Słuch fonematyczny – jak sprawdzić? Ćwiczenia

Słuch fonematyczny (słuch fonemowy) to zdolność, dzięki której rozróżniamy fonemy, czyli najmniejsze elementy mowy, takie jak wyrazy, sylaby i poszczególne głoski. Osoba, która ma zaburzenia w tej sferze, może mieć problemy w odróżnieniu np. "k" od "g" czy "s" od "sz", a to przekłada się na trudności w pisaniu i czytaniu. Wiele dzieci potrzebuje specjalnych ćwiczeń pomagających w rozwijaniu słuchu fonematycznego. Dowiedz się, jak sprawdzić, czy dziecko dobrze słyszy słowa oraz jak wspomóc słuch fonematyczny.

Spis treści

1. Słuch fonematyczny - czym jest?
2. Rozwijanie słuchu fonematycznego - ćwiczenia
3. Badanie słuchu fonematycznego

Słuch fonematyczny, czy inaczej fonemowy, to jeden z trzech rodzajów słuchu, jaki możemy wyróżnić u człowieka. Pierwszy i podstawowy to słuch fizjologiczny, fizyczny, czyli po prostu słyszenie – odbierania fal dźwiękowych powstających w otoczeniu. Drugi to właśnie słuch fonematyczny, który polega na zdolności rozszyfrowywania mowy, a trzeci – słuch muzyczny, właściwy nielicznym jednostkom, dzięki któremu rozróżniają one dźwięki wyższe i niższe, ich barwę i głośność. Jest to tzw. inteligencja muzyczna.

Słuch fonematyczny wykształca się we wczesnym dzieciństwie, między 1. a 2. rokiem życia. Proces ten kończy się wraz z pełnym ukształtowaniem mowy, czyli między 6. a 7. rokiem życia.

Właściwie wykształcony słuch fonematyczny umożliwia nie tylko rozumienie mowy i prawidłową wymowę. Gdy dziecko nie ma problemów np. z wychwytywaniem różnic miedzy słowami podobnie brzmiącymi, ale mającymi inne znaczenie, jak np. "szale-sale", "nos-noc", "kasa-kasza", "chóry-kury", "asy-osy", nie będzie też prawdopodobnie miało problemów z nauką czytania i pisania.

I odwrotnie – deficyty w zakresie słuchu fonematycznego mogą być, po pierwsze, przyczynami zaburzeń rozwoju mowy, a później prowadzić do trudności w czytaniu i pisaniu (takich, jak: dysleksja, dysgrafia, przestawianie lub opuszczanie głosek i sylab).

Dziecko, które ma słabo rozwinięty słuch fonematyczny może mieć:

• opóźnioną mowę,
• mało zróżnicowane słownictwo,
• wady wymowy.

Następnie, w szkole, mogą pojawić się problemy z:

• rozumieniem treści poleceń, zapamiętywaniem;
• uporczywym literowaniem;
• nieumiejętnością połączenia głosek w wyraz;
• pisaniem krótkich opowiadań;
• opowiadaniem ustnym;
• rozróżnieniem zmiękczeń, jak np. "ć" i "ci", "ź" i "zi";
• odróżnianiem głosek dźwięcznych od bezdźwięcznych, nosowych od ustnych;
• opuszczaniem końcówek wyrazów;
• nauką języka obcego;
• zapamiętywaniem kolejności dni tygodnia, miesięcy, a nawet nauką tabliczki mnożenia.

Dlatego tak ważne jest, by te braki jak najwcześniej je wychwycić. Odpowiednie ćwiczenia pomogą je zniwelować.

Czytaj też:

Badania słuchu subiektywne i obiektywne

Słuch dziecka: czy twoja pociecha dobrze słyszy?

Problemy ze słuchem u dzieci: przyczyny i profilaktyka

Słuch fonematyczny - czym jest?

Jest to zdolność odróżniania dźwięków mowy, np. "a" od "u", "m" od "b", głosek dźwięcznych od bezdźwięcznych, np. "z" od "s", "w" od "f", dzielenia w sposób prawidłowy słów na sylaby i głoski, chwytania kolejności głosek w wyrazie itp.

Za rozumienie mowy odpowiada ośrodek słuchu umiejscowiony w płacie skroniowym, zwany ośrodkiem Wernickego. Dlaczego u niektórych osób słuch fonematyczny szwankuje, do końca nie wiadomo. Jedną z przyczyn jest po prostu niedosłuch, ale mogą to być też czynniki dziedziczne lub środowiskowe.

Rozwijanie słuchu fonematycznego - ćwiczenia

Słuch fonematyczny można wyćwiczyć. Służą do tego liczne zabawy uwrażliwiające na dźwięk, jak m.in.:

• jest dźwięk - nie ma dźwięku;
• pokazywanie, skąd pochodzi dźwięk;
• rozpoznawanie głosów różnych zwierząt, zjawisk przyrodniczych, dźwięków instrumentów muzycznych, maszyn, pojazdów, itp.;
• rozpoznawanie dźwięków długich i krótkich, cichych i głośnych;
• pokazywanie obrazków lub przedmiotów zaczynających się na określoną głoskę;
• segregowanie obrazków pod względem odpowiednich głosek;
• tworzenie wyrazów z podanych głosek;
• wyszukiwanie słów rozpoczynających się lub kończących na daną sylab;
• dobieranie rymujących się nazw obrazków;
• wymienianie poszczególnych głosek albo wszystkich samogłosek znajdujących się w nazwach obrazków;
• układanie z rozsypanych liter wyrazów, imion;
• odtwarzanie usłyszanych układów rytmów przez ich wyklaskiwanie;
• odgadywanie wysłuchanych odgłosów dźwiękonaśladowczych i powtórzenie ich w zachowanej kolejności;
• nauka na pamięć wierszyków i piosenek, itp.

Badanie słuchu fonematycznego

Jeśli u dziecka występuje opóźnienie w rozwoju mowy należy, przede wszystkim, wykonać badanie słuchu. Ale niedosłuch można zdiagnozować już w pierwszej dobie życia, dzięki badaniom przesiewowym.

• Badania słuchu

Troje dzieci na tysiąc rodzi się z niedosłuchem, a im wcześniej zostanie to odkryte, tym lepiej, gdyż nieprawidłowo funkcjonujący i nierehabilitowany słuch fizyczny opóźnia rozwój słuchu fonematycznego, natomiast dobrze dobrany aparat słuchowy może w znacznym stopniu pomóc w jego rozwijaniu.

Jeśli okaże się, że dziecko nie ma niedosłuchu, poziom słuchu fonematycznego można zbadać za pomocą specjalnych testów, np. tych opracowanych przez logopedę i neuropsycholog, prof. dr hab. Elżbietę Szeląg.

Marta Uler