Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej: przyczyny, objawy, leczenie

Weryfikacja

Autor: lek. Maciej Grymuza

Zespół podkradania to grupa objawów wynikająca z niewydolności kręgowo-podstawnej, czyli zaburzeń krążenia krwi w obrębie głowy i jednej z kończyn górnych. Schorzenie występuje u kilku procent społeczeństwa i objawia się między innymi omdleniami, zaburzeniem widzenia oraz cechami niedokrwienia kończyny. Warto dowiedzieć się, w jaki sposób powstaje ta choroba, jakie objawy może powodować oraz jakie są metody leczenia.

Spis treści

1. Anatomia tętnic zaopatrujących głowę i ręce
2. Zespół podkradania - przyczyny
3. Zespół podkradania - czynniki ryzyka
4. Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej - objawy
5. Zespół podkradania: badania dodatkowe
6. Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej: leczenie

Zespół podkradania to grupa objawów wywołana przez owo "podkradanie" krwi krążącej w obrębie czaszki przez tętnice ręki, wynika ona z niewydolności tak zwanego układu kręgowo-podstawnego. W przeważającej większości przypadków przyczyną są zmiany miażdżycowe, bardzo rzadko nieprawidłowa budowy żeber czy choroby naczyń.

Szacuje się, że około 55% przypadków przebiega bezobjawowo, jeśli pojawią się dolegliwości mogą one wynikać z niedokrwienia mózgowia (szumy uszne, zaburzenia widzenia i zaburzenia równowagi) ale także kończyny górnej - tak zwane chromanie, czyli ból podczas wysiłku.

Pewne rozpoznanie postawić można wyłącznie na podstawie badań obrazowych, dominującą techniką jest doppler tętnic szyjnych. Leczenie rozpocząć można od terapii farmakologicznej, jeśli objawy nie są nasilone, w bardziej zaawansowanych przypadkach wykonuje się zabieg - wewnątrznaczyniowy lub operację otwartą. Takie postępowanie przynosi najczęściej trwałe wyleczenie i ustąpienie objawów.

Anatomia tętnic zaopatrujących głowę i ręce

Aorta w swoim początkowym odcinku oddaje 3 ważne naczynia: pień ramienno-głowowy, tętnicę szyjną wspólną lewą oraz podobojczykową lewą.

Pień ramienno-głowy dzieli się następnie na dwa naczynia: tętnicę podobojczykową prawą i szyjną wspólną prawą.

Tętnice podobojczykowe są źródłem krwi dla kończyn górnych, tętnice szyjne z kolei oddają gałęzie - szyjne wewnętrzne, których dalsze rozgałęzienia zaopatrują mózg i tworzą tak zwane koło tętnicze Willisa znajdujące się w obrębie czaszki. Jego istnienie jest o tyle istotne, że w przypadku ograniczenia drożności, spadku ciśnienia w jednej z zaopatrujących tętnic, owo połączenie zapewnia stałość dopływu krwi do wszystkich obszarów mózgu.

Do koła tętniczego Willisa dopływa także krew tętnicą podstawną mózgu, która jest przedłużeniem tętnic kręgowych. Ostatnie z wymienionych to gałęzie odchodzące w dalszym odcinku tętnic podobojczykowych. W ten sposób (przez mniejsze rozgałęzienia i koło Willisa) tętnice szyjne i podobojczykowe, a więc krążenie krwi w mózgu i kończynach górnych, są połączone.

Zespół podkradania - przyczyny

Choroba ta najczęściej dotyka osoby z miażdżycą. Proces odkładania cholesterolu w ścianach tętnic dotyczy całego organizmu: tętnic wieńcowych, prowadząc do choroby niedokrwiennej serca - wieńcowej, tętnic kończyn dolnych doprowadzając do ich niedokrwienia i w końcu tętnic podobojczykowych.

Zespół podkradania występuje, kiedy złóg miażdżycowy narasta w początkowym odcinku tętnicy podobojczykowej lewej, przed odejściem tętnicy kręgowej i doprowadza do zamknięcia lub takiego zwężenia tej tętnicy, że upośledzony zostaje napływ krwi do całej kończyny górnej i tętnicy kręgowej. To powoduje spadek ciśnienia krwi w naczyniach kończyny, krew zaczyna płynąć w odwrotnym kierunku niż w warunkach prawidłowych, czyli od mózgu do tętnicy kręgowej po stronie zwężenia.

Zespół podkradania polega więc na wstecznym przepływie krwi przez naczynia mózgowe: koło tętnicze Willisa zaopatrywane jest przez tętnice szyjne, następnie krew z koła tętniczego przepływa od mózgu w kierunku tętnicy podobojczykowej tętnicą podstawną i kręgowymi do dalszego odcinka tętnicy podobojczykowej, by dalej przepłynąć do kończyny górnej.

Taki przepływ krwi powoduje zmniejszenie jej ilości w mózgu, co ma konkretne przełożenie na występujące objawy. Ze względu na warunki anatomiczne - odejście tętnicy podobojczykowej od pnia ramienno-głowowego, zespół podkradania bardzo rzadko występuje po stronie prawej.

W rzadkich przypadkach zespół podkradania nie jest wynikiem odkładania cholesterolu, może on także wynikać z występowania tętniaków, chorób zapalnych naczyń, a niekiedy także po radioterapii, czy u osób z dodatkowym żebrem, tak zwanym żebrem szyjnym. W każdym z tych przypadków dochodzi do zwężenia i ograniczenia przepływu w tętnicy podobojczykowej.

Zespół podkradania - czynniki ryzyka

Wszystkie czynniki sprzyjające miażdżycy są też czynnikami ryzyka wystąpienia zespołu podkradania, są to więc:

• starszy wiek
• płeć męska
• nadciśnienie tętnicze
• zaburzenia lipidowe: zwiększenie stężenia cholesterolu LDL (tzw. złego cholesterolu) i zmniejszenie HDL (dobrego)
• cukrzyca
• otyłość
• palenie papierosów
• choroby sercowo-naczyniowe w rodzinie

Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej - objawy

Schorzenie przez wiele lat rozwija się bez żadnych dolegliwości, stan ten utrzymuje się tak długo, aż przepływ krwi w mózgu i kończynie górnej pozostaje wystarczający dla funkcjonowania obu tych narządów. Objawy zespołu podkradania wynikają z niedokrwienia któregoś ze wspomnianych organów i nasilają się zawsze, kiedy potrzebny jest większy przepływ krwi, czyli np. w czasie wysiłku fizycznego lub unoszenia ręki.

Dolegliwości związane z niedokrwieniem kończyny górnej to przede wszystkim:

• ziębnięcie
• niekiedy bladość i zaburzenia czucia pod postacią drętwienia, mrowienia ręki
• rzadziej pojawia się ból ręki związany z wysiłkiem

Grupą zaburzeń związanych z niedokrwieniem może być także nieprawidłowy wzrost wytworów skóry: włosów i paznokci. Znacznie groźniejsze są objawy neurologiczne wynikające z niedokrwienia mózgu, należą do nich przede wszystkim:

• zawroty głowy
• omdlenia
• zaburzenia widzenia
• niewyraźna mowa
• szumy uszne
• oczopląs
• zaburzenia pamięci
• zaburzenia orientacji
• zaburzenia równowagi
• zaburzenia mowy

Oczywiście wszystkie objawy neurologiczne mogą świadczyć również o wielu innych schorzeniach, dlatego zanim postawi się rozpoznanie zespołu podkradania należy przeprowadzić niezbędną diagnostykę neurologiczną. Nasilenie wszystkich dolegliwości zależy przede wszystkim od zaawansowania choroby i aktywności chorej osoby.

Warto wiedzieć również, że objawem zespołu podkradania może być osłabienie lub brak tętna na tętnicy promieniowej chorej ręki oraz niższe ciśnienie na tej kończynie w porównaniu ze zdrową.

Takie objawy jak omdlenie, zaburzenia mowy, równowagi czy widzenia mogą być objawem udaru mózgu, dlatego w takim wypadku konieczny jest pilny kontakt z lekarzem. Podobnie w przypadku nagłego bólu ręki w spoczynku czy zaburzeń czucia, należy pilnie skontaktować się z lekarzem, ponieważ może wynikać to z całkowitego niedokrwienia kończyny.

Zespół podkradania: badania dodatkowe

Podstawą rozpoznania są badania obrazowe: USG doppler tętnic kręgowych (obserwowane jest wspomniane odwrócenie przepływu), a jeśli nie pozwala on na postawienie pewnego rozpoznania wykorzystuje się angiografię, tomografię komputerową i wyjątkowo rezonans magnetyczny.

Nie istnieją badania laboratoryjne pozwalające na postawienie rozpoznania.

Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej: leczenie

Zespół podkradania nie jest stanem pilnym i nie wymaga natychmiastowej diagnostyki i leczenia szpitalnego. W przypadku występowania jego objawów podstawową diagnostykę może przeprowadzić lekarz rodzinny, a następnie skierować chorą osobę do specjalistów w celu potwierdzenia rozpoznania, w zależności od dominujących objawów: do chirurga naczyniowego lub neurologa.

W zależności od przyczyny i zaawansowania choroby podejmuje się leczenie zachowawcze lub inwazyjne. Jeśli zespół podkradania ma pochodzenie miażdżycowe i nie jest bardzo zaawansowany, leczenie należy rozpocząć od modyfikacji stylu życia: aktywności fizycznej, diety i rzucenia palenia papierosów. Następnie rozważa się podawanie leków podobnych jak w przypadku choroby wieńcowej:

• statyn, czyli leków zmniejszających stężenie cholesterolu we krwi
• kwasu acetylosalicylowego (aspiryny)
• klopidogrelu - leku hamującego krzepnięcie krwi
• inhibitorów konwertazy angiotensyny, stosowanych również w chorobach serca.

Należy także pamiętać, że konieczne jest odpowiednie leczenie cukrzycy, jeśli współistnieje. Takie postępowanie bywa skuteczne i nierzadko pozwala na zmniejszenie nasilenia objawów.

W przypadku dużego zaawansowania - bólów spoczynkowych, czy dokuczliwych objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego, konieczne jest podjęcie interwencji zabiegowej. Polega ona na poszerzeniu naczynia, które wykonuje się metodami wewnątrznaczyniowymi lub operacyjnymi, sposób leczenia zależy od warunków anatomicznych, wielkości zmiany i chorób towarzyszących. W przypadku zabiegów małoinwazyjnych wszczepia się stenty - podobnie jak robi się to w leczeniu choroby wieńcowej.

Jeśli zostanie podjęta decyzja o operacji, polega ona na udrożnieniu tętnicy podobojczykowej lub wytworzeniu ominięcia zwężenia. U tej części chorych, u których zespół podkradania wynika z innych przyczyn niż miażdżyca, postępowanie jest nieco odmienne. W przypadku obecności żebra szyjnego należy je usunąć operacyjnie lub wytworzyć jego ominięcie.

Jeśli zespół podkradania wynika z obecności tętniaka lub radioterapii - leczenie również jest zabiegowe. U osób z chorobami zapalnymi tętnic konieczna jest ich odpowiednia farmakoterapia.

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

Czy grozi ci miażdżyca?

Pytanie 1 z 9

Cukrzyca jest potwierdzona badaniami poziomu cukru we krwi

Tak

Nie

Następne pytanie

lek. Maciej Grymuza