Niewydolność krążenia - co to jest, przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Niewydolność krążenia dotyka aż 1,2 mln osób w Polsce, a liczba ta stale rośnie. Choroba najczęściej diagnozowana jest po 65. roku życia i jest jedną z głównych przyczyn zgonów w naszym kraju. Objawy, takie jak duszność, zmęczenie czy obrzęki nóg, mogą wskazywać na rozwój tego poważnego zaburzenia. Jak rozpoznać niewydolność krążenia?

Niewydolność krążenia a niewydolność serca

Niewydolność serca i niewydolność krążenia to terminy, które są często używane zamiennie, ale odnoszą się do nieco odmiennych stanów medycznych.

Co to jest niewydolność krążenia?

Niewydolność krążenia to szerszy termin, którym określamy stan niewystarczającego przepływu krwi przez tkanki i narządy, co skutkuje pogorszeniem ich funkcji. Może być wynikiem niewydolności serca, ale także innych problemów, takich jak zaburzenia w przepływie krwi przez naczynia (np. zator, zakrzepica), niewydolność naczyń krwionośnych czy stan niewystarczającego wypełnienia układu krążenia krwią, jak we wstrząsie septycznym lub hipowolemicznym (spowodowanym np. utratą dużej ilości krwi)

- wyjaśnia dr n. med. Mieczysław Kopacz, specjalista w zakresie chorób wewnętrznych i kardiologii oraz Kierownik Oddziału Chorób Wewnętrznych szpitala Medicover, w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie.

Ekspert wskazuje, że niewydolność serca to problem związany z niezdolnością do skutecznego pompowania krwi, w wyniku czego narząd nie jest w stanie dostarczyć krwi w ilości wystarczającej do zaspokojenia potrzeb metabolicznych organizmu. Może to być spowodowane osłabieniem siły skurczu (niewydolność skurczowa) lub problemami z napełnianiem serca krwią (niewydolność rozkurczowa).

Przyczyny niewydolności krążenia

Niewydolność serca stanowi około 80-90 proc. przypadków niewydolności krążenia, ponieważ serce pełni kluczową rolę w pompowaniu krwi do tkanek i narządów. Do najczęstszych przyczyn (często występuje ich kilka u jednej osoby) należą:

• choroba wieńcowa i zawał serca (60-70 proc.),
• nadciśnienie tętnicze (10-20 proc.),
• kardiomiopatie (10-15 proc.),
• wady zastawek serca (5-10 proc.),
• arytmie (10-15 proc.),
• zapalenie mięśnia sercowego (1-5 proc.).

Pozostałe 10-20 proc. przypadków niewydolności krążenia jest zwykle wynikiem problemów z innymi niż serce narządami i układami.

Najczęstsze pozasercowe przyczyny niewydolności krążenia to (często współwystępujące): miażdżyca (40-60 proc. pacjentów), cukrzyca (30-40 proc.), przewlekła choroba nerek (20-30 proc.), otyłość (30-40 proc.), POChP i nadciśnienie płucne (20-30 proc. pacjentów). Pozostałe przyczyny, takie jak anemia, zaburzenia hormonalne (nadczynność lub niedoczynność tarczycy), cukrzyca, marskość wątroby, zakażenia i choroby zapalne czy czynniki toksyczne (np. alkohol) również mogą istotnie wpływać na rozwój i przebieg niewydolności krążenia

- tłumaczy lekarz.

Jakie są objawy niewydolności krążenia?

Zdaniem dr n. med. Mieczysława Kopacza najczęstsze objawy niewydolności krążenia to:

• zmęczenie i ogólne osłabienie - występuje u około 70-90 proc. pacjentów z niewydolnością krążenia, objawy te pojawiają się często na wczesnych etapach choroby i są jednymi z najczęstszych przyczyn ograniczenia codziennej aktywności,
• duszność - występuje u 60-80 proc. chorych i może mieć postać duszności wysiłkowej, spoczynkowej lub napadowej duszności nocnej,
• obrzęki kończyn dolnych - są obecne u około 50-70 proc. osób z niewydolnością krążenia,
• obrzęki brzuszne i wodobrzusze - są rzadsze i występują głównie w zaawansowanych stadiach, dotykając 10-20 proc. chorych,
• tachykardia i arytmia - rozpoznawane u 30-50 proc. pacjentów z niewydolnością krążenia,
• sinica (niebieskawe zabarwienie skóry i śluzówek) - dotyczy około 10-20 proc. osób z zaawansowaną postacią choroby,
• przewlekły kaszel - występuje u około 30-50 proc. chorych, nasila się szczególnie w pozycji leżącej i w nocy,
• brak apetytu, uczucie pełności oraz inne problemy trawienne - występują u około 20-30 proc. pacjentów w bardziej zaawansowanych stadiach choroby,
• nagły przyrost masy ciała - jest spowodowany zatrzymywaniem płynów, obserwuje się go u około 40-60 proc. chorych, to wczesny objaw wskazujący na nasilenie niewydolności krążenia,
• nykturia (nocne oddawanie moczu) - dotyczy 50-70 proc. osób z niewydolnością krążenia, zwłaszcza w bardziej zaawansowanych stadiach choroby,
• zawroty głowy - występują u około 20-30 proc. pacjentów, szczególnie przy niskim ciśnieniu tętniczym lub w przypadkach ciężkiej niewydolności krążenia,
• omdlenia - są rzadsze i dotyczą około 5-10 proc. chorych.

Diagnostyka niewydolności krążenia

Niewydolność krążenia diagnozuje się na podstawie wywiadu lekarskiego, badania fizykalnego oraz serii badań dodatkowych. Lekarz ocenia objawy, takie jak duszność, zmęczenie i obrzęki, oraz sprawdza ciśnienie krwi i rytm serca. W celu potwierdzenia diagnozy wykonuje się badania laboratoryjne, w tym np. oznaczenie poziomu BNP lub NT-proBNP, które wskazują na niewydolność serca.

Kluczowe jest EKG i echokardiografia - pierwsze bada rytm serca, a drugie umożliwia ocenę struktury i funkcji narządu. Uzupełniająco stosuje się badania obrazowe klatki piersiowej (RTG czy tomografię), które wykrywają różne zmiany chorobowe i zastój płynu w płucach lub obecność płynu w jamach opłucnowych, testy wysiłkowe czy koronarografię w przypadku podejrzenia choroby wieńcowej.

Na czym polega leczenie niewydolności krążenia?

Zasady leczenia niewydolności krążenia opierają się identyfikacji przyczyn jej wystąpienia, ocenie ich zaawansowania i znaczenia oraz możliwości ich ograniczenia czy usunięcia. Leczenie choroby wieńcowej czy zawału serca (jedna z najczęstszych przyczyn niewydolności serca) będzie obejmowało zarówno leczenie inwazyjne (angioplastyka wieńcowa z implantacją stentu czy pomostowanie naczyń wieńcowych), jak i farmakoterapię (statyny, leki przeciwpłytkowe, beta-blokery, inhibitory ACE lub ARB) oraz leczenie dietetyczne

- wyjaśnia dr n. med. Mieczysław Kopacz.

Z kolei postępowanie w przypadku nadciśnienia tętniczego będzie obejmowało farmakoterapię, zmianę stylu życia, w tym redukcję soli w diecie, utratę masy ciała, regularną aktywność fizyczną i unikanie stresu.

Leczenie zaawansowanych wad zastawek serca to najczęściej operacja naprawcza bądź wymiana zastawek (na sztuczną lub biologiczną) oraz wspomagająca farmakokterapia.

Z kolei leczenie zaburzeń rytmu serca (arytmii), takich jak przykładowo migotanie przedsionków, mogących prowadzić do niewydolności serca, obejmuje stosowanie leków antyarytmicznych, zabiegów polegających na przywróceniu prawidłowego rytmu serca (kardiowersja) czy zabiegów zniszczenia niewielkich obszarów tkanki, odpowiedzialnych za wywoływanie nieprawidłowych impulsów elektrycznych. Niekiedy dokonuje się wszczepienia urządzeń, takich jak rozrusznik serca (w celu zabezpieczenia odpowiednio częstej akcji serca) lub kardiowerter-defibrylator (ICD) w celu zapobiegania nagłej śmierci sercowej

- dodaje lekarz.

Oprócz metod leczenia każdej z przyczyn niewydolności krążenia istnieją również wspólne sposoby terapii:

1. Farmokoterapia z użyciem leków o udowodnionym wpływie na wydłużenie życia (inhibitory ACE, antagoniści receptora angiotensyny II, beta-blokery, antagoniści aldosteronu, inhibitory neprylizyny i receptora angiotensyny)
2. Dieta (ograniczenie spożycia soli, kontrola ilości wypijanych płynów, dieta bogata w warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, chude białko oraz zdrowe tłuszcze, unikanie tłustych, smażonych potraw oraz produktów zawierających tłuszcze trans)
3. Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna. Może być zalecane, aby pacjent uczył się, jak bezpiecznie wykonywać ćwiczenia i poprawiać swoją wydolność pod kontrolą specjalistów (rehabilitacja kardiologiczna)
4. Kontrola masy ciała
5. Unikanie używek (rzucenie palenia, ograniczenie spożycia alkoholu, unikanie kofeiny i innych stymulantów)
6. Monitorowanie zdrowia (regularne wizyty u lekarza, pomiar ciśnienia krwi i tętna, kontrola poziomu cukru we krwi)
7. Zarządzanie stresem
8. Odpowiednia długość snu i znalezienie czasu na odpoczynek w ciągu dnia
9. Edukacja pacjenta i jego rodziny na temat choroby, objawów zaostrzenia niewydolności krążenia i tego, kiedy szukać pomocy medycznej
10. Przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami i unikanie stosowania preparatów bez recepty bez wcześniejszej konsultacji ze specjalistą

Niektóre powszechnie stosowane leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (jak np. ibuprofen) mogą pogarszać niewydolność serca

- przestrzega dr Mieczysław Kopacz.

Paula Komendarczuk

Konsultacja: dr n. med. Mieczysław Kopacz