Surowica. Czym jest? Jaką pełni funkcję? Kiedy podajemy surowicę?

Surowica używana jest do neutralizacji toksyn (np. jadu żmii) oraz zwalczaniu niektórych drobnoustrojów. Warto dowiedzieć się, w jakich sytuacjach surowica może być stosowana, czym dokładnie jest oraz jakie zagrożenia wiążą się z jej podawaniem.

Spis treści

1. Czym jest surowica?
2. Surowica w leczeniu
3. Kiedy stosuje się surowicę?

Czym jest surowica?

Surowica to część osocza pozbawiona fibrynogenu oraz pewnych czynników krzepnięcia. Osocze to substancja, w której zawieszone są krwinki - białe, czerwone i płytki krwi. Fibrynogen z kolei to jedno z białek odpowiedzialnych za krzepnięcie.

Surowica ma kolor słomkowy (jasnożółty), a powstaje po odwirowaniu krwinek, ewentualnie jeżeli krew skrzepnie, skrzep usunie się, to ona właśnie pozostaje w probówce. Surowica ma bardzo bogaty skład, poza wodą, zawiera białka, sole mineralne, cząsteczki nieorganiczne, jej objętość w ciele człowieka szacuje się na około 3,5 litra.

Wspomniane białka to albuminy i globuliny, ich zadania są bardzo różnorodne:

• odpowiadają za utrzymywanie płynu wewnątrz naczyń krwionośnych i ciśnienia onkotycznego (ciśnienie wywierane przez krew na ścianki naczynia)
• są buforami krwi, czyli zapewniają stałe pH
• odpowiadają za transport hormonów (np. transtyreina), metali (np. ceruloplazmina transportująca miedź i haptoglobina transportująca żelazo), jonów, witamin, kwasów tłuszczowych (apoliporoteiny), aminokwasów, wolnej hemoglobiny (haptoglobina), enzymów i wielu innych substancji
• surowica zawiera także niektóre z białkowych czynników krzepnięcia
• gamma-globuliny to przeciwciała krążące we krwi wytwarzane przez komórki plazmatyczne, ich zadaniem jest walka z infekcjami. Są składnikami tak zwanej humoralnej odpowiedzi immunologicznej, swoiście rozpoznają, niszczą lub neutralizują antygeny, którymi mogą być patogeny lub toksyny. Niektóre z przeciwciał skierowane są także przeciwko antygenom grup krwi (przeciwciała anty-A i anty-B)

Niedobór białek osocza występujący w przebiegu chorób nerek, wątroby czy w czasie intensywnego głodzenia to hipoproteinemia, prowadzi ona nie tylko do upośledzenia odporności, gospodarki żelazowej, czy krzepnięcia, ale także do obrzęków będących wynikiem spadku ciśnienia onkotycznego.

Warto także wspomnieć o badaniach laboratoryjnych krwi, których oznaczenia wykonuje się z surowicy właśnie, oznacza to, że po pobraniu, krew jest wirowana, elementy morfotyczne (krwinki) izolowane, a pozostała surowica poddawana jest analizie. W ten sposób oznacza się np. glikemię, hormony, enzymy czy markery nowotworowe.

Surowica w leczeniu

Jak wspominano, jednym ze składników surowicy są przeciwciała, czyli czynniki odporności organizmu walczące z drobnoustrojami lub toksynami. Dzięki ich obecności w surowicy stała się ona metodą leczenia niektórych zakażeń czy zatruć (tak zwanymi egzotoksynami bakteryjnymi). Surowicę taką uzyskuje się metodami laboratoryjnymi lub od zwierząt.

Po zainfekowaniu lub zaszczepieniu drobnoustrojem, po kilku tygodniach, zwierzęta zaczynają produkować przeciwciała przeciw tym patogenom. Następnie pobiera się krew i odpowiednio oczyszcza uzyskując tak zwaną surowicę odpornościową.

Można także wyizolować te przeciwciała od chorych, bądź zaszczepionych ludzi. Terapia surowicą jest bardzo specyficzną metodą leczenia, to znaczy drobnoustroje, przeciw którym wyprodukowano surowicę, skuteczna jest tylko i włącznie przeciw nim. Niestety, istnieje niewielka grupa chorób, która może być leczona w ten sposób.

Kiedy stosuje się surowicę?

Preparat ten podaje się najczęściej w sytuacjach nagłych, kiedy postęp choroby jest bardzo szybki, choroba groźna, a organizm nie jest w stanie odpowiednio szybko wyprodukować przeciwciał.

W warunkach naturalnych proces produkcji swoistych przeciwciał trwa kilka tygodni od kontaktu z patogenem, a więc w przypadku niektórych chorób o wiele za wolno. Po podaniu surowicy powstaje tak zwana bierna nabyta odpowiedź immunologiczna. Jej składniki walczą z drobnoustrojem, a organizm ma czas na wytworzenie własnych przeciwciał i podjęcie walki.

Surowica tym różni się od szczepionki, że dostarcza gotowe do walki przeciwciała, szczepionka natomiast to zabite drobnoustroje, które stymulują układ odpornościowy do produkowania własnych przeciwciał, co jak wspomniano trwa dość długo.

Dlatego w nagłych sytuacjach, gdy choroba już trwa, szczepionki nie są skuteczne. W przypadku pewnych szczególnie niebezpiecznych chorób i dużego ryzyka zakażenia podaje się surowicę w profilaktyce zachorowania.

Choroby, jakie leczy się surowicami odpornościowymi, to przede wszystkim infekcje, ale także dolegliwości wywołane toksynami drobnoustrojów (w takim wypadku podane przeciwciała to tak zwana antytoksyna), należą do nich:

• tężec
• zgorzel gazowa
• wścieklizna
• odra
• intoksykacja jadem żmii
• zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm)
• błonica

Ponadto istnieje wyizolowane białko surowicy ludzkiej, stosowane w stanach niekoniecznie związanych z infekcjami: hipowolemii, niedoborze białek, przeciwciał i albumin.

Zastosowanie surowic nie jest wolne od powikłań, niekiedy zdarzają się bardzo silne reakcje uczuleniowe, prowadzące nawet do wstrząsu anafilaktycznego, dlatego substancję tę stosuje się w najpoważniejszych przypadkach.

Warto wspomnieć, że współczesna biologia molekularna umożliwiła wyprodukowanie immunoglobulin, czyli cząstek zawartych w surowicy odpowiedzialnych za walkę z patogenami.

Dzięki temu zminimalizowano ryzyko reakcji uczuleniowych zachowując funkcjonalność surowicy. Jednak ze względu na to, że nie przeciw wszystkim toksynom i drobnoustrojom wyprodukowano immunoglobuliny, surowice odpornościowe w dalszym ciągu są ważną metodą leczenia.

Surowica jest składnikiem krwi, zawiera wiele białek, w tym przeciwciała odpornościowe to one są przyczyną, dla której można zastosować ją w medycynie, nierzadko jest to ostatnia możliwość leczenia groźnych chorób.

Odkrycie możliwości takiej terapii w zatruciach i chorobach było na tyle przełomowe, że odkrywcy surowicy odpornościowej otrzymali Nagrodę Nobla za jej wyprodukowanie i wykazanie jej przydatności w terapii.

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

lek. Maciej Grymuza