Wazokonstrykcja - skurcz naczyń krwionośnych

Wazokonstrykcja to zjawisko polegające na skurczu naczyń krwionośnych. Zasadniczo miewa ono miejsce u każdego z nas i zazwyczaj nie prowadzi do żadnych negatywnych konsekwencji, a jest wręcz korzystne: wazokonstrykcja pozwala bowiem regulować ciśnienie tętnicze krwi, jak i - w przypadku jakiegoś uszkodzenia naczynia krwionośnego - ogranicza ono utratę krwi z niego. Czasami jednak wazokonstrykcja może być bardzo nawet szkodliwa - o jakich sytuacjach mowa?

Spis treści

1. Wazokonstrykcja: mechanizm
2. Wazokonstrykcja: czynniki wywołujące
3. Wazokonstrykcja: kiedy do niej dochodzi?
4. Wazokonstrykcja: negatywne konsekwencje

Wazokonstrykcja czyli skurcz naczyń (ang. vasoconstriction) jest jednym z procesów, które umożliwiają utrzymanie homeostazy w organizmie. Jest ona ważna przede wszystkim dla zachowania prawidłowej czynności układu krwionośnego - umożliwia ona regulowanie wartości ciśnienia tętniczego jak i może zapobiegać nadmiernej utracie ciepła z organizmu czy prowadzić do skierowania w danym momencie krwi do tych narządów, które mają największe na nią zapotrzebowanie.

Jest to zjawisko w pełni naturalne i oczekiwane, czasami jednak wazokonstrykcja wcale nie pomaga, a tak naprawdę jedynie szkodzi. Jak jednak w ogóle do niej dochodzi?

Wazokonstrykcja: mechanizm

W ścianach naczyń krwionośnych zlokalizowane są różnego rodzaju komórki, m.in. komórki mięśniowe gładkie. Do wazokonstrykcji dochodzić może wtedy, kiedy to właśnie komórki mięśniowe ulegną obkurczeniu - zjawisko to zachodzi w związku ze zwiększeniem stężenia jonów wapnia we wnętrzu tych komórek. Kiedy zaś dojdzie już do obkurczenia komórek mięśniowych, następuje wtedy zwężenie całego światła naczynia krwionośnego - przepływ krwi w obrębie takiej struktury ulega zmniejszeniu, zwiększa się natomiast w takiej sytuacji ciśnienie krwi.

Wazokonstrykcja: czynniki wywołujące

Wazokonstrykcja ogólnie nie zachodzi sama z siebie - warunkujący ją skurcz komórek jest pobudzany przez różnego typu mediatory. Mogą nimi być przede wszystkim substancje produkowane w organizmie, takie jak m.in.:

• adrenalina
• noradrenalina
• dopamina
• tromboksan
• endotelina
• angiotensyna II
• hormon antydiuretyczny (wazopresyna)
• trombina

Możliwe jest jednak i to, że do wazokonstrykcji dojdzie wskutek zadziałania na organizm zdecydowanie innych, egzogennego pochodzenia, substancji. Mogą to być m.in. obecna w kawie kofeina, jak i różne narkotyki (np. kokaina).

Wyróżnia się również i wiele rozmaitych farmaceutyków, które prowadzić mogą właśnie do obkurczenia naczyń krwionośnych - tutaj jako przykłady można podać leki stosowane w leczeniu nieżytu nosa (takim jest np. oksymetazolina), analogi wazopresyny czy wykorzystywane u chorych na migreny tryptany.

Wazokonstrykcja: kiedy do niej dochodzi?

Wazokonstrykcja najczęściej jest zjawiskiem korzystnym dla organizmu. Dochodzi do niej chociażby wtedy, kiedy ciało człowieka jest narażone na działanie niskiej temperatury - w takim przypadku obkurczenie naczyń krwionośnych zlokalizowanych w skórze umożliwia zmniejszenie utraty ciepła z organizmu.

Istnieją również sytuacje, gdzie wazokonstrykcja umożliwia zapewnienie dostaw krwi do tych narządów, które jej najbardziej potrzebują – tak dzieje się chociażby przy utracie krwi, gdzie obkurczeniu ulegają naczynia zaopatrujące m.in. przewód pokarmowy po to, aby dostawy krwi np. do ośrodkowego układu nerwowego nie uległy zmniejszeniu.

Ogólnie więc wazokonstrykcja jest zjawiskiem o bardzo dużym znaczeniu - chociażby to właśnie dzięki niej i procesowi do niej odwrotnemu, którym jest wazodylatacja, możliwe jest utrzymywanie odpowiednich wartości ciśnienie tętniczego krwi w organizmie. Nie zawsze jednak obkurczenie naczyń krwionośnych jest zjawiskiem korzystnym - zdarza się bowiem tak, że skutkuje ono bardzo groźnymi nawet powikłaniami.

Wazokonstrykcja: negatywne konsekwencje

Wyróżnianych jest kilka różnych procesów patologicznych, w których przebiegu dochodzi właśnie do wazokonstrykcji. Sugeruje się, że nadmierny skurcz naczyń krwionośnych może być powiązany z bólami głowy. Zagadnienie to jest jednak dość interesujące, ponieważ z drugiej strony w przebiegu jednego z rodzajów tych problemów - migren - dochodzi do występowania odwrotnej nieprawidłowości, którą jest nadmierne rozszerzanie naczyń krwionośnych (niektóre zresztą ze stosowanych w napadach migrenowych bólów głowy leków skutkują zresztą właśnie obkurczeniem naczyń krwionośnych).

Innym problemem, który jest powiązany właśnie z wazokonstrykcją, jest objaw Raynauda. Polega on na występowaniu napadowego, nagłego skurczu naczyń tętniczych zwykle w obrębie rąk lub stóp i zjawisko to może następować pod wpływem ekspozycji na zimno, w razie doświadczania silnych emocji lub bez żadnej uchwytnej przyczyny. Dolegliwość może być idiopatyczna, jak i stanowić jeden z objawów wielu różnych schorzeń, takich jak np. :

• twardzina układowa
• toczeń rumieniowaty układowy
• reumatoidalne zapalenie stawów

Najczęściej objaw Raynauda - szczęśliwie - nie skutkuje żadnymi długotrwałymi powikłaniami, istnieje jednak możliwość, że przy całkowitym zaniechaniu leczenia problem ten doprowadzi do utrwalonych uszkodzeń ciała (np. martwicy opuszek palców).

Do wazokonstrykcji dochodzi również i w przebiegu wstrząsu. Tego rodzaju problem może być spowodowany różnymi nieprawidłowościami - doprowadzić do wstrząsu może znaczna utrata krwi, jak i silne odwodnienie czy reakcja alergiczna. W tym przypadku obkurczenie naczyń krwionośnych w sytuacji, gdy dochodzi do zmniejszenia objętości krwi krążącej, ma na celu przede wszystkim zabezpieczyć dostawy krwi do najważniejszych dla organizmu narządów, takich jak m.in. serce czy mózg.

Jednym z poważniejszych problemów, w którego przypadku również może wystąpić wazokonstrykcja, jest krwotok podpajęczynówkowy. W tym przypadku skurcz naczyń krwionośnych może mieć miejsce po kilku dobach od wystąpienia krwotoku i jest on groźny przede wszystkim z tego powodu, iż jego wystąpienie może prowadzić do zmniejszenia dostaw tlenu i substancji odżywczych do komórek nerwowych, przez co nasileniu ulegać mogą uszkodzenia spowodowane samym już tylko krwotokiem podpajęczynówkowym.