Omdlenia kardiogenne: przyczyny, objawy, leczenie

Omdlenia kardiogenne mogą być bardzo niebezpieczne ponieważ zdarza się, że są one objawem poważnej choroby serca. Warto dowiedzieć się, kiedy podejrzewać omdlenie kardiogenne, jakie choroby je wywołują oraz jak przebiega ich diagnostyka i leczenie.

Spis treści

1. Omdlenia kardiogenne: przyczyny
2. Charakterystyka omdleń kardiogennych
3. Diagnostyka omdleń kardiogennych
4. Leczenie omdleń kardiogennych
5. Pierwsza pomoc w przypadku omdleń

Omdlenia kardiogenne - spowodowane chorobami układu krążenia są rzadkie, ale bardzo niebezpieczne. Głównym mechanizmem omdlenia sercowego jest gwałtowny spadek objętości wyrzutowej, upośledzenie zdolności jej zwiększania, zaburzenia rytmu serca lub przeszkoda w drodze odpływu krwi z serca.

Podstawowa diagnostyka opiera się na badaniu lekarskim, EKG, specjalistyczna powinna być prowadzona przez kardiologa i obejmować między innymi: badanie echokardiograficzne, Holter EKG, rzadziej badanie inwazyjne. Podstawą terapii omdleń kardiogennych jest ustalenie przyczyny i jej wyleczenie.

Omdlenie to całkowita utrata przytomności spowodowana zaburzeniem ukrwienia mózgu, rozpoczyna się gwałtownie i zwykle dość szybko ustępuje. Przyczyny tego stanu są różnorodne, a ze względu na pochodzenie, omdlenia dzielimy na:

• odruchowe
• wywołane hipotonią ortostatyczną
• kardiogenne
• neurogenne

Najczęściej spotykane to omdlenia odruchowe, są one spowodowane między innymi długotrwałym staniem, wysoką temperaturą otoczenia, czy stresem emocjonalnym. Ten rodzaj utraty przytomności nie jest związany z konkretną chorobą i nie jest groźny.

Przyczyny kardiogenne są rzadsze, ale najczęściej mają one pochodzenie organiczne, to znaczy są objawem choroby serca lub naczyń. W związku z tym nawracające omdlenia lub takie, którym towarzyszą opisane dalej objawy powinny być diagnozowane pod kątem schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Postawienie właściwej diagnozy zwykle umożliwia ich leczenie i zapobieganie kolejnym epizodom w przyszłości.

Omdlenia kardiogenne: przyczyny

Do omdlenia dochodzi, jeśli zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na tlen lub składniki odżywcze, aby tę potrzebę zaspokoić musi zostać zwiększona objętość pompowanej przez serce krwi lub częstość rytmu serca. Jeżeli któryś z tych mechanizmów nie może zadziałać, dochodzi do omdlenia. Podobnie dzieje się, kiedy zapotrzebowanie pozostaje stałe, ale na skutek nagłego stanu zmniejsza się objętość pompowanej krwi lub częstość jego pracy.

Przyczynami omdleń kardiogennych mogą być:

• zawał serca
• zaburzenia rytmu: arytmie komorowe, rzadziej przedsionkowe
• kanałopatie, czyli wrodzone wady transporterów jonowych, choroby elektryczne serca
• zaburzenia przewodzenia impulsów w sercu - bloki przedsionkowo-komorowe
• zaburzenia tworzenia impulsów przez węzeł zatokowy w sercu
• zatorowość płucna
• wady zastawkowe, szczególnie zwężenie zastawki aortalnej
• kardiomiopatia przerostowa
• śluzak przedsionka - niezłośliwy guz zaburzający przepływ krwi w sercu
• nadciśnienie płucne
• zapalenie mięśnia sercowego
• wrodzone anomalie tętnic wieńcowych
• choroby tętnic, np. choroba Kawasaki

Niektóre z wymienionych chorób są wadami wrodzonymi, skutkiem tego występują one częściej u dzieci, z tego względu omdlenia u dzieci powinny być diagnozowane przez kardiologa dziecięcego. Większość z wymienionych wyżej chorób ma również inne objawy pozwalające na podjęcie diagnostyki w kierunku chorób kardiologicznych.

Charakterystyka omdleń kardiogennych

Sercowa przyczyna omdlenia jest bardziej prawdopodobna, jeśli w przeszłości stwierdzono schorzenie kardiologiczne (np. chorobę niedokrwienną serca), utrata przytomności miała miejsce podczas wysiłku, ewentualnie jeśli występowały: ból w klatce piersiowej lub kołatanie serca.

Innymi czynnikami zwiększającymi to prawdopodobieństwo są:

• wiek powyżej 60 lat
• płeć męska
• omdlenie w pozycji leżącej
• czy też nagły początek

Ponadto odróżnicowanie przyczyny kardiogennej od neurogennej ułatwia brak drgawek, bezwiednego oddania moczu oraz tak zwanej aury padaczkowej.

Diagnostyka omdleń kardiogennych

Większość kardiogennych przyczyn omdleń jest groźna dla zdrowia i życia, a jednocześnie poddaje się skutecznemu leczeniu, dlatego też diagnostyka utrat przytomności skupia się na poszukiwaniu przyczyn w układzie krążenia.

Ustalenie rozpoznania choroby prowadzącej do omdlenia rozpoczyna się od zebrania wywiadu, badania lekarskiego, bardzo istotne jest zmierzenie ciśnienia tętniczego i wykonanie badania EKG. Ta diagnostyka pozwala wstępnie ocenić układ sercowo-naczyniowy i konieczność natychmiastowego działania.

Podstawowa ocena powinna także obejmować badania laboratoryjne w celu wykluczenia niedokrwistości, zaburzeń elektrolitowych czy niewłaściwych poziomów glikemii - cukru we krwi.

Jeśli w badaniach tych nie stwierdzono odchyleń od normy, przeprowadza się badania specjalistyczne, które wykonać można ambulatoryjnie.

Lekarz zajmujący się diagnostyką i leczeniem omdleń kardiogennych i odruchowych to kardiolog lub kardiolog dziecięcy, w przypadku przyczyn neurogennych, neurolog. Bardziej szczegółowa ocena utrat przytomności obejmuje:

• badanie RTG klatki piersiowej
• badanie echokardiograficzne, umożliwiające wykrycie ewentualnych wad strukturalnych - wad zastawek, zaburzeń kurczliwości mięśnia sercowego, czy guzów serca
• Holter EKG, czyli ciągły zapis, pozwalający nierzadko ocenić rytm serca w czasie omdlenia i stwierdzić, czy to choroby układu bodźco-przewodzącego są przyczyną omdleń
• wszczepienie ILR – urządzenia, które w sposób ciągły monitoruje elektryczną pracę serca, a w razie wystąpienia omdlenia istnieje możliwość jego zapisu i późniejszej weryfikacji przez lekarza. Jest to o tyle przydatne, że badania metodą Holtera wykonuje się przez 24 godziny i zwykle nie udaje się uzyskać zapisu EKG podczas omdlenia, ponieważ epizody te występują dość rzadko
• wysiłkowe badanie EKG, jeśli utraty przytomności miały związek z aktywnością fizyczną
• niekiedy także badanie elektrofizjologiczne, które pozwala dokładnie ocenić aktywność elektryczną serca i ewentualne występowanie groźnych arytmii

Poszerzona diagnostyka omdleń może także obejmować poszukiwanie innych przyczyn niż typowo kardiologiczne, w takim wypadku wykonuje się:

• tomografię komputerową głowy, czy EEG w poszukiwaniu przyczyn neurogennych
• USG doppler tętnic szyjnych i kręgowych
• test pochyleniowy, jeśli podejrzewa się omdlenia odruchowe

Leczenie omdleń kardiogennych

Rozpoznanie choroby serca jako przyczyny omdlenia wymusza stałą opiekę i leczenie kardiologiczne. W zależności od rozpoznania wdraża się leczenie szpitalne w trybie pilnym, w przypadku:

• zawału serca - angioplastyka wieńcowa (balonikowanie i wszczepianie stentów),
• zatorowości płucnej leczenie szpitalne i leki "rozrzedzające krew"
• wad zastawkowych i guzach serca często konieczne jest leczenie kardiochirurgiczne

Kolejną opcją terapeutyczną jest ablacja miejsc odpowiedzialnych za wystąpienie arytmii. W przypadku choroby węzła zatokowego, czyli niewłaściwej generacji impulsów przez serce, lub ich przewodzenia, konieczne jest wszczepienie stymulatora.

Jeśli utrata przytomności była związana z zatrzymaniem krążenia i groźnym zaburzeniem rytmu serca, np. arytmią komorową, to niekiedy konieczne jest wszczepienie kardiowertera-defibrylatora - szczególnego stymulatora serca. Podobnie postępuje się w przypadku kanałopatii wrodzonych, które mogą stwarzać ryzyko zatrzymania krążenia.

W mniej poważnych schorzeniach możliwe jest postępowanie ambulatoryjne i skuteczne leczenie farmakologicznie. Dokładne postępowanie i jego tryb zależy od rozpoznanej przyczyny.

Pierwsza pomoc w przypadku omdleń

Świadek utraty przytomności ma obowiązek pomóc choremu. Przede wszystkim należy skontrolować przytomność i oddech. Jeśli poszkodowany nie oddycha należy wezwać pomoc - tel. 112 i rozpocząć resuscytację krążeniowo oddechową: uciski klatki piersiowej i wdechy ratunkowe w schemacie 30:2. Przy zachowanym oddechu, osobę nieprzytomną układa się w pozycji bocznej bezpiecznej, wzywa pomoc i monitoruje chorego.

Warto także zapewnić dostęp świeżego powietrza i ułatwić oddychanie, np. rozpinając kołnierzyk koszuli lub wynosząc z dusznego pomieszczenia. Po odzyskaniu przytomności, konieczne jest stopniowe pionizowanie poszkodowanego w asekuracji osób trzecich.

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

Przeczytaj więcej artykułów tego autora

lek. Maciej Grymuza