Osłabienie, potliwość, bóle głowy – pierwsze objawy zapalenia wsierdzia

Zapalenie wsierdzia to choroba, w przebiegu której stan zapalny obejmuje błonę wyściełającą jamy serca. Późno rozpoznana może doprowadzić nie tylko do niewydolności serca, lecz także ośrodkowego układu nerwowego, a nawet do zagrażającej życiu sepsy. Jakie są przyczyny i objawy infekcyjnego zapalenia wsierdzia? Na czym polega leczenie tej choroby serca?

Spis treści

1. Zapalenie wsierdzia - przyczyny i czynniki ryzyka
2. Zapalenie wsierdzia - objawy
3. Zapalenie wsierdzia - diagnostyka
4. Zapalenie wsierdzia - leczenie
5. Zapalenie wsierdzia - jak zapobiegać?

Zapalenie wsierdzia (IZW) to choroba, w przebiegu której stan zapalny obejmuje błonę wyściełającą powierzchnię jam serca oraz pokrywającą zastawki, a także duże naczynia krwionośne klatki piersiowej oraz ciała obce w sercu, np. protezy zastawkowe czy elektrody stymulatora. W wyniku infekcyjnego zapalenia wsierdzia może dojść do uszkodzenia struktur serca, głównie zastawek, a także do zatorów obwodowych, które mogą doprowadzać do zawałów, ropni lub stanów zapalnych innych narządów.

Zapalenie wsierdzia - przyczyny i czynniki ryzyka

W 90 proc. przypadków przyczyną zapalenia wsierdzia są bakterie (rzadziej grzyby, chlamydie i mykoplazmy) obecne w organizmie, przede wszystkim paciorkowce, a także gronkowce, enterokoki oraz bakterie Gram-ujemne.

Do bakteriemii (zakażenia krwi bakteriami) dochodzi w wyniku naruszenia ciągłości błon śluzowych, najczęściej w trakcie zabiegów stomatologicznych.

Bakterie mogą dostać się do krążenia także podczas zabiegów w obrębie przewodu pokarmowego, układu oddechowego czy moczowo-płciowego, ale także podczas codziennych czynności, np. podczas szczotkowania zębów czy gryzienia pokarmów. Aby doszło do ich inwazji i rozwoju stanu zapalnego, musi dojść do uszkodzenia wsierdzia, czyli do przerwania ciągłości śródbłonka z powstaniem skrzepliny. Prawidłowy śródbłonek wsierdzia stanowi dla nich barierę i uniemożliwia kolonizację oraz rozwój stanu zapalnego.

Na zapalenie wsierdzia są narażone przede wszystkim osoby z:

• przebytą chorobą reumatyczną (nie mylić z reumatoidalnym zapaleniem stawów)
• wrodzone wady serca
• nabytymi wadami serca
• wypadaniem płatka zastawki mitralnej z jej niedomykalnością
• innymi chorobami serca (m.in. kardiomiopatia przerostowa, choroba niedokrwienna serca)
• protezami zastawkowymi serca

Do innych czynników zwiększających ryzyko IZW należą m.in.:

• podeszły wiek
• upośledzenie odporność
• stany sprzyjające tworzeniu się skrzeplin na powierzchni uszkodzonego wsierdzia (np. nowotwory, białaczka)

IZW jest także jednym z powikłań u narkomanów przyjmujących narkotyki drogą dożylną.

Zapalenie wsierdzia - objawy

Początkowo pojawiają się objawy charakterystyczne dla wszystkich stanów zapalnych toczących się w organizmie, tj.:

• podwyższona temperatura ciała
• osłabienie
• potliwość
• bóle głowy
• bóle mięśni i stawów
• brak apetytu
• bóle w klatce piersiowej lub jamie brzusznej
• bóle pleców

Dopiero wraz z rozwojem choroby pojawiają się bardziej charakterystyczne symptomy, które zależą od tego, która część serca (lewa lub prawa) została objęta procesem zapalnym. W przypadku zajęcia stanem zapalnym prawego przedsionka, prawej komory oraz uchodzącego z niej pnia płucnego pojawiają się objawy przypominające zapalenie płuc, czyli:

• dreszcze
• gorączka
• nocne poty
• osłabienie
• duszność
• kaszel
• ból w klatce piersiowej

W przypadku zajęcia lewej części serca dominują objawy zaburzenia krążenia obwodowego w postaci zatorowości. Typowymi objawami zatorowości są wybroczyny na skórze, linijne wybroczyny pod paznokciami przypominające wbitą drzazgę oraz guzki Oslera, czyli bolesne zgrubienia na palcach rąk i stóp.

Mogą pojawić się także objawy niewydolności lewokomorowej serca (np. duszność, łatwa męczliwość). Niezależnie od tego, która część serca została zajęta, podczas osłuchiwania wykrywane są szmery, których charakter zależy od umiejscowienia zmian.

W przebiegu choroby może dojść także do rozsiewu stanu zapalnego po całym organizmie. Na przykład, jeśli dojdzie do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, mogą pojawić się zaburzenia neurologiczne, a w przypadku zajęcia tętnic nerkowych, pojawiają się objawy niewydolności nerek i ból w okolicy lędźwiowej. Z kolei zawał śledziony charakteryzuje się bólem w nadbrzuszu po stronie lewej.

Ww. objawy mogą się pojawić w ciągu kilku dni od zapoczątkowania stanu zapalnego. Zapalenie wsierdzia może przebiegać także jako choroba przewlekła. Wówczas rozwija się podstępnie, powodując chroniczny stan zapalny. W takim przypadku pacjentowi zwykle przepisuje się różne leki, które zmieniają obraz choroby, utrudniając i wydłużając czas postawienia właściwego rozpoznania.

Zapalenie wsierdzia - diagnostyka

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest posiew krwi, którego celem jest wykrycie obecności bakterii w organizmie.

Kolejnym bardzo ważnym badaniem jest echokardiografia (echo serca), dzięki której można zobrazować zmiany w budowie zastawek i wynikające z nich konsekwencje w funkcjonowaniu (np. przecieki krwi).

Z kolei elektrokardiografia (EKG) pozwala wykryć zmiany będące konsekwencjami zapalenia wsierdzia, np. zmiany niedokrwienne.

Zapalenie wsierdzia - leczenie

W leczeniu zapalenia wsierdzia stosuje się antybiotykoterapię. Terapia antybiotykami jest prowadzona w szpitalu i trwa 4-6 tygodni. Jeśli nie uda się opanować stanu zapalnego lub stopień uszkodzenia zastawek jest zbyt duży, konieczna jest operacja kardiochirurgiczna. Polega ona na usunięciu zmienionych zapalnie tkanek, naprawie zastawek lub wszczepieniu protez zastawkowych.

Zapalenie wsierdzia - jak zapobiegać?

Niezwykle ważna jest profilaktyka antybiotykowa podczas różnych zabiegów medycznych u osób z grupy ryzyka, czyli osób z protezami zastawkowymi, z siniczymi wadami serca oraz tych, które w przeszłości przebyły już IZW.

Monika Majewska