Osteoporoza - co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Osteoporoza została uznana przez Światową Organizację Zdrowia za chorobę cywilizacyjną. W Unii Europejskiej z powodu osteoporozy co 30 sekund dochodzi do złamania. A można im łatwo zapobiec. Wystarczy dbać, by w codziennej diecie była odpowiednia ilość wapnia, witaminy D i białka. Sprawdź, jakie są przyczyny i objawy osteoporozy. Na czym polega diagnostyka i leczenie osteoporozy?

Spis treści

1. Osteoporoza: typy
2. Osteoporoza: przyczyny i czynniki ryzyka
3. Osteoporoza - objawy
4. Osteoporoza - diagnostyka
5. Osteoporoza - leczenie

Osteoporoza, inaczej zrzeszotnienie kości, to choroba, w przebiegu której dochodzi do zaniku tkanki kostnej, w konsekwencji czego zwiększa się częstość występowania złamań. Najczęstsze i najwcześniejsze są złamania kręgów (złamania kompresyjne), z których tylko 25-30 proc. objawia się w postaci ostrego bólu. Inną szczególnie groźną konsekwencją osteoporozy jest złamanie bliższego końca kości udowej. W jego wyniku 50 proc. poszkodowanych traci zdolność samodzielnego poruszania się, a co piąta kobieta i co trzeci mężczyzna umiera w pierwszym roku po złamaniu.

Już po 30. roku życia proces utraty masy kostnej u kobiet może zacząć przeważać nad jej tworzeniem. Mimo tego w Polsce aż 92 proc. kobiet po 40. roku życia ignoruje ten problem i twierdzi, że osteoporoza ich nie dotyczy.

Osteoporoza postrzegana jest głownie jako choroba kobiet, tymczasem dotyka także mężczyzn, choć rzadziej. W szóstej dekadzie życia na jednego chorującego mężczyznę przypada 5-6 kobiet, ale po 70. roku życia ta proporcja wynosi już tylko 2:1.

Osteoporoza: typy

Wyróżnia się różne typy osteoporozy:

• Typ 1 - osteoporoza pomenopauzalna

Osteoporoza pomenopauzalna dotyczy kobiet w 5. i 6. dekadzie życia. Jej podstawowa przyczyną to niedobór estrogenów, a proces zaniku kostnego ma zwykle dość dużą dynamikę. W tym okresie najczęściej występują złamania kości promieniowej (złamanie nadgarstka lub przedramienia)

• Typ 2 - osteoporoza starcza

Osteoporoza starcza dotyczy kobiet i mężczyzn, a zanik kostny zwykle jest znacznie wolniejszy (ok. 1 proc. rocznie),  najpoważniejsze złamania dotyczą kręgów biodra

• Typ 3 - osteoporoza wtórna

Osteoporoza wtórna może być spowodowana innymi przyczynami (choroby i leki). stanowi ok. 20 proc. wszystkich przypadków choroby

Osteoporoza: przyczyny i czynniki ryzyka

Naturalne procesy osłabiania tkanki kostnej przyspiesza niedobór wapnia w organizmie. Gdybyśmy przekroili kość, jej wnętrze przypominałoby gąbkę. Właśnie dlatego tę jej część nazwano substancją gąbczastą. Otacza ją kość zbita. Ważnym składnikiem obu części jest siatka kolagenowa z kryształami soli wapnia.

Gdy sieć kolagenowa staje się nieregularna, rzadka i jednocześnie maleje w niej zawartość związków wapnia, oznacza to spadek masy kostnej i rozwój osteoporozy (zrzeszotnienia kości). Kość staje się krucha, porowata, lekka. Obniża się gęstość tkanki kostnej i jej wytrzymałość na czynniki zewnętrzne.

Czynnikami niezależnymi od człowieka są:

• płeć żeńska
• wiek
• wczesne zakończenie miesiączkowania (przed 40 r.ż.) - szczególnie, gdy jest ono wynikiem usunięcia jajników
• skłonność rodzinna do złamań i osteoporozy
• część chorób, np. choroby tarczycy, choroby wątroby, choroby nerek, choroby jelit lub choroby stawów

Czynniki, na które mamy wpływ:

• aktywność fizyczna
• dieta z małą podażą wapnia
• stosowane leki (sterydy, leki przeciwpadaczkowe, leki uspokajające, leki zmniejszające krzepliwość)
• palenie papierosów
• duże spożycie alkoholu

Złamania te są spowodowane niewielkim urazem, upadkiem z wysokości własnego ciała (choć 60 proc. złamań kręgosłupa spowodowanych osteoporozą następuje bez żadnego urazu). Jeśli więc banalny upadek z łóżka kończy się złamaniem, oznacza to osteoporozę. Złamania mogą dotyczyć różnych kości, a najgroźniejsze są złamania kręgów i biodra.

Czasami obserwuje się zmniejszenie wzrostu lub/i zaokrąglenia pleców. Niepokoić mogą także szybkie wahania masy ciała, szczególnie szybki spadek wagi.

Zobacz galerię 11 zdjęć

Osteoporoza - objawy

Nie ma żadnych typowych wcześniejszych objawów osteoporozy. Niestety, bardzo często pierwszym objawem osteoporozy są złamania, które świadczą o zaawansowaniu choroby.

Osteoporoza - diagnostyka

Podstawą rozpoznania jest badanie densytometryczne (densytometria), czyli badanie gęstości kości. Zwykle sprawdza się kręgosłup lędźwiowy i/lub biodro.

Densytometr mierzy gęstość (wytrzymałość) kości. Wynik wskazuje, czy jesteśmy zagrożeni osteoporozą (pierwsze stadium to osteopenia), czy proces jest na tyle zaawansowany, że grożą nam złamania.

• od 1,0 do -1,0 - norma
• od -1,0 do -2,5 - osteopenia
• poniżej -2,5 - osteoporoza

Jeżeli wynik densytometrii będzie mniejszy niż -1, lekarz zleci nam dodatkowe analizy, m.in. poziom wapnia i fosforu we krwi, fosfatazę alkaliczną, OB, poziom wapnia w dobowej zbiórce moczu. Po badaniach specjalista dobiera właściwą dla nas terapię.

W ostatnich latach "karierę" zrobiły metody oceniające ryzyko wystąpienia złamań. Najszerzej stosuje się metodę FRAX.

Złamania osteoporotyczne: przyczyny i rodzaje. Ocena ryzyka złamania w osteoporozie (kalkulator FRAX®)

Dzięki niej można samodzielnie ocenić (w procentach), jak duże jest ryzyko wystąpienia złamań w ciągu  najbliższych 10 lat. Wyników takiej analizy nie należy jednak bezpośrednio przekładać na rozpoznanie. Postawienie diagnozy i decyzja o podjęciu terapii powinny być zawsze podejmowane indywidualnie.

Około 40. r.ż. densytometrię powinien wykonać każdy, kto znajduje się w grupie ryzyka. Jeśli nie jesteśmy zagrożeni osteoporozą, warto profilaktycznie zrobić takie badanie: kobiety ok. 50. r.ż., mężczyźni ok. 60.

Osteoporoza - leczenie

Najczęściej stosowanymi lekami w terapii osteoporozy w Polsce są generyczne bisfosfoniany. Leki te mają działanie antyresorpcyjnie (zmniejszające  kościogubienie).

Warunkiem sukcesu terapii jest prawidłowe, regularne stosowanie leków oraz zaleceń dotyczących diety i aktywności fizycznej. Efekty można zobaczyć po kilku miesiącach lub nawet latach.

Od 2012 roku refundowany jest również denosumab – pierwszy lek biologiczny w terapii osteoporozy, w postaci iniekcji podskórnej, stosowany raz na 6 miesięcy. Lek ten to w pełni ludzkie, monoklonalne przeciwciało, które zmniejsza resorpcję kości i powoduje wzrost gęstości mineralnej kości (BMD), co w rezultacie zmniejsza ryzyko złamania. Jednak z refundacji mogą korzystać jedynie kobiety z osteoporozą, które spełniają wszystkie poniższe kryteria:

• osteoporoza pomenopauzalna (Tscore mniejsze lub równe -2,5 mierzone metodą DXA)
• u kobiet w wieku powyżej 60. roku życia
• ze złamaniem osteoporotycznym
• po niepowodzeniu leczenia doustnymi bisfosfonianami lub z przeciwwskazaniami (nietolerancją) do ich stosowania

Jest też wskazany u mężczyzn z niską BMD i wysokim ryzykiem złamań, może być stosowany w niewydolności nerek.

Inne dostępne środki stosowane w leczeniu osteoporozy to ranelinian strontu, jednak nie jest refundowany.

Leczeniem drugiego wyboru, które można stosować u chorych, u których ww. leki pierwszego wyboru są przeciwwskazane, fizycznie są niezdolni do przestrzegania zaleceń dotyczących ich przyjmowania lub w razie złej tolerancji. Leki drugiego wyboru w leczeniu osteoporozy to raloksyfen (zmniejsza ryzyko złamania jedynie trzonów kręgu) i teryparatyd.

Farmakoterapia jest bardzo ważną częścią leczenia, jednak trzeba dodać do niej wiele innych działań, takich jak modyfikacja diety, suplementacja witaminy D.

Bez odpowiedniego leczenia ryzyko wystąpienia kolejnych złamań wynosi 50 proc.

Czytaj też:

• Kiedy grozi ci osteoporoza polekowa? Przyczyny i leczenie osteoporozy polekowej
• Idealny jadłospis dla profilaktyki osteoporozy
• Osteoporoza u dzieci: przyczyny i leczenie

Monika Majewska