Długo może nie dawać żadnych objawów. Jak rozpoznać tętniaka?

Tętniak to miejscowe uwypuklenie ściany tętnicy w dowolnej części ciała. Tętniaki stanowią bezpośrednie zagrożenie życia. Jednak w większości przypadków wczesne rozpoznanie i leczenie zwiększają szanse na przeżycie. Jakie są rodzaje, przyczyny i objawy tętniaków?

Spis treści

1. Tętniak aorty brzusznej/piersiowej
2. Tętniak pozawałowy serca
3. Tętniak mózgu
4. Tętniak tętnicy płucnej
5. Tętniak tętnicy udowej
6. Tętniak tętnicy podkolanowej
7. Tętniaki tętnic trzewnych i nerkowych

Tętniak to miejscowe uwypuklenie ściany tętnicy w dowolnej części ciała. Ze względu na miejsce występowania wyróżnia się:

• tętniak aorty,
• tętniak serca,
• tętniak mózgu (tętniak tętnic mózgowych),
• tętniak tętnicy udowej,
• tętniak tętnicy podkolanowej,
• tętniak tętnicy nerkowej.

Biorąc pod uwagę objawy, wyróżnia się tętniaki bezobjawowe, objawowe oraz pęknięte.

Natomiast budowa ściany pozwala wyróżnić tętniaki prawdziwe i rzekome. O tętniaku prawdziwym można mówić wtedy, gdy obserwuje się workowate poszerzenie światła naczynia przy zachowaniu ciągłości jego ścian. Natomiast tętniak rzekomy powstaje na skutek przerwania ciągłości ściany tętnicy otoczonej ściśle przez mięśnie, powięzi czy tkankę łączną.

Ze względu na kształt wyróżnia się tętniaki:

• workowate - może występować w formie worka wychodzącego z niewielkiej części ściany naczynia
• wrzecionowate - uwypuklenie może dotyczyć pełnego obwodu ściany naczynia na pewnym jego odcinku
• prosowate (mikrotętniaki) są mikroskopowej wielkości uwypukleniami niewielkich (o średnicy 50-250 nm) gałązek tętnic

Do grupy tętniaków zalicza się też zwyczajowo tętniaki rozwarstwiające, które w istocie są krwiakami śródściennymi tętnic.

Tętniak aorty brzusznej/piersiowej

Aorta to największa tętnica w ciele człowieka. Ma swój początek w lewej komorze serca, a następnie biegnie przez klatkę piersiową w dół do jamy brzusznej, gdzie dzieli się na dwie tętnice biodrowe wspólne. Tętniak aorty oznacza jej powiększenie, przekraczające jej średni wymiar o co najmniej 50 proc. 

Wyróżnia się:

• tętniak aorty piersiowej - w części piersiowej wyróżnia się część wstępującą, łuk oraz część zstępującą, stąd tętniak łuku aorty, tętniak aorty wstępującej i zstępującej
• tętniak aorty brzusznej
• tętniak aorty piersiowo-brzusznej

Większość, bo ok. 90 proc., tętniaków aorty to tętniak aorty brzusznej.

Przyczyny tętniaka aorty brzusznej: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, urazy, przewlekłe stany zapalne, wrodzone defekty w budowie naczynia.

Objawy tętniaka aorty brzusznej: zależą od jego lokalizacji oraz od tego czy tętniak jest pęknięty, czy nie. Tętniak aorty piersiowej objawia się bólem w klatce piersiowej, kaszlem, chrypką. Z kolei chorzy z tętniakiem aorty brzusznej skarżą się na gniotące bóle brzucha (rzadziej w okolicy lędźwiowo-krzyżowej), tętnienie w jamie brzusznej, uczucie pełności po spożyciu posiłku. Z kolei pęknięcie tętniaka aorty powoduje nagły, silny ból, uczucie osłabienia, utratę przytomności.

Leczenie tętniaka aorty brzusznej: gdy tętniak jest mały, lekarz może zlecić jego obserwację poprzez okresowe kontrole. Celem obserwacji jest stwierdzenie, czy i na ile  tętniak się powiększa. Lekarz może także przepisać leki na obniżenie ciśnienia krwi, celem zmniejszenia nacisku wywieranego na tętniak. Jednak jeśli tętniak powiększa się, zwłaszcza w szybkim tempie, istnieje większe ryzyko jego pęknięcia.

Jeśli lekarz uważa, że istnieje ryzyko pęknięcia tętniaka, wykonuje się operację. W jej trakcie dokonuje się naprawy aorty przez zastąpienie odcinka zawierającego tętniak rurką z tkaniny zwaną protezą naczyniową.

Aby osiągnąć ten sam efekt, lekarz może wykonać wewnątrznaczyniowy zabieg naprawczy. Zamiast otwarcia klatki piersiowej, lekarz wykonuje niewielkie nacięcie w pobliżu biodra, przez które zostaje wprowadzona, i umieszczona wewnątrz aorty, plastikowa rurka (koszulka) zawierająca stent-graft. Stent-graft zostaje uwolniony w aorcie i odłączony od koszulki. Stent-graft odcina tętniak i tworzy nową ścieżkę przepływu krwi.

Tętniak pozawałowy serca

Przyczyny tętniaka pozawałowego serca: Tętniak pozawałowy serca najczęściej jest powikłaniem rozległych zawałów serca, zwykle zawałów ściany przedniej lewej komory. W wypadku pęknięcia wolnej ściany komory dochodzi do wynaczynienia krwi do worka osierdziowego, co prowadzi do tamponady lub do wytworzenia tętniaka rzekomego. Pozawałowy tętniak lewej komory serca daje złe rokowania. Największe ryzyko śmierci pacjenta występuje w przypadku wytworzenia się tętniaka w okresie do 48 godz. od zawału.

Objawy tętniaka pozawałowego serca: najczęściej przebiega bezobjawowo.

Leczenie tętniaka pozawałowego serca: polega na operacyjnym usunięciu tętniaka (zabieg ten nazywa się aneuryzmektomia) i skrzeplin przyściennych. Brzegi wrót zszywa się lub na powstały otwór naszywa się łatę dakronową (operacja ta nazywa się operacją sposobem Dora).

Zobacz, jak wygląda tętniak

Zobacz galerię 6 zdjęć

Tętniak mózgu

Tętniak mózgu to inaczej tętniak wewnątrzczaszkowy lub tętniak naczyń mózgowych. Kiedy jedna z warstw, która buduje tętnicę, ulega w jednym miejscu osłabieniu, płynąca pod ciśnieniem krew wypycha na zewnątrz osłabiony fragment tętnicy. Wówczas tworzy się uwypuklenie, które z czasem powiększa się i może pęknąć. Tętniak mózgu może rozwinąć się w każdym wieku.

Przyczyny tętniaka mózgu: najważniejszą przyczyną powstawania tętniaków mózgu jest wada wrodzona w budowie naczynia.

Objawy tętniaka mózgu: dopóki tętniak nie pęknie i nie dojdzie do udaru krwotocznego mózgu, zwykle nie ma żadnych objawów. Niekiedy duży tętniak mózgu może uciskać sąsiednie struktury i dawać związane z tym objawy. Na przykład, jeśli tętniak znajduje się w pobliżu nerwów unerwiających oko, może pojawić się ból za okiem, opadnięcie powieki, poszerzenie źrenicy. Może się pojawić nagły, silny ból głowy, który jest zupełnie inny niż ból, który pojawia się np. w przebiegu migreny.

Leczenie tętniaka mózgu: wykonuje się operację, która polega na wycięciu tętniaka i założenia w jego miejsce tytanowego klipsa.

Operacja tętniaka mózgu [wideo]

Tętniak tętnicy płucnej

Tętniak tętnicy płucnej, a dokładniej tętniak pnia tętnicy płucnej, to bardzo rzadki rodzaj tętniaka.

Przyczyny tętniaka tętnicy płucnej: są to głównie choroby naczyń płucnych, które prowadzą do wzrostu naczyniowego oporu płucnego oraz do nadciśnienia w tętnicy płucnej, a tym samym do jej poszerzenia. Inne, rzadsze przyczyny tętniaka tętnicy płucnej, to m.in. nabyte wady serca - zwykle zwężenie zastawki dwudzielnej, nowotwory płuc, zakażenie gruźlicą.

Objawy tętniaka tętnicy płucnej: początkowo tętniak tętnicy płucnej może nie dawać żadnych dolegliwości. Jednak w miarę rozrastania się ścian tętnicy płucnej pojawiają się: zła tolerancja wysiłku, duszność wysiłkowa, ogólne osłabienie, kaszel i czasami krwioplucie.

Leczenie tętniaka tętnicy płucnej: polega na wycięciu tętniaka i wszczepieniu protezy z tworzywa sztucznego.

Tętniak tętnicy udowej

Przyczyny tętniaka tętnicy udowej: zmiany zwyrodnieniowe ściany tętnicy udowej, zabieg rekonstrukcyjny (gdy dochodzi do pęknięcia linii szycia tętnicy) lub uraz tętnicy udowej (np. podczas jej nakłucia w celu wprowadzenia cewnika).

Objawy tętniaka tętnicy udowej: objawia się bólem miejscowym lub jako guz.

Leczenie tętniaka tętnicy udowej: lekarz może zalecić obserwację i monitorowanie polegające na wykonywaniu USG raz w roku lub wykonać zabieg naprawczy. Konieczne może być zastosowanie leczenia przeciwpłytkowego.

Tętniak tętnicy podkolanowej

Tętniak ten rzadko pęka, natomiast znacznie częściej doprowadza do zatorowości, czego konsekwencją jest zakrzepica obwodowa.

Przyczyny tętniaka tętnicy podkolanowej: m.in. mikrourazy, tło infekcyjne i wady wrodzone kolagenu.

Objawy tętniaka tętnicy podkolanowej: często pierwszym zauważalnym objawem schorzenia jest właśnie zakrzepowe zapalenie żył głębokich. Pojawiają się obrzęki podudzia, stopy. W okolicy podkolanowej można wyczuć palcem guz lub szerokie tętnienie w dole podkolanowym. Niekiedy występuje bolesność przy dotyku guza. U niektórych chorych stwierdza się ochłodzenie i zblednięcie skóry podudzia oraz stopy, a w zaawansowanych przypadkach zgorzel palców.

Leczenie tętniaka tętnicy podkolanowej: jeśli doszło do zatoru, w pierwszej kolejności należy udrożnić naczynia. Poprzez cewnik wprowadzony do tętnicy udowej podawany jest miejscowo lek w celu rozpuszczenia zmian zakrzepowych. Dopiero po udrożnieniu możliwa jest operacja, polegająca na wycięciu zmienionej tętnicy i wszczepieniu w to miejsce wstawki lub wykonaniu zespolenia omijającego.

Tętniaki tętnic trzewnych i nerkowych

Tętniaki tętnic trzewnych i nerkowych, mimo że są rzadko rozpoznawane, stanowią poważne zagrożenie dla życia (wskaźnik śmiertelności: 10-25 proc.). Tętniaki trzewne najczęściej umiejscowione są na tętnicy śledzionowej. Drugą co do częstości lokalizacją jest tętnica wątrobowa. Mogą też wystąpić na tętnicy żołądkowo-dwunastniczej oraz gałęziach trzustkowych.

Przyczyny zarówno tętniaków trzewnych, jak i nerkowych nie zostały do końca poznane, jednakże wiele chorób i czynników predysponuje do ich występowania. Większość tętniaków trzewnych powstaje na skutek zmian zwyrodnieniowych w naczyniach – uszkodzenia błony środkowej tętnicy.

Spośród innych przyczyn powstawania tętniaków trzewnych wymienia się: miażdżycę, nadciśnienie, dysplazję włóknisto-mięśniową oraz choroby tkanki łącznej. Tętniaki nerkowe natomiast najczęściej wykrywane są w przebiegu dysplazji włóknisto-mięśniowej, zmian zwyrodnieniowych ścian oraz zapaleń naczyń.

Objawy tętniaków tętnic trzewnych i nerkowych: najczęściej nie dają specyficznych objawów lub pozostają zupełnie bezobjawowe. Często pierwszym objawem ich występowania jest pęknięcie i wiążące się z tym objawy wstrząsu hipowolemicznego.

Z kolei tętniak tętnicy nerkowej w większości przypadków daje objawy, takie jak: nadciśnienie tętnicze, krwiomocz, bóle brzucha i okolicy lędźwiowej oraz rzadziej spotykane zawały nerek spowodowane materiałem zatorowym (skrzepliną) Do pęknięcia tętniaka tętnic nerkowych dochodzi bardzo rzadko.

Leczenie tętniaków tętnic trzewnych i nerkowych: lekarz może wybrać technikę leczenia klasyczną (z otwieraniem pacjenta) i wewnątrznaczyniową. Tętniaki można zamknąć, wykorzystując różne techniki wewnątrznaczyniowe, przy użyciu metalowych spiral, stentgraftów.

Czytaj też:

• Zator płucny (zator tętnicy płucnej) – objawy, przyczyny, zapobieganie
• Zespół odwróconej perfuzji tętniczej (TRAP)
• Zespół Gerstmanna (zespół tętnicy kątowej): przyczyny, objawy, leczenie

O autorze

Monika Majewska

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a zwłaszcza obszarach medycyny, ochrony zdrowia i zdrowego odżywiania. Autorka newsów, poradników, wywiadów z ekspertami i relacji. Uczestniczka największej Ogólnopolskiej Konferencji Medycznej "Polka w Europie", organizowanej przez Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia", a także specjalistycznych warsztatów i seminariów dla dziennikarzy realizowanych przez Stowarzyszenie.

Monika Majewska