha zewnętrznego.

Jaka to choroba?

Pytanie 1 z 12

Co dolega temu dziecku?

Atypowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry

Atypiczne zapalenie skóry

Następne pytanie

Katarzyna Hubicz

Konsultacja: lek. Agnieszka Dmowska-Koroblewska