Jak działają MIĘŚNIE?

Mięśnie są wszędzie - nawet w oku! Stanowią prawie połowę naszej wagi. Bez mięśni ciało nie mogłoby się poruszać, a człowiek wyglądałby jak sflaczała opona. U wszystkich kręgowców, a zatem i u nas, są trzy rodzaje tkanki mięśniowej.

Mięśnie gładkie

Tkanka gładka występuje w różnych narządach wewnętrznych, m.in. w jelitach, naczyniach krwionośnych, przewodach (np. żółciowych w wątrobie). Mięśnie gładkie (a także sercowy) unerwione są przez tzw. autonomiczny układ nerwowy. Jego działanie jest niezależne od naszej woli i dlatego nie możemy np. kontrolować skurczu i rozkurczu naczyń krwionośnych czy też zwalniać lub przyśpieszać czynności serca (rysunek 1). Zwinne ruchy i panowanie nad ciałem zawdzięczamy mięśniom gładkim umieszczonym w organach. Nie możemy nimi świadomie sterować, bo funkcjonują automatycznie. Zwężają lub rozszerzają światło przewodów wyprowadzających ślinianek, trzustki, dróg żółciowych czy naczyń krwionośnych. Dzięki nim jelito kurczy się odcinkowo (przewęża), następnie ów skurcz przesuwa się w kierunku odbytu, popychając tym samym treść pokarmową.

Mięsień sercowy

Z tkanki sercowej zbudowane są ściany serca. Pracuje automatycznie, rytmicznie i nieprzerwanie przez całe nasze życie, kurcząc się w czasie doby ponad 100 tys. razy i pompując w tym czasie około 10 tys. litrów krwi. By wyobrazić sobie, jak ciężką wykonuje pracę, wystarczy uświadomić sobie, że owe 10 tys. litrów to całkiem spora cysterna z benzyną (rysunek 2).

Mięśnie szkieletowe

Zwinne ruchy i panowanie nad ciałem to rola mięśni szkieletowych. Kiedy mięsień się kurczy, zmniejsza się jego długość, a zwiększa przekrój. Kurcząc się, pociąga to, do czego jest przyczepiony. Np. duży mięsień w tylnej części uda, kurcząc się, pociąga kość piszczelową i zgina w ten sposób staw kolanowy. Ale by noga w kolanie się wyprostowała, nie wystarczy, że ten mięsień się rozluźni. Jednocześnie musi się skrócić mięsień w przedniej części uda (tzw. czworogłowy), pociągając kość piszczelową do przodu. Dlatego właśnie wiele mięśni w naszym ciele funkcjonuje parami - jeden ciągnie w jednym kierunku, inny w przeciwnym. Istnieją też mięśnie szkieletowe płaskie, tworzące np. ścianę brzucha. Natomiast mięśnie okrężne, które nie są połączone z kośćmi, układają się okrężnie wokół otworów w powłokach skórnych (np. usta, powieki). Kurcząc się, zamykają usta lub oczy. Podobnie działają mięśnie zwieracze, np. cewki moczowej czy odbytu.

Niestrudzone serce pompujące krew

Tkanka mięśniowa, z której zbudowane jest serce, ma właściwości zarówno mięśnia poprzecznie prążkowanego (widoczne miofibryle), jak i gładkiego (działanie niezależne od naszej woli). Komórki serca połączone są z sąsiednimi za pomocą wypustek, czyli wyrostków cytoplazmatycznych. Jest jeszcze jedna cecha nietypowa dla innych tkanek. W mięśniówce serca dostrzec można włókna odmienne od głównej masy mięśniowej. Są jaśniejsze, co u niektórych zwierząt widać nawet gołym okiem. To przekształcone komórki mięśniowe tworzące tzw. układ bodźcoprzewodzący serca. Na granicy komór i przedsionków owe wyspecjalizowane komórki tworzą dwa skupienia - węzeł zatokowo-przedsionkowy i przedsionkowo-komorowy. To one generują impulsy elektryczne wywołujące skurcze serca. Od węzłów odchodzą pęczki rozprowadzające pobudzenia na cały mięsień sercowy.

miesięcznik "Zdrowie"