Reaktywne zapalenie stawów – przyczyny, objawy i leczenie

Reaktywne zapalenie stawów (kiedyś zespół Reitera) to choroba reumatyczna, która daje wiele objawów. W związku z tym trudno ją zdiagnozować, ale jeszcze trudniej znaleźć jej przyczyny. Zauważono jednak, że reaktywne zapalenie stawów najczęściej rozwija się po przebytych infekcjach m.in. układu moczowo-płciowego (np. chlamydiozie). Jakie są przyczyny i objawy reaktywnego zapalenie stawów? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Reaktywne zapalenie stawów – przyczyny i czynniki ryzyka
2. Reaktywne zapalenie stawów – objawy
3. Reaktywne zapalenie stawów – diagnoza
4. Reaktywne zapalenie stawów – leczenie

Reaktywne zapalenie stawów (reactive arthritis – ReA), znane także jako zespół Reitera, zespół Fiessingera i Leroya lub poinfekcyjne zapalenie stawów, to choroba, którą zalicza się zarówno do chorób układowych, jak i seronegatywnych spondyloartropatii - grupy chorób reumatycznych, w przebiegu których dochodzi do zapalenia stawów z towarzyszącym zapaleniem kręgosłupa, a więc tej samej grupy chorób, do której należą m.in. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, łuszczycowe zapalenie stawów i choroba Whipple'a. Istotą reaktywnego zapalenia stawów jest nieropny stan zapalny stawów, który jest związany z przebytym zakażeniem układu pokarmowego, moczowo-płciowego lub, rzadziej, układu oddechowego. Ponadto pojawiają się objawy ze strony innych układów i narządów.

Częstość występowania reaktywnego zapalenia stawów na świecie szacuje się na 30–200/100 000.

Reaktywne zapalenie stawów – przyczyny i czynniki ryzyka

Dokładne przyczyny reaktywnego zapalenia stawów nie są znane, jednak w jego rozwoju istotną rolę odgrywają dwa czynniki – infekcyjny (bakterie) i genetyczny (gen HLA B27).

Jak wynika z obserwacji lekarzy, choroba najczęściej jest powikłaniem po infekcji bakteryjnej układu pokarmowego, moczowo-płciowego lub, rzadziej, układu oddechowego, której przyczyną są najczęściej bakterie, takie jak: Chlamydia trachomatis i pneumoniae, Ureaplasma urealyticum, Salmonella, Shigella lub Campylobacter.

Istotną rolę odgrywa również obecność antygenu HLA B27 (występuje u 65–80 proc. chorych). Jest to białko pomagające układowi odpornościowemu rozpoznawać własne komórki i odróżniać antygeny własne od obcych. Jego obecność jest związana z ryzykiem rozwoju kilku chorób autoimmunizacyjnych (takich, w przebiegu których organizm atakuje sam siebie). Uważa się, że ryzyko rozwoju reaktywnego zapalenie stawów jest 50 razy większe u osób z obecnym antygenem HLA B27 niż u osób, które go nie posiadają. Jednak jego rola w powstawaniu choroby nie jest dokładnie wyjaśniona.

Z kolei czynnikami ryzyka są płeć (objawy reaktywnego zapalenia stawów występują 15 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet) i wiek (choroba najczęściej pojawia się u osób w wieku 20-40 lat).

Reaktywne zapalenie stawów – objawy

• zapalenie stawów - jednostawowe lub asymetryczne zapalenie kilkustawowe (przeważnie stawów kolanowych i skokowych lub nadgarstkowych i międzypaliczkowych rąk) – charakterystyczny jest nasilający się ból kolana, kostki lub stopy albo ból i opuchlizna palców (tzw. kiełbaskowate palce);
• zapalenie przyczepów ścięgnistych – objawami są bóle pięt, objawy zapalenia przyczepów ścięgna Achillesa, objawy tzw. łokcia tenisisty czy łokcia golfisty;
• zapalenie kręgosłupa – pojawiają się bóle w dole pleców (ból krzyża), sztywność kręgosłupa, bóle pośladków;

U około 15–30 proc. chorych rozwija się przewlekłe zapalenie stawów lub nawracające zapalenie stawów krzyżowo biodrowych i/lub kręgosłupa.

• zmiany zapalne narządu wzroku, najczęściej zapalenie spojówek (rzadziej owrzodzenia rogówki, zapalenie tęczówki lub zapalenie błony naczyniowej oka) – pojawiają się czerwone oczy, obrzęk spojówek i łzawienie;

Antygen HLA B27 jest odpowiedzialny za cięższy przebieg i częstsze występowanie objawów ze strony kręgosłupa i narządu wzroku.

• zapalenie cewki moczowej i/lub zapalenie pęcherza moczowego – objawia się bólem i pieczeniem podczas oddawania moczu, oddawaniem moczu wraz mętną, biało-żółtą wydzieliną;

U kobiet może dojść do zapalenia pochwy lub szyjki macicy, a u mężczyzn zdarza się stan zapalny jąder, najądrzy, pęcherzyków nasiennych lub gruczołu krokowego (zwykle po przebytej chlamydiozie).

• zapalenie jelita, które objawia się m.in. biegunkami i bólami brzucha;
• zmiany w układzie naczyniowo-sercowym - mogą występować pod postacią zapalenia mięśnia sercowego z zaburzeniami przewodnictwa przedsionkowo-komorowego;
• zmiany w błonach śluzowych i na skórze - wykwity grudkowo-łuskowe z nadmiernym rogowaceniem (zwłaszcza na podeszwowej powierzchni stóp), trądzik. Zmiany troficzne na paznokciach. Nadżerki w obrębie jamy ustnej, zlokalizowane na podniebieniu twardym, podniebieniu miękkim, dziąsłach, języku i policzkach;

Ponadto mogą się pojawić dolegliwości ogólnoustrojowe, takie jak gorączka, osłabienie, dreszcze itp.

Reaktywne zapalenie stawów – diagnoza

Wykonuje się badania krwi, moczu, kału, badanie płynu stawowego i błony maziowej, badania obrazowe (rentgen stawów) i oznaczanie antygenu HLA-B27.

Reaktywne zapalenie stawów – leczenie

Chorzy powinni ograniczyć aktywność fizyczną (dotyczy to zwłaszcza zajętych stawów). Zalecana jest rehabilitacja. Pomocna jest również fizykoterapia i kinezyterapia.

Choremu podaje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (aby zminimalizować ból). W cięższych przypadkach lekarz może zlecić podanie glikokortykosteroidów (ale tylko przez krótki czas). W przypadku utrzymywania się objawów choroby dłużej niż 3 miesięce lub nieskuteczności niesteroidowych leków przeciwzapalnych, zaleca się dołączenie leków modyfikujących przebieg choroby (disease modifying antirheumatic drugs – DMARD), np. sulfasalazyna, metotreksat, azatiopryna. Antybiotykoterapia jest wskazana tylko w przypadku czynnego zakażenia i dotyczy głownie zakażenia Chlamydia.

Zmiany skórne można leczyć miejscowo glikokortykosteroidami i środkami keratolitycznymi (zmiękczają zgrubiałą warstwę rogową naskórka). Zmiany na śluzówkach jamy ustnej ustępują samoistnie i nie wymagają leczenia.

W przypadku zmian zapalnych oka leczenie powinien prowadzić okulista.

Monika Majewska