Zakrzepica tętnicza – stan, który może zagrażać życiu. Jak powstaje?

Zakrzepica tętnicza może mieć bardzo różnorodne oblicza i dotyczyć serca, mózgu, czy kończyn powodując zupełnie różnorodne objawy, pomimo że przyczyną jest taka sama. Zakrzepica zawsze jest bardzo poważnym stanem, mogącym być nawet zagrożeniem życia. Dowiedz się, czym dokładnie jest zakrzepica tętnicza. Jakie są objawy i przyczyny zakrzepicy?

Spis treści

1. Zakrzepica a zatorowość
2. Zakrzepica tętnicza - przyczyny
3. Zakrzepica tętnicza - skutki
4. Zakrzepica tętnicza - objawy
5. Zakrzepica tętnicza - diagnostyka
6. Zakrzepica tętnicza: leczenie

Zakrzepica tętnicza polega na nieprawidłowym krzepnięciu krwi w tętnicach, zwykle jest to wynikiem obecnych tam blaszek miażdżycowych. Skutki tego procesu mogą być bardzo różnorodne: zawał serca, udar mózgu, niedokrwienie kończyny czy jelit. Są to stany zagrożenia życia wymagające natychmiastowej interwencji lekarskiej.

Postępowanie zależy w dużej mierze od stan ogólnego chorego, nasilenia niedokrwienia oraz czasu w jakim proces postępował. Poza leczeniem przeciwzakrzepowym w celu zahamowania postępu choroby, możliwymi opcjami terapeutycznymi są: miejscowe leczenie fibrynolityczne, leczenie zabiegowe - chirurgiczne lub małoinwazyjne. Następnie konieczne jest leczenie przyczyn zakrzepicy oraz długotrwała terapia zapobiegająca nawrotom choroby.

Zakrzepica a zatorowość

Pojęcia "zakrzepica" nie należy mylić ze zjawiskiem zatorowości, pomimo podobnych skutków, mechanizm jest zupełnie odmienny.

Z zatorowością mamy do czynienia w sytuacji, gdy na skutek oderwania zakrzepu wędruje on z prądem krwi i wywołuje niedokrwienie w miejscu odległym od swojego powstania. Zator spowodować może nie tylko zakrzep, ale też np. ciało obce, tkanka tłuszczowa, czy oderwana blaszka miażdżycowa.

Zakrzepica z kolei to proces powstawania zakrzepów (skrzeplin), czyli konglomeratów komórek krwi i osoczowych czynników krzepnięcia w naczyniach. Do zjawiska tego dochodzi gdy spełnione zostaną trzy warunki: zmianie, uszkodzeniu ulegnie ściana naczynia, dojdzie do zaburzeń w warstwowym przepływie krwi oraz wystąpią zmiany w składzie krwi.

W odróżnieniu od zatorowości, zakrzepica wywołuje niedokrwienie w miejscu powstania, ma to istotne praktyczne znaczenie.

Leczenie obu tych zjawisk jest odmienne - zatorowość wynika najczęściej z nadkrzepliwości krwi i należy ją leczyć systemowo, a zakrzepica wynika z przyczyn miejscowych i terapię przeprowadza się najczęściej w miejscu powstania.

Zakrzepica częściej powstaje w żyłach powodując żylną chorobę zakrzepowo-zatorową, ewentualnie zatorowość płucną. Rzadziej dochodzi do tego zjawiska w tętnicach, niemniej może ona mieć bardzo poważne konsekwencje. Powstawanie zakrzepu początkowo zmniejsza przepływ w naczyniu, a gdy obejmie on całe światło naczynia, całkowicie blokuje dopływ krwi na obwód powodując niedokrwienie.

Zakrzepica tętnicza - przyczyny

W jaki sposób dochodzi do zakrzepicy w tętnicach? W znaczniej większości przypadków winna jest miażdżyca. Jeśli blaszki miażdżycowe szybko powiększają się, mogą stać się tak zwanymi blaszkami niestabilnymi, co predysponuje do ich pękania.

Jeśli do tego dojdzie, uwolniona zostaje zawartość blaszki, warstwa naczynia uszkodzona, ale nie dochodzi do krwawienia. Pomimo to organizm interpretuje to zjawisko, jak uszkodzenie naczynia i rozpoczyna się krzepnięcie krwi w tej okolicy.

Pęknięta blaszka nieustannie wydziela czynniki promujące krzepnięcie, proces nieustannie się toczy, ostatecznie to nasilone krzepnięcie powoduje powstanie konglomeratu krwinek i czynników krzepnięcia, które zamykają całe światło naczynia.

Inne sytuacje prowadzące do zakrzepicy tętniczej to między innymi:

• zatory, czyli fragmenty materiału wędrujące z prądem krwi powodujące zamknięcie naczyń krwionośnych, w takich wypadkach zakrzepica rozwija się za materiałem zatorowym, ponieważ dochodzi tam do zaburzeń w przepływie krwi i uszkodzenia ściany naczynia

Czytaj też: Badanie przepływu krwi

• urazy naczynia: rozerwanie, stłuczenie; w tym wypadku przebieg zdarzeń jest podobny, jak w miażdżycy: uszkodzenie ściany naczynia powoduje aktywację krzepnięcia i jeśli proces nie zostanie zahamowany zamyka całe naczynie
• choroby zapalne naczyń, które przyczyniają się do zmiany przepływu w naczyniu oraz negatywnie wpływają na kondycję ścian

Czytaj też: Układowe zapalenia naczyń – przyczyny, rodzaje i leczenie

• choroby wywołane nadkrzepliwością krwi, np. zespół antyfosfolipidowy, czerwienica czy nadpłytowkość, w związku ze zmianą składu krwi ryzyko powstawania patologicznego krzepnięcia znacznie wzrasta prowadząc niekiedy do zakrzepicy

• stosowanie niektórych leków i używek
• tętniaki - te anomalie w budowie ściany naczyń niosą ryzyko związane nie tylko z pękaniem i poważnymi krwotokami, ale także stwarzają środowisko do powstania zakrzepów w ich świetle prowadząc do niedrożności

Zakrzepica tętnicza - skutki

Powstające w tętnicach zakrzepy mogą powodować groźne powikłania:

• udar niedokrwienny mózgu - może wystąpić on na skutek uszkodzenia blaszki miażdżycowej tętnic domózgowych
• zawał serca - kiedy tętnice wieńcowe zostają zamknięte przez skrzepliny tworzące się na blaszkach miażdżycowych
• ostre niedokrwienie kończyn dolnych będące wynikiem zakrzepów powstałych na podłożu blaszki miażdżycowej aorty brzusznej i dużych tętnic
• ostre niedokrwienie jelit w przypadku zamknięcia tętnicy krezkowej

Czytaj też: KREZKA - nowy narząd w ciele człowieka

Wszystkie te stany i ich konsekwencje stanowią bezpośrednie zagrożenie życia.

Ostre niedokrwienie kończyny niesie także ryzyko innych powikłań: realną możliwość utraty tej kończyny oraz uszkodzenie nerek, a niedokrwienie jelit: perforacji i zapalenia otrzewnej.

Wszystkie te powikłania wynikają z jednej strony z upośledzenia pracy niezbędnych narządów (mózgu i serca), a także z dużej ilości toksyn, jakie uwalnia niedokrwiony narząd w obrębie którego dochodzi do martwicy (kończyny).

Zakrzepica tętnicza - objawy

Objawy zakrzepicy są bardzo różnorodne i zależą od miejsca jej powstania - nie tylko rejon organizmu i narząd, ale także wielkość tętnicy, jakość unaczynienia oraz czas narastania zakrzepu.

Oczywistym jest, że najgroźniejsza jest zakrzepica zlokalizowana w ośrodkowym układzie nerwowym i sercu, ponadto im większego naczynia patologia dotyczy, tym poważniejszy stan powoduje, ponieważ niedokrwiony jest większy obszar organizmu.

Krążenie oboczne z kolei może okazać się ratunkiem, dla osób dotkniętych zakrzepicą. W pewnych warunkach dochodzi do powstania dodatkowych tętnic zaopatrujących określoną okolicę ciała z innych źródeł.

Najczęściej dzieje się tak podczas długotrwałego niedokrwienia. W takim wypadku jeśli zamknięte zostanie główne naczynie, a krążenie oboczne jest obficie rozwinięte, zakrzepica może przebiegać znacznie łagodniej, a nawet bezobjawowo.

Dokładne objawy występujące w przypadku zamknięcia tętnic przez zakrzepy to:

• udar niedokrwienny mózgu objawiający się nagłym niedowładem - osłabieniem siły mięśniowej, opadnięciem kącika ust lub zaburzeniem widzenia
• zawał serca powodujący typowo: silny rozpierający ból w klatce piersiowej promieniujący do twarzy i lewej ręki
• ostre niedokrwienie kończyn dolnych, kiedy zamknięte zostaną tętnice je zaopatrujące; powodują silny ból, ochłodzenie i zblednięcie kończyny z brakiem wyczuwalnego tętna, następnie pojawiają się zaburzenia czucia i ruchomości; jeśli pomoc nie zostanie udzielona w porę, może dojść do martwicy kończyny
• ostre niedokrwienie jelit w przypadku zamknięcia tętnicy krezkowej objawia się: bólami brzucha, biegunką, niekiedy z krwią, objawy te są bardzo niespecyficzne i w ich przypadku trudno wyłącznie na ich podstawie postawić rozpoznanie
• ostre niedokrwienie nerki, będące skutkiem zakrzepicy tętnicy nerkowej, skutkuje uszkodzeniem tego narządu i niewydolnością nerek

Zakrzepica tętnicza - diagnostyka

Każdy ze skutków zakrzepicy diagnozuje się zupełnie inaczej, niemniej każdy wymaga diagnostyki i leczenia w trybie pilnym. Na właściwą diagnozę nakierowują zgłaszane objawy i wyniki badania lekarskiego, wybór dalszych badań opiera się na podejrzewanej przyczynie:

• udar niedokrwienny mózgu: tu podstawą diagnostyki jest tomografia komputerowa głowy, znacznie rzadziej rezonans magnetyczny
• zawał serca diagnozuje się przy pomocy EKG, badań laboratoryjnych - troponin oraz kinazy kreatynowej, a ostatecznie w koronarografii, czyli inwazyjnym badaniu oceniającym tętnice wieńcowej
• w przypadku podejrzenia ostrego niedokrwienia kończyn dolnych, wykonuje się USG doppler, czyli ocenę przepływu w naczyniach, arteriografię, czyli ocenę naczyń po podaniu środka cieniującego i prześwietleniu przy pomocy promieni RTG oraz tomografię komputerową z kontrastem w celu oceny tętnic kończyn dolnych i miejsca ewentualnego zamknięcia
• ostre niedokrwienie jelit i nerki, podobnie jak niedokrwienie kończyn diagnozuje się przy pomocy tomografii komputerowej z kontrastem

Opisane wyżej metody są swoistymi dla wymienionych chorób, poza nimi nierzadko wykonuje się dokładniejszą diagnostykę, jak na przykład badania laboratoryjne, czy echo serca w przypadku zawału.

Zakrzepica tętnicza: leczenie

Leczenie zakrzepicy tętniczej rozpoczyna się od podawania leków hamujących krzepnięcie krwi oraz leków przeciwbólowych, a także wstępnego ustabilizowania stanu chorego. Dalsze postępowanie zależy od miejsca, gdzie powstał zakrzep.

Tętnice objęte zakrzepicą udrażniać można mechanicznie lub farmakologicznie, to jakie leczenie zostanie zastosowane zależy od tego gdzie zakrzep powstał oraz jaka jest najlepsza metoda dla chorego w danej chwili.W przypadku udaru mózgu wykonać można trombektomię (wewnątrznaczyniowe usunięcie zakrzepu) lub podać trombolizę - leczenie, które polega na podawaniu leku powodującego rozpuszczenie zakrzepu. Można go podać ogólnoustrojowo - dożylnie lub do miejsca zakrzepu.

Zawał serca leczy się wykonując angioplastykę wieńcową - balonikowanie i wszczepianie stentów. Jeśli nie ma możliwości szybkiego leczenia zabiegowego, można zastosować fibrynolizę.

Ostre niedokrwienie kończyny leczyć można wspomnianą fibrynolizą. Niestety, z uwagi na ryzyko powikłań oraz nasilenie objawów leczenie takie nie zawsze jest możliwe, gdyż zastosowanie go może doprowadzić do groźnych krwawień wewnętrznych, włącznie z krwawieniem do mózgu.

Czytaj też: KRWOTOK WEWNĘTRZNY: co to jest? Przyczyny krwotoku wewnętrznego

Co więcej, podanie fibrynolizy znacznie utrudnia, a niekiedy nawet uniemożliwia przeprowadzenie operacji ze względu na silne krwawienie. Inną możliwością jest operacja i mechaniczne usunięcie skrzepliny, w takim wypadku leczenie fibrynolityczne odkłada się lub całkowicie z niego rezygnuje.

W przypadku zagrożenia utraty kończyny konieczne jest pilne wykonanie udrożnienia naczynia, które niestety może być nieskuteczne, wówczas konieczna jest amputacja.

Ostre niedokrwienie jelit, podobnie jak niedokrwienie kończyny, leczyć można zabiegowo lub podając fibrynolizę.

W większości przypadków konieczne jest natychmiastowe działanie. Sposób leczenia zależy od obecności innych chorób, stanu ogólnego oraz tego, jak długo trwa niedokrwienie.

Długotrwałe postępowanie opiera się na identyfikacji przyczyny zatoru i leczeniu jej, a także odpowiedniej terapii po zastosowanych zabiegach, np. leczenie przeciwpłytkowe po angioplastyce wieńcowej.

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

lek. Maciej Grymuza