Wzrasta liczba osób z endoprotezą już przed 50-tką. Co z aktywnością fizyczną?

Coraz więcej osób - także aktywnych, młodych - potrzebuje endoprotezoplastyki stawu biodrowego. Czy oznacza to koniec ze sportem? Niekoniecznie. Podczas Lubelskiego Forum Medycyny Sportowej eksperci rozmawiali o tym, jak bezpiecznie wrócić do aktywności fizycznej po wszczepieniu endoprotezy. Omówiono nie tylko możliwości, ale i ograniczenia. Czy sport z endoprotezą to ryzyko, czy szansa na lepszą jakość życia?

Spis treści

1. Jak długo dochodzi się do zdrowia po endoprotezie biodra?
2. Czego nie wolno robić z endoproteza biodra?
3. Czy można biegać ze sztucznym biodrem?
4. 5 sprzętów fitness, które warto mieć w domu
5. Jakich ćwiczeń nie robić po endoprotezie biodra?
6. Czy można uprawiać sport z endoprotezą biodra?
7. Jakich ruchów należy unikać po endoprotezie biodra?
8. Po jakim czasie po endoprotezie biodra można wrócić do sportu? 
9. Jakie sporty można uprawiać po endoprotezie biodra?

Jak długo dochodzi się do zdrowia po endoprotezie biodra?

Podczas Lubelskiego Forum Medycyny Sportowej poruszono tematy związane z aktywnością osób uprawiających sport amatorsko, wyczynowo, ale też wracających do sportu po kontuzjach, jak i zaczynających swoją sportową przygodę. Dotyczy to także pacjentów z endoprotezami.

Endoproteza to sztuczny implant, który zastępuje uszkodzony staw lub jego część. Najczęściej mówimy o endoprotezie stawu biodrowego lub kolanowego, ale można też mieć endoprotezę barku, łokcia czy nawet palca. Kiedy się ją stosuje? Najczęściej wtedy, gdy:

• staw jest zniszczony przez chorobę zwyrodnieniową (np. artrozę),
• doszło do poważnego urazu lub złamania, którego nie da się dobrze wyleczyć w inny sposób,
• występują silne bóle i ograniczenie ruchomości, które utrudniają codzienne życie.

Lekarz usuwa zniszczoną część stawu i w jej miejsce wszczepia sztuczną – wykonaną np. z metalu, ceramiki lub specjalnych tworzyw. To pozwala przywrócić ruchomość stawu i zmniejszyć ból.

Po wszczepieniu endoprotezy bardzo ważna jest rehabilitacja, żeby nauczyć się korzystać z nowego stawu, wrócić do sprawności i uniknąć powikłań.

Dr n. med. Agnieszka Posturzyńska przedstawiła prelekcję na temat aktywności sportowej po endoprotezoplastyce stawu biodrowego.

Czego nie wolno robić z endoproteza biodra?

Jak zauważyła dr Agnieszka Posturzyńska z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, wzrasta liczba młodych osób (przed 50 r.ż.) i osób aktywnych, które przechodzą całkowitą wymianę biodra.

Takie osoby – przyzwyczajone do aktywnego trybu życia – nie chcą ze swoich aktywności rezygnować. Takich pacjentów charakteryzuje, jak zwróciła uwagę dr n. med. Agnieszka Posturzyńska, wysokie oczekiwanie powrotu do dawnego stylu życia i do sportu.

– Aktywność fizyczna ogólnie jest zalecana po endoprotezie. Poprawia ogólną sprawność, wydolność układu sercowo-naczyniowego, działa stymulująco na metabolizm kostny, a tym samym mocowanie implantów. Sprawność fizyczna zmniejsza ryzyko upadków, zmniejsza ryzyko urazu

– wymieniła dr n. med. Agnieszka Posturzyńska. Ale, jak dodała, nie wszystkie sporty są zalecane.

– Uprawianie sportu o wysokiej intensywności, jak na przykład rugby, zapasy, jest mocno, mocno kontrowersyjne

– podkreśliła dr Posturzyńska.

Czy można biegać ze sztucznym biodrem?

Istnieją badania, na których wyniki zwróciła uwagę dr Posturzyńska, które wskazują na fakt, że bardziej intensywna aktywność fizyczna może powodować konieczność rewizji endoprotezy, czyli wymiany części lub całości.

Im większa aktywność fizyczna, tym większe użytkowanie implantu i tym wyższy wskaźnik rewizji – podkreśliła dr Posturzyńska, zwracając uwagę na fakt, że badania prowadzone w latach 1999–2005 doprowadziły autorów analiz do wniosków, że aktywność sportowa po endoprotezie jest odradzana.

Jednak medycyna idzie do przodu i, jak zauważyła prelegentka, dostępne aktualnie są nowe metody, implanty są wykonywane z nowych materiałów, a co za tym idzie – bardziej odporne na zużycie.

5 sprzętów fitness, które warto mieć w domu

Zobacz galerię 6 zdjęć

Jakich ćwiczeń nie robić po endoprotezie biodra?

Jak zwróciła uwagę dr n. med. Agnieszka Posturzyńska, badania nad aktywnością fizyczną i sportem u pacjentów z protezą biodra nie są łatwe, z uwagi na rozbieżności w postrzeganiu definicji sportu i aktywności. Pacjenci wykazują różny stopień aktywności fizycznej: od niskiej do wysokiej.

Jedni są osobami leżącymi, inni chodzą po domu, kolejni wychodzą, żeby załatwiać codzienne sprawy czy zakupy, chodzić do pracy, a jeszcze inni mogą uprawiać sporty: bieganie, taniec, rower, pływanie. I w tych aktywnościach też są różnice, jeśli chodzi o częstotliwość i intensywność treningów.

Badania, na które powołała się dr Posturzyńska, przeprowadzono w 2023 roku. W badaniu brano pod uwagę 4152 biodra z endoprotezą, u 3828 pacjentów, w wieku 45–75 lat.

Aktywność pacjentów oceniano 2 lata po zabiegu. Jak ustalono, najczęściej rewizji wymagały osoby o najwyższym poziomie aktywności. Czy to oznacza, że pacjenci po endoprotezie powinni ograniczać aktywność?

Z kolei badacze z University of California, obserwując pacjentów przez 10 lat po wszczepieniu endoprotezy biodra, wykazali, że z biegiem czasu, po zabiegu, pacjenci stawali się coraz bardziej aktywni – i to bardziej aktywni niż przed zabiegiem.

Przed operacją do co najmniej godzinnej aktywności tygodniowo przyznawało się 36 proc. badanych. Po 5-letnim okresie obserwacji wskaźnik ten wzrastał do 52 proc. Warto jednak mieć na uwadze, że porównywano aktywność krótko przed zabiegiem, a w oczywisty sposób dolegliwości prowadzące do konieczności przeprowadzenia zabiegu powodowały ograniczenie możliwości ruchu i chęci na ruch.

Czy można uprawiać sport z endoprotezą biodra?

Kolejne badanie wykazało także, jakie sporty są polecane dla osób po endoprotezie, a jakie nie. Od tych drugich zacznijmy: koszykówka, piłka nożna, piłka ręczna, boks, hokej, squash, gimnastyka, jako sporty o wysokim ryzyku kontuzji, nie były polecane.

Z kolei kolarstwo przełajowe, taniec, fitness, ciężary, a nawet kręgle, były zalecane, ale po właściwym przeszkoleniu, które mogło zmniejszyć ryzyko kontuzji i uszkodzenia endoprotezy. Natomiast na liście zalecanych sportów można znaleźć:

• pływanie
• piesze wędrówki
• spacery
• jazdę na rowerze po równym terenie

Jakich ruchów należy unikać po endoprotezie biodra?

Co ciekawe, narciarstwo (biegowe i zjazdowe) czy bieganie, które jest związane z dużym zużyciem implantu, nie wykazało wyższego wskaźnika rewizji u pacjentów (badani biegali od pół kilometra do 15 km, średnio 6 km, w czasie od 5 do 90 min, średnio przez 30 min). Co ciekawe, osoby uprawiające sporty wymagające wysokiej sprawności, nie wymagały rewizji protez.

Mimo to w większości przypadków nie zaleca się sportów, które określa się mianem sportów o dużym wpływie na implant.

I tak na przykład jazda na nartach nie jest niebezpieczna dla implantu, ale ostre skręty już mogą być niebezpieczne. A więc właściwa technika jazdy zapewnia bezpieczeństwo biodrom z endoprotezą.

Z kolei kręgle przez lata uważano za bezpieczne i o małym wpływie na endoprotezę. Realia okazały się inne: obciążenie biodra okazało się większe niż podczas gry w piłkę nożną.

Kolejne badania, na które powołała się ekspertka, wykazały, że, wbrew obawom, aktywność sprzyjała zachowaniu dobrej kondycji - i pacjenta, i jego endoprotezy. 

- Pięcioletnie przeżycie implantu bez konieczności rewizji wynosiło: 94 proc. w grupie pacjentów o niskiej aktywności fizycznej, 98 proc. w grupie o umiarkowanej aktywności oraz 99 proc. w grupie o wysokiej aktywności.

Siedmioletnie obserwacje potwierdziły te tendencje – pacjenci o niskim poziomie aktywności mieli wyższy wskaźnik rewizji w porównaniu do pacjentów bardziej aktywnych fizycznie, co może wydawać się zaskakujące, ale ma swoje uzasadnienie

- wyjaśniła dr n. med. Agnieszka Posturzyńska.

Po jakim czasie po endoprotezie biodra można wrócić do sportu? 

Jak wyjaśniła dr n. med. Agnieszka Posturzyńska, dostępne analizy wykazały, że 80-90 proc. pacjentów wraca do aktywności sportowej w ciągu 6-12 mies. po zabiegu. U niektórych osób czas powrotu do sportu był jeszcze krótszy i wynosił już nawet 16 tygodni. 

Co wpływa na poziom aktywności fizycznej po endoprotezoplastyce stawu biodrowego?

- Kluczowe znaczenie mają wcześniejsze doświadczenia sportowe pacjenta, jego ogólna sprawność fizyczna, dynamika, elastyczność, a także gęstość mineralna kości i biomechaniczne właściwości mięśni. Istotny jest również dostęp operacyjny oraz sposób osadzenia implantu i rodzaj zastosowanej protezy, które często są projektowane raczej z myślą o przeciętnym użytkowniku niż o osobach aktywnie uprawiających sport

- wyliczyła dr n. med. Agnieszka Posturzyńska, dodając, że w codziennych czynnościach obciążenia działające na endoprotezę są zwykle większe u osób młodszych niż starszych.

Jakie sporty można uprawiać po endoprotezie biodra?

Ekspertka wyjśniła, że zaleca się, żeby po endoprotezie biodra uprawiać raczej dyscypliny o mniejszym wpływie przeciążeniowym, gdyż zmniejszają one ryzyko powikłań. Dr Posturzyńska zwróciła uwagę na jeszcze jeden aspekt: 

- W jednym z badań wykazano, że młodsi pacjenci oraz mężczyźni mają wyższy wskaźnik rewizji niż kobiety – co wymaga dalszych obserwacji i analiz.

W przypadku sportu po endoprotezoplastyce, wpływ na stan pacjenta i endoprotezy ma dobór dyscypliny sportowej i przygotowanie pacjenta do okreśolonej aktywności. Właściwe przeszkolenie może zmniejszać ryzyko kontuzji, urazów i uszkodzeń endoprotezy. Nie zaleca się natomiast sportów kontaktowych, które mogą sprzyjać urazom. Jak podkreśliła ekspertka: 

- Dzięki ulepszonym materiałom implantów i technikom chirurgicznym obserwuje się coraz bardziej liberalne zalecenie dotyczące uprawiania sportów po endoprotezie.

Zdaniem ekspertki, nadal brakuje optymalnych wytycznych w zakresie aktywności pacjentów po endoprotezoplastyce. Zalecenia lekarzy (którzy często sugerują, by minimalizować aktywność), są niekiedy przeciwstawne do doświadczeń pacjentów (którzy lepiej się czują, będąc aktywnymi).

Także nowe badania zdają się wskazywać na fakt, że aktywność fizyczna korzystnie wpływa na stan endoprotez, ale niezbędne w tym zakresie są dalsze analizy. Zdaniem dr Posturzyńskiej z Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, konieczne są również prace dotyczące poradnictwa dla pacjentów z endoprotezami bioder. Bo wiele osób wciąż nie ma świadomości czy - i jeśli tak, to jaką - aktywność fizyczną mogą podejmować. 

Katarzyna Głuszak