Choroby ślinianek – rodzaje, przyczyny, leczenie

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Ropień, guz, czy kamica ślinowa to tylko niektóre z rodzajów chorób ślinianek. Bywają bolesne, utrudniają żucie i czasami wymagają skomplikowanych zabiegów chirurgicznych. Dowiedz się, jakie symptomy najczęściej towarzyszą tym schorzeniom i jak w porę je rozpoznać.

Spis treści

1. Choroby ślinianek – charakterystyka i przyczyny
2. Nowotwór ślinianek
3. Choroby ślinianek wywołane przez choroby autoimmunologiczne
4. Leczenie chorób ślinianek

Choroby ślinianek – charakterystyka i przyczyny

Zapalenie gruczołów ślinowych

Stan zapalny gruczołów ślinowych to wynik ataku wirusów lub bakterii albo też konsekwencja innych schorzeń, które manifestują się poprzez zaburzenie czynności ślinianek. Może on obejmować tylko jedną śliniankę, np. podżuchwową lub atakować wszystkie na raz. W zależności od tego, jak szybko i z jaką mocą przebiega proces zapalny w gruczołach ślinowych. Zapalenie możemy podzielić na:

• ostre,
• przewlekłe
• lub nawracające.

Przyczyny stanu zapalnego mogą być różne. Jeśli mamy do czynienia z nagminnym zapaleniem ślinianek (potocznie zwanym „świnką”), jest ono spowodowane przez paramyksowirusa lub cytomegalowirusa. Z kolei za przewlekłym zapaleniem ślinianek stoją wirusy HIV i HCV.

Ostre, ropne zapalenie to już wynik działania bakterii i gronkowców takich jak, np. Peptostreptococcus anaerobius lub S. aureus.

Nawracające zapalenie ślinianek ma etiologię nieznaną, podejrzewa się, że może mieć tło autoimmunologiczne lub jest uwarunkowane genetycznie. Warto zapamiętać, że jeśli atakowane są wszystkie gruczoły ślinowe, to mamy do czynienia raczej z infekcją wirusową, a jeśli dotyczy to pojedynczego gruczołu – z bakteryjną.

Objawy stanu zapalnego gruczołów ślinowych różnią się w zależności od rodzaju zapalenia. Przy śwince występuje obrzęk ślinianek, dochodzi do tego ból gardła, ból ucha, złe samopoczucie, utrata apetytu.

Poza tym pojawia się bolesność podczas jedzenia pokarmów, a czasami też szczękościsk. Tym wszystkim wymienionym objawom może towarzyszyć podwyższona temperatura ciała.

Symptomy nawracającego zapalenia ślinianek zwykle utrzymują się przez kilka dni i przebiegają bez gorączki. Pojawia się wtedy obrzęk ślinianki, lekkie zaczerwienienie. Do tego dochodzi wypływanie mętnej wydzieliny.

Ropne zapalenie ślinianek na pewno nie przejdzie nie zauważone, bo towarzyszy mu silny ból, mocne zaczerwienienie ślinianki, obrzęk, a do tego wypływ ropnej wydzieliny. Jeżeli stan zapalny rozwija się w śliniance przyusznej, może dojść wysoka temperatura i uczucie rozbicia. Pojawia się też czasem powiększenie węzłów chłonnych.

Diagnostyka zapalenia gruczołów ślinowych

Diagnostyka zapalenia gruczołów ślinowych różni się w zależności od jednostki chorobowej. W przypadku ropnego zapalenia ślinianek obejmuje badanie wydzieliny wypływającej z ujścia przewodu, jak również USG.

Przy śwince sprawdza się amylazę we krwi lub w moczu, a po 7-10 dniach od wystąpienia objawów – wykonuje badanie specyficznych przeciwciał IgM. Diagnostyka nawracającego zapalenia ślinianek to przede wszystkim wywiad i badania mające na celu odnalezienie prawdziwego podłoża problemu, np. czy wynika ono z osłabionego układu immunologicznego lub cukrzycy. Oprócz tego wykonuje się USG i MR.

Konsekwencje nieleczonej kamicy ślinowej są poważne, może dojść bowiem do niedrożności przewodów mechanicznych, co sprzyjać będzie infekcjom bakteryjnym oraz tworzeniom się ropni. W wyniku tej choroby może dojść również do porażenia nerwów twarzowych, podjęzykowych lub też językowych, wspomnianych przetok, czy lekkich deformacji twarzy.

Głównymi objawami choroby są: obrzęk gruczołów oraz ostry ból wywołany kolką ślinową (pojawia się on podczas żucia pokarmu) oraz wyciek treści ropnej (jeśli kamicy towarzyszy zakażenie bakteryjne).

Diagnostyka kamicy opiera się o podstawowe badania typu: USG ślinianek, RTG, jak również o MR, CT i sialografię.

Nowotwór ślinianek

Guzy ślinianek pojawiają się najczęściej w śliniankach przyusznych. Czynnikiem sprzyjającym ich rozwojowi jest zakażenie wirusem Epstein-Barr (EBV) lub wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).

Również promieniowanie jonizujące ma wpływ na rozwój łagodnych i złośliwych nowotworów w tym obrębie. Nowotwory ślinianek mogą pochodzić z samego miąższu, rozwijać się wewnątrz torebki ślinianki lub też pochodzić z tkanek, które otaczają ślinianki.

Wśród nowotworów ślinianek możemy wyróżnić guzy łagodne takie jak:

• guz mieszany,
• gruczolak monomorficzny,
• naczyniak,
• gruczolakotorbielak limfatyczny,
• onkocytoma,
• nerwiak osłonowy.

Z kolei do guzów złośliwych należą:

• rak śluzowo-naskórkowy,
• gruczolakorak,
• rak gruczołowo-torbielowaty,
• rak jasnokomórkowy,
• rak płaskonabłonkowy,
• złośliwy guz mieszany,
• rak niezróżnicowany.

Łagodne nowotwory gruczołów ślinowych, jeśli rozwijają się powoli i latami, mogą nie dawać na początku żadnych charakterystycznych objawów. Dopiero po czasie występuje uwypuklenie w rzucie ślinianki lub asymetria twarzy. Pojawia się też guzek, który bywa wyczuwalny podczas mycia twarzy, golenia.

Przy guzach złośliwych, do tego z ostrym przebiegiem może dojść do porażenia nerwu twarzowego, nagłego powiększenia węzłów chłonnych, czy odczuwania bólu spowodowanego, np. przez zastój śliny. Niektóre nowotwory mogą powodować też zaburzenia połykania.

Diagnostyka nowotworów ślinianek polega na wykonaniu USG, tomografii komputerowej, jak i rezonansu magnetycznego. Oprócz tego istotna jest też biopsja cienkoigłowa pod kontrolą USG, która pozwala ocenić stopień złośliwości guza.

Choroby ślinianek wywołane przez choroby autoimmunologiczne

W konsekwencji działania niektórych chorób autoimmunologicznych dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu gruczołów ślinowych. Tak dzieje się, np. w zespole Sjorgena, będącym przewlekłą, układową i autoimmunologiczną chorobą polegającą na niszczeniu gruczołów wydzielania wewnętrznego – przede wszystkim łzowych i ślinowych.

W wyniku tej choroby dochodzi do stopniowej suchości oka, jego podrażnienia, zapalenia spojówek i owrzodzenia rogówki, a przypadku gruczołów ślinowych do stopniowego zmniejszania wydzielania śliny, czemu towarzyszy, np. nadmierna suchość w jamie ustnej.

W przebiegu tej choroby stwierdza się powiększenie ślinianek, zwłaszcza przyusznych, pacjent nie odczuwa jednak z tego tytułu bólu. Aby stwierdzić, że mamy do czynienia z zaburzeniem funkcjonowania ślinianek z powodu zespołu Sjorgena należy wykonać USG ślinianek z biopsją, a do tego zrobić badania w kierunku specyficznych przeciwciał ANA.

Leczenie chorób ślinianek

Każda choroba gruczołów ślinowych wymaga konsultacji z otolaryngologiem. Ale najszybsza konsultacja potrzebna jest w ostrych stanach zapalnych z towarzyszącym ropniem, gdzie konieczne jest podanie antybiotyku.

W nawracających stanach zapalnych ślinianek leczenie ogranicza się do podania leków przeciwbólowych, dbania o higienę jamy ustnej, masowania gruczołów ślinowych w celu pobudzenia wydzielania śliny. Jedynie przy zaostrzeniach zapalenia podaje się antybiotyk. Przy śwince leczenie jest zazwyczaj objawowe i polega na podawaniu leków przeciwbólowych lub leków przeciwgorączkowych i dbaniu o nawodnienie.

Przy kamicy ślinowej wybór metody leczenia zależy od wielkości kamienia oraz jego usytuowania. Gdy mamy do czynienia z niewielkim kamieniem, można zastosować leczenie zachowawcze – przepłukując przewód ślinianki roztworem chlorheksydyny. Oprócz tego wprowadza się u pacjenta dietę mającą na celu pobudzenie produkcji śliny, a także podaje się środki zwiększające jej ilość.

Czasami w ten sposób udaje się samoistnie wypłukać kamień. Gdy dolegliwości w postaci bólu są znaczne, podaje się również leki rozkurczowe oraz leki przeciwzapalne, rozważa się wtedy jednak zabieg chirurgiczny polegający na wyłuskaniu kamieni z przewodu. W leczeniu kamieni o małej średnicy pomocne może być też promieniowanie laserowe.

Leczenie nowotworu gruczołów ślinowych zawsze polega na operacyjnym usunięcia guza. Z tym, że przy guzach złośliwych wycina się je z większym marginesem i usuwa okoliczne węzły chłonne. Uzupełnieniem leczenia jest radioterapia.

Leczenie zaburzeń wydzielania śliny spowodowanej przez zespół Sjorgena jest zawsze zachowawcze. Stosuje się preparaty zwiększające wydzielanie śliny, zaleca się żucie gumy oraz zapewnienie odpowiedniego stopnia nawodnienia. Oprócz tego konieczna jest niezwykła dbałość pacjenta o higienę jamy ustnej.

Dominika Wilk