Zespół Morgagniego, Adamsa i Stokesa: przyczyny, objawy, leczenie

Zespół Morgagniego, Adamsa i Stokesa, czyli zespół MAS jest grupą objawów towarzyszących chwilowemu zatrzymaniu akcji serca, które wynika z zaburzenia wytwarzania impulsów w sercu i ich przewodzenia. Warto dowiedzieć się, kto jest narażony na napady MAS, jak można je leczyć oraz jakie jest rokowanie u takich osób.

Spis treści

1. Układ bodźcoprzewodzący a zespół MAS
2. Przyczyny bradykardii i zespołu MAS
3. Bradykardia
4. Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa: objawy napadu MAS
5. Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa: diagnostyka
6. Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa: leczenie

Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa (zespół MAS) to krótkotrwałe, zwykle samoustępujące epizody stanów przedomdleniowych i omdleń wynikające z niedokrwienia mózgu. Podłożem tych zaburzeń są nieprawidłowości w pracy serca - chwilowe zatrzymanie jego akcji, znaczne spowolnienie, wyjątkowo również groźne arytmie komorowe (tak zwane torsade de pointes).

Przedłużająca się utrata przytomności bezwzględnie wymaga natychmiastowego działania - wezwania pomocy i rozpoczęcia resuscytacji. W dłuższej perspektywie w leczeniu stosuje się stymulator serca, ponieważ zespół MAS stanowi ryzyko wystąpienia asystolii i nagłego zatrzymania krążenia.

Układ bodźcoprzewodzący a zespół MAS

Układ bodźcoprzewodzący to skomplikowana struktura wbudowana w serce odpowiedzialna za wytwarzanie impulsów i ich przewodzenie. To właśnie on jest odpowiedzialny za tak zwany automatyzm serca, który polega na autonomicznym (własnym) pobudzaniu serca do pracy.

Jak działa układ bodźcoprzewodzący?

Po wytworzeniu w węźle zatokowym bodziec rozprzestrzenia się przez przedsionki, pobudzając je do skurczu. Dalej impuls jest przewodzony przez węzeł przedsionkowo-komorowy, odnogi pęczka Hisa i włókna Purkinjego do komór, które po jego dotarciu również zostają aktywowane.

Takie działanie układu bodźcoprzewodzącego zapewnia odpowiednie pobudzenie serca, zarówno pod względem częstości - np. przyspieszenie akcji w czasie wysiłku, jak i właściwe rozprzestrzenianie się bodźców.

Zaburzenia wytwarzania impulsów i ich przewodzenia może być przyczyną chorób. W zależności od miejsca uszkodzenia, są to:

• dysfunkcja węzła zatokowego
• bloki przedsionkowo-komorowe
• bloki śródkomorowe

To właśnie te uszkodzenia prowadzą do zespołu Morgagniego, Adamsa i Stokesa.

Przyczyny bradykardii i zespołu MAS

Bradykardia jest objawem, a chorób w przebiegu, których występuje może być wiele i nie zawsze są to schorzenia kardiologiczne. Przyczynami zbyt wolnego bicia serca lub chwilowego całkowitego zatrzymania jego akcji mogą być między innymi:

• choroby tarczycy
• zaburzenia elektrolitowe
• choroby neurologiczne
• leki

Wśród schorzeń kardiologicznych są to:

• choroba niedokrwienna serca
• zapalenie mięśnia sercowego
• wrodzone wady serca
• bloki przedsionkowo komorowe
• tak zwany zespół chorej zatoki, czyli schorzenie węzła zatokowego

Bradykardia

Bradykardią nazywamy stan, w którym serce bije zbyt wolno, z reguły poniżej 60 uderzeń na minutę. Niekiedy zdarza się, że bradykardia nie powoduje wystąpienia żadnych objawów, zależy to od wielu czynników: wieku, różnych chorób, szczególnie kardiologicznych. Dolegliwości, które najczęściej występują u osób z bradykardią to:

• łatwa męczliwość
• zawroty głowy
• zasłabnięcia
• kołatania serca
• rzadziej omdlenia

Wyjątkowo zdarzają się objawy mniej specyficzne:

• trudność koncentracji
• zaburzenia równowagi
• nieostre widzenie
• duszność

Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa: objawy napadu MAS

Upośledzone wytwarzanie bodźców może, poza bradykardią, doprowadzić do całkowitego zatrzymania bicia serca, a niewłaściwe przewodzenie impulsów z kolei do zbyt wolnej akcji komór.

Obie te sytuacje powodują zmniejszenie ilości krwi pompowanej do naczyń lub nawet całkowity brak przepływu krwi, skutkiem tego jest wystąpienie bardzo poważnych objawów wynikających z niedokrwienia i niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego.

Grupa dolegliwości spowodowanych przerwą w akcji serca to właśnie zespół Morgagniego, Adamsa i Stokesa. To, jakie te objawy wystąpią, pozwala przypuszczać jak długo trwało niedokrwienie mózgu, są to odpowiednio:

• mroczki przed oczami i zawroty głowy w przypadku 3-5 sekundowego niedokrwienia
• utrata przytomności, jeśli trwało ono 10-15 sekund
• utrata przytomności i drgawki w przypadku dłuższych – 20-30 sekundowych
• zatrzymanie oddechu - powyżej 30 sekundowej przerwy w biciu serca
• uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego lub śmierć w przypadku dłuższego zatrzymania krążenia - powyżej 3 minut, jeśli pomoc w postaci resuscytacji krążeniowo-oddechowej nie zostanie udzielona

W czasie napadu nie jest wyczuwalne tętno, spada ciśnienie tętnicze, pojawia się bladość skóry, a niekiedy także sinica. Oczywistym jest, że im dłuższe pauzy występują tym bardziej są one niebezpieczne dla życia chorego.

Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa: diagnostyka

W diagnostyce bardzo ważny jest dokładnie zebrany wywiad: odnośnie sytuacji, w których ma miejsce utrata przytomności, jak długo trwa, jakie objawy jej towarzyszą, duże znaczenie mają również inne schorzenia oraz stosowane leki.

W przypadku występujących napadów MAS należy upewnić się, czy utraty przytomności mają związek z zaburzeniami akcji serca. W tym celu wykonuje się monitorowanie EKG metodą Holtera, czyli przedłużoną rejestrację, zwykle do 24 godzin, rzadziej dłużej, nawet do tygodnia.

Wyjątkowo stosuje się rejestratory zdarzeń, czyli urządzenia zapisujące aktywność elektryczną serca w okresach gorszego samopoczucia oraz rejestratory wszczepialne. W szczególnych przypadkach może zajść konieczność wykonania inwazyjnego badania elektrofizjologicznego.

Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa: leczenie

W przypadku utraty przytomności, zatrzymania oddechu i krążenia konieczne jest natychmiastowe wezwanie karetki, udzielenie pomocy i prowadzenie resuscytacji oddechowo-krążeniowej. Tak bardzo zaawansowane napady MAS zdarzają się wyjątkowo rzadko, zwykle krótkotrwała pauza w akcji serca ustępuje sama, a jeśli zachodzi konieczność resuscytacji, zwykle jego podłoże jest inne.

Niestety farmakologiczne leczenie bradykardii, pauz i zespołu MAS w zasadzie nie jest możliwe, ponieważ nie istnieją leki pobudzające pracę serca, które można długotrwale stosować doustnie. Przede wszystkim konieczne jest wykluczenie odwracalnych przyczyn - zaburzeń elektrolitowych, chorób tarczycy, czy wpływu stosowanych leków.

Niekiedy można odstawić niektóre leki, mogące powodować spowolnienie akcji serca, stosowane w nadciśnieniu, chorobie niedokrwiennej serca, czy niewydolności serca.

Jeśli pomimo to pojawiają się napady MAS i potwierdzona jest kardiologiczna przyczyna dolegliwości, konieczne jest wszczepienie stymulatora serca. Jest to trwałe i skuteczne leczenie zespołu Morgagniego, Adamsa i Stokesa, bradykardii oraz zaawansowanych bloków przedsionkowo-komorowych.

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

Przeczytaj więcej artykułów tego autora

lek. Maciej Grymuza