Fizykoterapia - czym się różni od fizjoterapii? Wskazania i przeciwwskazania

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Fizykoterapia jest jednym z obszarów działania fizjoterapii, który leczy pacjenta posługując się wybranymi czynnikami fizycznymi np. prądem, czy polem magnetycznym. Dzięki ich zastosowaniu przyspiesza np. proces odnowy tkanek lub rozluźnia mięśnie. Kiedy stosuje się fizykoterapię?

Spis treści

1. Fizykoterapia – na czym polega?
2. Jakie są zabiegi fizykoterapii?
3. Fizykoterapia – rodzaje zabiegów, wskazania i przeciwwskazania
4. Jak jest różnica między fizykoterapią a fizjoterapią?
5. Czy fizykoterapia jest skuteczna?

Fizykoterapia – na czym polega?

Pożądane zmiany biofizyczne i fizjologiczne będące celem fizykoterapii mają szeroki zakres i odbywają się zarówno na poziomie komórkowym, ogólnoustrojowym, na poziomie narządów, czy tkanek.

Czynniki fizyczne, którymi posługuje się fizykoterapia, mogą być naturalne np. do leczenia może być wykorzystywane promieniowanie słoneczne lub są generowane przez urządzenia np. prąd o niskiej częstotliwości. Rozmaitość tych czynników sprawia, że można przy ich pomocy leczyć różne schorzenia. Do najczęściej wykorzystywanych zalicza się:

• Czynniki elektrokinetyczne – powodują pobudzenie tkanki mięśniowej lub nerwowej, co doprowadza do pożądanych skurczy mięśni. Są to przede wszystkim prądy impulsowe.
• Czynniki termiczne – są nośnikiem ciepła i przenoszą to ciepło na tkanki lub są też wyzwalaczem ciepła w tkankach – tak się dzieje np. przy przepływie prądu.
• Czynniki fotochemiczne – wywołują zmiany i reakcje biochemiczne w tkankach. Ma to miejsce np. w trakcie działania promieni nadfioletowych.
• Czynniki elektrochemiczne – pod ich wpływem dochodzi do zmiany stężenia jonów w komórkach oraz ich przemieszczenia, co zmienia właściwości chemiczne tkanek.
• Czynniki mechaniczne i kinetyczne – w sposób mechaniczny, a więc np. przez ucisk, zmieniają funkcjonowanie tkanek lub też dokonują tego poprzez ruch, czy to czynny, wspomagany lub bierny. Do tego rodzaju czynników zalicza się np. natryski wodne, ultradźwięki, czy masaż.

Jakie są zabiegi fizykoterapii?

W fizykoterapii wykorzystywane są najróżniejsze formy zabiegów leczniczych. Należą do nich m.in.:

• Termoterapia, czyli zabiegi z użyciem ciepła lub zimna (tu w grę może chodzić zarówno sucha sauna parowa, jak i krioterapia),
• Laseroterapia (przy użyciu różnego rodzaju laserów)
• Ultrasonoterapia, czyli wykorzystanie ultradźwięków w celu np. regeneracji tkanek,
• Magnetoterapia, czyli działanie na tkanki polem magnetycznym,
• Balneoterapia – polegająca na stosowaniu różnego rodzaju kąpieli, czy okładów borowinowych)
• Światłolecznictwo, czyli leczenie przy pomocy promieniowania nadfioletowego lub podczerwonego,
• Elektroterapia – gdzie stosuje się prądy o różnej częstotliwości.

Fizykoterapia – rodzaje zabiegów, wskazania i przeciwwskazania

Termoterapia

Zabiegi z użyciem ciepła i zimna polegają na przekazaniu tkankom energii cieplnej, głównie poprzez jej przenoszenie na tkanki oraz jej przewodzenie. Przenoszenie energii cieplnej oznacza przekazanie jej z jednego ciała na drugie. Przewodzenie zaś polega na wyrównaniu energii kinetycznej przy zetknięciu dwóch cząstek. Za pomocą tego typu zabiegów uzyskuje się przede wszystkim: przyspieszenie regeneracji tkanek, poprawę krążenia, zmniejszenie dolegliwości bólowych.

Do zabiegów termoterapii zalicza się:

• Łaźnię suchą szafkową,
• Łaźnię suchą rzymską,
• Saunę,
• Zabiegi cieplne przy użyciu parafiny,
• Krioterapię miejscową i ogólną.

Nie każda osoba może skorzystać z dobrodziejstw płynących z termoterapii. Nie mogą się im poddać osoby z żylakami, niedokrwieniem, arytmią, chorobami serca, ostrymi stanami zapalnymi, egzemą, czy nowotworami.

Wodolecznictwo

W fizykoterapii do leczenia pacjenta wykorzystywane jest często leczenie wodą i to w różnych stanach jej skupiania: lodu, cieczy, czy pary wodnej. Należy pamiętać, że regulacja cieplna ciała, które jest zanurzone w wodzie, różni się znacząco od tej, którą mamy w zetknięciu z powietrzem. W wodzie występuje bowiem zwiększone przewodnictwo cieplne – nawet 25 razy większe niż w przypadku powietrza, co ułatwia przeprowadzenie pewnych procesów leczniczych.

Do zabiegów wodoleczniczych zalicza się przede wszystkim:

• Kąpiel zimną,
• Kąpiel chłodną,
• Kąpiel letnią,
• Kąpiel ciepłą,
• Kąpiel kinezyterapeutyczną,
• Kąpiel wirową,
• Półkąpiele,
• Natryski,
• Polewania,
• Zmywania,
• Nacierania,
• Zawijanie,
• Okłady,
• Płukania.

To, jaka temperatura wody jest wykorzystana do zabiegu, w istotny sposób wpływa na układ krążenia, dlatego przy niewydolności krążenia, czy niskim ciśnieniu trzeba uważać na tego typu zabiegi. Również tendencje do pękania naczyń krwionośnych, inne choroby układu krążenia, mogą być przeciwskazaniem dla stosowania działań wodoleczniczych z użyciem wysokich temperatur wody.

Światłolecznictwo

Zabiegi opierające się na operowaniu światłem, czy to widzialnym, podczerwonym, czy nadfioletowym mają na celu zmniejszenie napięcia mięśni, przyspieszenie odnowy tkanek i ich rozluźnienie, jak również uzyskanie efektu przeciwbólowego. Ich działanie opiera się o pochłanianie przez tkanki energii promieniowania, co zwiększa energię kinetyczną cząsteczek i tym samym podnosi ich temperaturę. Tym samym dochodzi np. do rozszerzenia naczyń włosowatych skóry, zwiększenia przemiany materii, pobudzenia receptorów cieplnych skóry.

W terapii światłem stosuje się m.in.:

• Lampy do naświetlań promieniami widzialnymi i podczerwonymi,
• Promieniowanie nadfioletowe,
• Lampy kwarcowe.

Osobami, które w szczególności powinny stosować zabiegi światłem, są pacjenci, którzy mają przewlekłe lub podostre zapalenie stawów, jak również zapalenie tkanek okołostawowych. Również ci, którzy mają przewlekłe i podostre stany zapalne, nerwobóle lub różnego rodzaju inne zespoły bólowe oraz zapalenia skóry, czy tkanek miękkich o podłożu bakteryjnym nadają się do tego typu zabiegów.

Przeciwskazaniem do poddaniu się terapii światłem są z kolei: niewydolność krążenia, zaburzenia ukrwienia np. kończyn dolnych, gorączka, czynna gruźlica płuc, ostre stany zapalne skóry lub tkanek miękkich.

Elektrolecznictwo

Leczenie prądem stałym lub prądami impulsowymi to kolejna forma zabiegów fizykoterapeutycznych. Prądy te mogą posiadać małą lub dużą częstotliwość i jest ona dostosowywana do dolegliwości danego pacjenta.

Wskazaniem do zabiegów z użyciem prądu są różnego rodzaju niedowłady, nerwobóle, jak również choroba zwyrodnieniowa stawów, stany pourazowe narządu ruchu i zaburzenia krążenia obwodowego. Oprócz tego zaleca się je w przypadku upośledzonych grup mięśni, które dzięki tym zabiegom znacznie się usprawniają, jak również rozluźniają na tyle, że możliwa jest ich dalsza rehabilitacja.

Przeciwskazaniem dla elektroterapii są ropne stany zapalne skóry, czy tkanek miękkich, owrzodzenia lub wypryski. Również wszczepione urządzenia elektroniczne, choroby nowotworowe, porażenia spastyczne, zakrzepowe zapalenie żył uniemożliwiają skorzystanie z tego typu zabiegów.

Do najczęściej stosowanych form elektroterapii zalicza się:

• Prądy TENS, czyli przezskórną elektryczną stymulację nerwów, która do leczenia wykorzystuje prądy o niskiej częstotliwości.
• Galwanizację, w której używa się prądu jednokierunkowego,
• Elektrostymulacje pobudzające ukrwienie mięśni.

Pole magnetyczne

Już w starożytnych Chinach i Indiach ludzie korzystali z magnetytu (minerału i jednej z głównych rud żelaza) na uśmierzenie bóli stawów. Także nowoczesna medycyna korzysta dziś z magnetycznego działania na tkanki ludzkie, stosując m.in. magnetoterapię impulsową o niskiej częstotliwości. Stosowane podczas zabiegów impulsy mają od 100 do 150 Hz.

Ich lecznicze działanie wykorzystywane jest do działania przeciwzapalnego, poprawy ukrwienia tkanek a tym samym dostarczenia większej ilości substancji odżywczych oraz tlenu, działania przeciwobrzękowego i przeciwbólowego, poprawy przenikania antybiotyków a później łatwiejszego usuwania ich z organizmu, przyspieszenia regeneracji tkanek.

Laser

Używanie wiązki lasera w celu odnowy tkanek jest coraz bardziej powszechne w terapii pacjentów. Lasery te mogą działać punktowo, wówczas są skierowane precyzyjnie na chore miejsca lub mogą napromieniowywać całą powierzchnię skóry np. całą kończynę dolną. Co jest istotne przy używaniu lasera: można go ustawić na odpowiednią penetrację głębokości tkanek, co pozwala na np. leczenie nerwu twarzowego.

Wskazaniem do laseroterapii są przede wszystkim:

• Trudno zrastające się kości,
• Trudno gojące się rany oraz owrzodzenia,
• Neuropatia cukrzycowa,
• Nerwobóle nerwów obwodowych,
• Choroby zwyrodnieniowe stawów,
• Zespoły bólowe wynikające z dyskopatii w lędźwiowym oraz szyjnym odcinku kręgosłupa,
• Zapalenia okołostawowe.

Fala uderzeniowa, zabieg ultradźwiękami

Fala uderzeniowa to zabieg, w którym do leczenia pacjenta wykorzystuje się urządzenie wytwarzające pod ciśnieniem falę mechaniczną. Energia ta przekazywana jest dalej na głowicę, która dokładana do wybranego miejsca na ciele redukuje np. ból. Emitowana przez urządzenie fala ma częstotliwość około 10 Hz, a zdolność do penetrowania przez nią tkanek wynosi 6 cm w głąb. Działanie fali uderzeniowej opiera się o uszkodzenie błony zakończeń nerwowych, co sprawia, że mózg nie otrzymuje sygnałów bólowych.

Dzięki pobudzeniu lokalnych czynników wzrostu, zabieg z użyciem fali uderzeniowej przyspiesza też regenerację tkanek. Zwiększa np. ilość transformującego czynnika wzrostu TFG β1 , jak również komórek zrębowych szpiku. Mobilizując komórki macierzyste jest więc w stanie przyspieszyć proces odnowy różnych części ciała np. mięśni, kości, czy więzadeł.

Fala uderzeniowa sprawdza się najlepiej przy takich dolegliwościach jak:

• Łokieć gofisty,
• Łokieć tenisisty,
• Ostroga piętowa,
• Zapalenie rozścięgna podeszwowego,
• Kolano skoczka,
• Zapalenie więzadła rzepki,
• Podwyższone napięcie mięśniowe,
• Zespół mięśnia piszczelowego przedniego.

Choć jest to zabieg bezpieczny, nie każdy może z niego skorzystać. Powinna unikać go młodzież w okresie wzrostu kości, jak również osoby zażywające leki wpływające na krzepliwość krwi. Także osoby z zaburzeniami krążenia, kobiety w ciąży, osoby z nowotworem lub niewyrównaną cukrzycą nie mogą poddać się temu zabiegowi.

Jak jest różnica między fizykoterapią a fizjoterapią?

Fizjoterapia jest pojęciem nadrzędnym wobec fizykoterapii. Fizjoterapia jest tym obszarem nauk medycznych, który przywraca pacjentowi zdrowie poprzez wykorzystanie do tego różnych form energii fizycznej: ruchu, bodźców: kinetycznych, mechanicznych, termicznych, elektrycznych, świetlnych, czy chemicznych. Jest usługą, którą mogą świadczyć jedynie wykwalifikowani fizjoterapeuci.

 Fizykoterapia jest jedną z form fizjoterapii, która posługuje się różnymi formami fizykalnymi, w celu usprawnienia pacjenta. Stosuje się w niej takie działania jak: elektroterapię, światłolecznictwo, czy magnetoterapię. Są one doskonałym uzupełnieniem innych działań fizjoterapeutycznych. Bo choć fizykoterapia daje świetne efekty przeciwbólowe i przeciwzapalne, mogą one nie wystarczyć do tego, by przywrócić odpowiednią funkcję np. mięśni.

Czy fizykoterapia jest skuteczna?

Fizykoterapia, ze względu na rozmaite formy działania oraz działanie czynnikami również naturalnymi, jest doskonałym elementem wspierającym inne terapie lecznicze. Wykorzystywana jest m.in. w leczeniu chorób stawów, czy RZS, gdzie głównym problemem u pacjenta jest ciągły ból i zesztywnienie stawów. Dzięki zastosowaniu fizykoterapii możliwe jest działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe. Umożliwia również zwiększenie zasięgu w stawach, czy też skrócenie czasu trwania sztywności porannej.

Przy utrudnieniu ruchu i problemach z naśladowaniem ćwiczeń pokazywanych przez fizjoterapeutę doskonale sprawdza się wodolecznictwo i wykonywanie treningu rehabilitacyjnego w wodzie. Poprawia się wtedy zakres ruchu, wzmacniają się mięśnie. Przeplatając zabiegi fizykoterapeutyczne z zabiegami manualnymi i masażami, można uzyskać o wiele lepsze efekty leczenia niż wtedy, gdyby każde z nich stosować pojedynczo, jako jedyną, słuszną metodę terapii.

Dominika Wilk