Leczenie kolana - zachowanie sprawności ruchowej

Kolano jest jednym z najbardziej przeciążanych i narażonych na urazy stawów, a w efekcie często przysparzających bólu i kłopotów. Są sposoby, aby załagodzić dolegliwości kolana.

Kolano jest największym i najbardziej skomplikowanym stawem ludzkiego organizmu. Na pozornie prosty ruch kolana składa się nie tylko zgięcie i wyprost, ale także niewielkie ruchy obrotowe oraz ruch ślizgowy powierzchni stawowych uda względem piszczeli i przesuwanie się rzepki. Oprócz ruchu ważną funkcją kolana jest też podtrzymywanie ciężaru ciała. Nic dziwnego, że tak precyzyjny mechanizm, będący w stałym użyciu, jest stosunkowo łatwo uszkodzić.
Powierzchnie kości tworzących staw pokrywa tkanka chrzęstna – twarda i sprężysta – która chroni kości przed tarciem i zapewnia płynność ruchu w stawie. Jednak z wiekiem chrząstka starzeje się (jej włóknista struktura ulega rozluźnieniu), a ponadto ściera. Proces ten postępuje tym szybciej, im stawy są bardziej obciążane, np. w wyniku nadwagi czy wad anatomicznych nóg (kolana tzw. koślawe, szpotawe, płaskostopie).
Na chrząstkę destrukcyjnie oddziałują także wszelkie urazy kolana, a tych zdarza się nam w życiu niemało – stłuczenia, skręcenia. Każdy taki uraz zwiększa ryzyko zmian zwyrodnieniowych. Tkanka chrzęstna nie ma bowiem zdolności regeneracyjnych. Organizm stara się jednak naprawiać jej uszkodzenia, ale proces odtwórczy prowadzi tylko do powstania tkanki bliznowatej i wyrośli kostnych (tzw. osteofitów).

Zwyrodnienia dotyczą ludzi w każdym wieku

Zmiany zwyrodnieniowe stawów kolanowych rozpoczynają się zwykle między 40. a 60. rokiem życia. Ale i młode osoby miewają „schorowane” kolana – często za sprawą dużych przeciążeń w czasie uprawiania niektórych sportów. Zgubny wpływ na chrząstkę stawową ma zwłaszcza zła technika biegania (stawanie na wewnętrznej części stopy), a tym bardziej w obuwiu, które nie amortyzuje wstrząsów. Kolana są najmocniej przeciążane podczas biegu po pochyłej powierzchni, szczególnie z góry na dół. Efekt? Chrząstka odżywia się głównie z płynu stawowego: w momencie odciążenia zasysa go jak gąbka, a w chwili obciążania jest on wyciskany. Duże i częste przeciążenia sprawiają więc, że chrząstka jest „niedożywiona”, zmienia się jej struktura – rozmięka, zniekształca się, pęka. Ten proces nazywany jest chondromalacją lub spluszowaceniem, bo chora chrząstka z gładkiej i lśniącej staje się matowa, fakturą przypomina wytarty plusz.

USG i RTG kolana

Ból i trzaski w kolanie przy mocnym zginaniu i chodzeniu (zwłaszcza schodzeniu ze schodów) świadczą o tym, że w stawie dzieje się coś złego.
Żeby stwierdzić zmiany zwyrodnieniowe, zwykle wystarczy badanie ortopedyczne oraz USG kolana lub RTG (w dwóch płaszczyznach). Na ich podstawie jednak czasem trudno ocenić, czy zmiany w stawie to wynik samego procesu zwyrodnieniowego, czy też proces ten nałożył się na istniejące wcześniej zmiany zapalne lub zmiany innego charakteru. W takich przypadkach lekarz może zlecić jeszcze wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. A jeśli w stawie jest wysięk, to pomocne jest również laboratoryjne zbadanie płynu, który ze stawu usuwa się strzykawką.

Zachować sprawność kolan

Proces degradacji chrząstki sam się nie zatrzyma, wręcz przeciwnie – będzie postępował coraz szybciej. Dlaczego? Bo odruchowo, unikając ruchów i pozycji sprawiających ból, trochę inaczej stawia się nogi, co w efekcie prowadzi do jeszcze większego przeciążania stawu i powstania bolesnych przykurczów mięśni. Niestety, nie ma sposobu ani leku, który odwróciłby proces niszczenia chrząstki, ale można go zatrzymać, a przynajmniej spowolnić.

• Leczenie bez leków

Chore stawy trzeba odciążyć, bo to likwiduje najważniejszą przyczynę choroby. Jeśli więc masz nadwagę – zrzuć ją. Unikaj dźwigania ciężarów, przebywania w pozycji klęczącej, mocnego zginania kolan, forsownych biegów, robienia wymachów nogami i ćwiczeń z obciążeniem. Ale żeby zachować sprawność stawów, trzeba ćwiczyć. Chodzi zwłaszcza o wzmocnienie mięśni czworogłowych (uda), które utrzymują stawy kolanowe w prawidłowym położeniu. Bardzo przydatne na początku mogą być ćwiczenia izometryczne, bo szybko pomagają poprawić mechanikę kolan. Dobrze sprawdza się stacjonarny rowerek – siodełko ustaw wysoko, na początek nastaw najmniejsze obciążenie i pedałuj spokojnie. 
Lekarz może ci także doradzić podpieranie się laską w trakcie chodzenia – przynajmniej dopóki nie poprawi się stan kolan.

• Fizykoterapia

Dobrze dobrane zabiegi łagodzą ból i przewlekłe stany zapalne, wpływają rozluźniająco na mięśnie. Nie ma jednego złotego środka, który sprawdzałby się w każdym przypadku. Jednemu choremu pomaga zastosowanie tzw. głębokiego ciepła, np. okłady z parafiny czy nagrzewanie polem elektromagnetycznym o wysokiej częstotliwości. W innym przypadku skuteczniejsze mogą okazać się zabiegi w kriokomorze albo terapia pulsującym polem magnetycznym małej częstotliwości. A w jeszcze innym – lecznicze zastosowanie fal ultradźwiękowych czy naświetlania promieniami lasera biostymulacyjnego. Zawsze jednak ważne jest, żeby wziąć całą serię zabiegów – nie wolno przerywać terapii, gdy tylko nastąpi poprawa.

• Kuracje farmakologiczne

Przy niewielkich dolegliwościach wystarczające może okazać się wcieranie w chory staw (4–5 razy dziennie) preparatów działających przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Dobre efekty daje fizykoterapia (np. ultradźwięki) z wykorzystaniem żeli przeciwzapalnych. W walce z silniejszym bólem stawów bardziej pomocne są doustne leki uśmierzające i przeciwzapalne – przede wszystkim paracetamol, dikofenak, ibuprofen. Niestety, mają one niekorzystny wpływ na układ pokarmowy, zwłaszcza na żołądek. Najbezpieczniejszy pod tym względem jest paracetamol; dopiero gdy on okaże się nieskuteczny, możesz sięgać po inne leki.
Przy znacznym stanie zapalnym stawu – ból, zaczerwienienie, obrzęk, zwiększona ciepłota kolana – stosuje się leczenie bardziej agresywne. Czasem dobry efekt przynosi przepłukanie chorego stawu fizjologicznym roztworem chlorku sodowego. Silniejsze działanie ma wstrzyknięcie do stawu przeciwzapalnego leku z grupy glikokortykosteroidów – jeśli w stawie jest wysięk, lekarz najpierw odciąga zgromadzony płyn, co od razu przynosi ulgę. Takiej terapii nie należy jednak przeprowadzać częściej niż 3–4 razy w roku, by nie nasilić procesu niszczenia chrząstki.
Duże nadzieje są wiązane z kwasem hialuronowym. To rodzaj smaru – bardzo lepka substancja produkowana przez błonę maziową i umożliwiająca płynny ruch w stawie (bez tarcia). Naturalny kwas hialuronowy jest niszczony podczas procesu zapalnego. Zastępuje go syntetyczny kwas wprowadzany do stawu za pomocą strzykawki. Podaje się go raz w roku w serii 3–5 iniekcji, w odstępach tygodnia.
Wspomagająco lekarz może zalecić również środki homeopatyczne oraz homeostatyczne, a ponadto zażywanie preparatu poprawiającego strukturę chrząstki stawowej (np. wyciąg z owoców awokado oraz z soi, siarczan glukozaminy, wyciąg z chrząstki rekina).

miesięcznik "Zdrowie"