Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: przyczyny, objawy, leczenie

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej pojawia się najczęściej jako powikłanie schorzeń laryngologicznych. ZZZE wymieniane jest jako zapalenie ucha środkowego (przewlekłe, perlakowe czy ostre). Jakie są objawy zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej i dlaczego ZZZE jest takie groźne? Jak przebiega jego leczenie?

Spis treści

1. Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: przyczyny
2. Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: objawy
3. Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: diagnostyka
4. Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: leczenie
5. Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: rokowanie

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej (łac. thrombophlebitis sinus sigmoidei, w skrócie czasami określane jako ZZZE) to obecnie schorzenie rzadkie i całe szczęście, ponieważ choroba ta jest wyjątkowo groźna. Dokładna częstość występowania zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej nie jest znana, wiadome jest jednak to, że może się ona pojawić u pacjenta bez względu na wiek, zarówno u kilkulatka, jak i u osoby będącej w podeszłym wieku. Taka możliwość wynika przede wszystkim z tego, jakie są przyczyny zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej.

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: przyczyny

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej typowo stanowi powikłanie innych schorzeń. Zaliczane jest ono do kilku różnych tzw. powikłań wewnątrzczaszkowych, które mogą pojawiać się na skutek różnych chorób uszu. Jako główna przyczyna ZZZE wymieniane jest przewlekłe zapalenie ucha środkowego z towarzyszącym perlakiem, innym źródłem tego problemu może być jednak i ostre zapalenie ucha środkowego.Zatoka esowata zaliczana należy do grupy struktur wewnątrzczaszkowych, w których gromadzona jest krew żylna. W rzeczywistości zatoka esowata stanowi specyficzne uwypuklenie opony twardej mózgowia – wspomnienie o tym jest istotne z tego względu, iż właśnie taka struktura zatoki esowatej związana jest z rozwijającymi się objawami zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej. Struktury zatoki esowatej są dość delikatne, oprócz tego sąsiadują one z elementami wyrostka sutkowatego. W przypadku schorzeń ucha taka lokalizacja zatoki esowatej jest raczej niekorzystna – proces zapalny toczący się w uchu może przechodzić na zatokę żylną właśnie drogą struktur powietrznych wyrostka sutkowatego. Istnieje również inna możliwość rozwinięcia się ZZZE – zapalenie może bowiem najpierw rozpoczynać się w niewielkich naczyniach żylnych znajdujących się w pobliżu zatoki esowatej, a później przechodzić właśnie na nią, prowadząc do wystąpienia tej groźnej choroby.W przebiegu zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej początkowo dochodzi do spowolnienia przepływu krwi przez tę strukturę, a następnie w świetle zatoki pojawia się przez to skrzeplina. Wraz z postępem choroby rozmiar skrzepliny się zwiększa – może ona sięgać do kolejnych zatok, ale i nawet zdecydowanie dalej, bo do światła żyły szyjnej wewnętrznej. Początkowo skrzeplina jest jałowa, z biegiem czasu jednak zazwyczaj ulega ona zakażeniu bakteryjnemu – stan ten jest bardzo niebezpieczny, grozi bowiem rozsiewem bakterii do krwiobiegu i wystąpieniem posocznicy.

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: objawy

Pierwsze objawy ZZZE są bardzo niecharakterystyczne. Pacjenci mogą skarżyć się na gorsze samopoczucie, osłabienie czy niewielkiego nasilenia bóle głowy i nieznaczny wzrost ciepłoty ciała. Później – wraz z narastaniem skrzepliny i rozsiewaniem się bakterii we krwi – dolegliwości chorych stają się bardziej wyrażone. W przypadku pełnego rozwoju choroby, objawami zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej mogą być:

• objawy oponowe (np. sztywność karku)
• charakterystyczna gorączka (określana jako falowa, związana z nagłymi zmianami temperatury ciała w ciągu doby – rankiem pacjent może mieć całkowicie prawidłową temperaturę, z kolei wieczorem może on już borykać się z gorączką przekraczającą 40 stopni Celsjusza)
• gwałtowne dreszcze
• silny ból ucha zajętego chorobą
• nudności i wymioty
• znaczne przyspieszenie oddechu i czynności serca

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: diagnostyka

W rozpoznawaniu zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej rolę odgrywa wiele różnych badań. U pacjentów przeprowadzane jest dokładne badanie fizykalne z uwzględnieniem otoskopii. W badaniu ucha możliwe jest wykrycie m.in. ropnego wycieku. Lekarz może również stwierdzić istnienie u pacjentów charakterystycznych objawów, takich jak objaw Vossa (nieobecność szmeru podczas osłuchiwania żyły szyjnej wewnętrznej, związana z obecnością skrzepliny w tym naczyniu) czy objaw Griesingera (bolesność, z towarzyszącym obrzękiem, tylnej części wyrostka sutkowatego). W diagnostyce ZZZE znaczenie mają również badania laboratoryjne (takie jak np. posiew krwi, wykonywany w celu rozpoznania ewentualnej posocznicy), a także badania obrazowe (w postaci chociażby tomografii komputerowej głowy, pozwalającej określić stopień istniejących u pacjentów zaburzeń).

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: leczenie

Podstawową rolę w leczeniu zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej odgrywa leczenie chirurgiczne. Celem takich zabiegów jest resekcja zakażonych tkanek ucha, może np. zaistnieć konieczność przeprowadzenia zabiegu antromastoidektomii (usunięcia tkanek wyrostka sutkowatego). U chorych z ZZZE nakłuciu ulega również zatoka esowata – w razie znalezienia w niej skrzepliny, lekarze usuwają ją ze struktur zatoki.

W leczeniu ZZZE zastosowanie znajduje również i leczenie farmakologiczne. Pacjentom podawane są przede wszystkim antybiotyki – zazwyczaj, ze względu na ciężkość zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej, u chorych wdrażane jest leczenie więcej niż jednym środkiem przeciwdrobnoustrojowym. Ze względu na przebieg terapii ZZZE, pacjenci z tą jednostką bezwzględnie wymagają hospitalizacji.

Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: rokowanie

Rokowania pacjentów z zakrzepowym zapaleniem zatoki esowatej nie są pomyślne – do zgonu może dochodzić u nawet 1 na 5 pacjentów. Tak wysoka śmiertelność w przebiegu ZZZE związana jest chociażby z możliwymi powikłaniami tej choroby, do których zalicza się powstawanie wtórnych ropni w różnych narządach (np. w płucach czy w mózgu), czy wspominaną już wcześniej posocznicę.