Miażdżyca tętnic obwodowych - objawy, leczenie, czynniki ryzyka

Miażdżyca tętnic obwodowych (choroba tętnic obwodowych) to odkładanie się blaszek miażdżycowych w tętnicach innych niż wieńcowe. Jest to więc grupa chorób o wspólnej przyczynie, ale różnorodnych objawach i umiejscowieniu. Choroba tętnic obwodowych dotyczyć może nawet 15% populacji. Jakie są przyczyzny i objawy tego typu miażdżycy? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Jak dochodzi do rozwoju miażdżycy?
2. Miażdżyca tętnic obwodowych - czynniki ryzyka
3. Miażdżyca tętnic obwodowych - objawy
4. Miażdżycy tętnic obwodowych - diagnostyka
5. Miażdżycy tętnic obwodowych - leczenie

Miażdżyca tętnic obwodowych (choroba tętnic obwodowych) jest to kolejny, obok choroby niedokrwiennej serca, skutek miażdżycy - najczęstszej choroby układu naczyniowego rozwijającą się skrycie przez wiele lat. Miażdżyca może dotykać wszystkich tętnic organizmu - najczęściej kończyn dolnych powodując bóle w czasie chodzenia, rzadziej szyjnych.

Choroba naczyń obwodowych nierzadko jest podłożem występowania udarów mózgu oraz ostrego niedokrwienia kończyny - stanów bardzo poważnych.

Podejrzenie choroby stawia się na podstawie objawów i prostych badań – np. USG, w bardziej zaawansowanych przypadkach konieczne bywa wykonanie tomografii komputerowej i angiografii.

Podstawą leczenia jest redukcja czynników ryzyka rozwoju miażdżycy, następnie postępowanie farmakologiczne, a jeśli ono nie jest skuteczne - leczenie zabiegowe.

Jak dochodzi do rozwoju miażdżycy?

Miażdżyca najczęściej kojarzy się z chorobami serca, jednak dotyczyć ona może wszystkich tętnic organizmu rozwijając się w podobny sposób. Punktem wyjścia jest uszkodzenie śródbłonka, czyli wewnętrznej, delikatnej warstwy tętnicy.

Dochodzi do niego na skutek zaburzeń przepływu krwi lub toczącej się reakcji zapalnej. Skutkiem tego w ścianie naczynia odkładają się złogi złożona z wielu substancji i komórek, w tym tłuszczu – są to blaszki miażdżycowe.

W sprzyjających dla nich warunkach z biegiem czasu powiększają się, zdarza się także że pękają, co prowadzi do odrywania ich fragmentów i powstawania zakrzepów.

Rozwój miażdżycy prowadzi do zwężania światła naczynia, co z kolei ogranicza przepływ krwi i niedotlenienie - początkowo tylko w czasie zwiększonego jej zapotrzebowania, a następnie, wraz z narastaniem rozmiarów blaszek, również w spoczynku.

Końcowym etapem choroby jest całkowite zamknięcie naczynia, które wynikać może z tak dużego rozwoju blaszki miażdżycowej lub jej uszkodzenia.

Za drugi z mechanizmów opowiadają tak zwane blaszki niestabilne, które łatwo ulegają pęknięciu, to z kolei płytki krwi rozpoznają jako przerwanie ścinany naczynia i zaczynają przyłączać się w tym miejscu. W pewnym momencie proces wymyka się spod kontroli, dochodzi do zamknięcia tętnicy i wystąpienia niedokrwienia.

Miażdżyca tętnic obwodowych - czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka miażdżycy tętnic obwodowych są takie same jak czynniki ryzyka zawału serca, ponieważ za obie choroby odpowiada ten sam mechanizm. Do najlepiej poznanych należą:

• hiperlipidemia, czyli nadmiar cholesterolu zwłaszcza "złego" - LDL
• palenie papierosów
• cukrzyca
• nadciśnienie tętnicze
• otyłość
• brak aktywności fizycznej i niewłaściwa dieta

Wszystkie te czynniki możemy modyfikować i znacznie zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby przez zdrowy tryb życia. Istnieje też kilka, na jakie nie mamy wpływu:

• wiek i płeć (bardziej narażeni są mężczyźni oraz osoby starsze)
• występowanie zawałów serca w rodzinie

Udowodniono, że proces odkładania blaszek miażdżycowych zaczyna się już przed 30 rokiem życia obejmując w pierwszej kolejności aortę, to od naszego trybu życia zależy jak szybko proces ten będzie postępował, kiedy zajmie inne naczynia i spowoduje wystąpienie dolegliwości.

Miażdżyca tętnic obwodowych - objawy

Objawy miażdżycy tętnic obwodowych mogą być bardzo różnorodne, we wszystkich przypadkach wynikają one ze zmniejszonego dopływu krwi, a co za tym idzie niedotlenienia i niedoboru składników odżywczych. Dolegliwości zależą od lokalizacji choroby, jej nasilenia i tego, do którego narządu nie dopływa wystarczająca ilość krwi.

Najczęściej spotykane lokalizacje to:

• Choroba tętnic kończyn dolnych

Choroba tętnic kończyn dolnych jest zdecydowanie najczęstsza. Może ona dotyczyć każdego z osoba, ale i wszystkich odcinków naczyń w kończynie. Najbardziej typowym objawem jest tak zwane chromanie przestankowe, czyli bóle kończyn dolnych podczas chodzenia powodujące konieczność zatrzymania się, co przynosi ulgę.

To, która część boli – udo, podudzie, pośladki – zależy od lokalizacji zmian miażdżycowych. W najbardziej zaawansowanych przypadkach występuje ból spoczynkowy, początkowo w nocy, a następnie przez cały czas.

Długotrwające niedokrwienie doprowadza do zaników mięśniowych, owłosienia kończyn, trudności w gojeniu się ran. Mniej typowe symptomy to: oziębienie stóp, skurcze, mrowienie kończyn, czy tak zwany zespół niespokojnych nóg.

W badaniu lekarskim stwierdza się osłabienie tętna lub nawet jego brak w naczyniach objętych miażdżycą, a także szmery naczyniowe.

Ciężkie niedokrwienie może powodować powstawanie niegojących się ran i martwicy, które doprowadzić mogą do amputacji kończyny.

Stan ostry spowodowany miażdżycą kończyn dolnych to ostre niedokrwienie kończyny. Powstaje ono, podobnie jak zawał serca, na skutek uszkodzenia blaszki miażdżycowej i krzepnięcia wewnątrz naczynia.

Skutkiem jest całkowity brak dopływu krwi, co powoduje

• silny ciągły ból
• zblednięcie
• mrowienie
• zaburzenia czucia
• a w końcu do porażenie kończyny

Ostre niedokrwienie kończyny wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej, pomimo to niestety nierzadko kończy się amputacją.

• Choroba tętnic kończyn górnych

Choroba tętnic kończyn górnych to stosunkowo najrzadsza lokalizacja. Obejmuje głównie tętnicę podobojczykową, czyli główne naczynie zaopatrujące całą kończynę górną. Objawy to przede wszystkim ból początkowo podczas wysiłku, a następnie także w spoczynku.

Podobnie jak w przypadku kończyn dolnych, tu także miażdżyca może doprowadzić do ostrego niedokrwienia kończyny.

Innym schorzeniem mogącym pojawić się w przebiegu miażdżycy tętnicy podobojczykowej jest zespół podkradania tętnicy podobojczykowej, czyli przepływ krwi przez naczynia w niewłaściwym kierunku: tętnicy kręgowej, prowadzącej do mózgu, i zamiast płynąć w kierunku głowy, jest przekierowywana do ręki.

• Miażdżyca tętnic szyjnych

Miażdżyca tętnic szyjnych – obejmuje one naczynia doprowadzające krew do mózgu. W wielu przypadkach nawet duże zwężenie może być bezobjawowe, ponieważ mózg zaopatrywany jest w krew z kilku źródeł. Symptomy tej choroby mogą być przeróżne:

• zawroty głowy
• bóle głowy
• szumy uszne
• niekiedy zaburzenia widzenia
• niedowłady
• zaburzenia czucia
• zaburzenia chodu

Najpoważniejszą konsekwencją miażdżycy tętnic szyjnych jest udar mózgu, którego ryzyko znacznie wzrasta w osób ze wspomnianymi objawami tej choroby.

• Miażdżyca tętnic nerkowych

Miażdżyca tętnic nerkowych występuje rzadko, skutkiem tej choroby jest zmniejszenie dopływu krwi do nerek, co upośledza ich pracę oraz negatywnie wpływa na wydzielanie przez nie hormonów (np. reniny). Skutkiem tego może dojść do rozwoju nadciśnienia tętniczego – tak zwanego naczyniowo-nerkowego i niewydolności nerek.

Zwężenie tętnic krezkowych, czyli naczyń zaopatrujących jelita. Najczęstszym objawem jest ból brzucha, który początkowo pojawia się po posiłku, co doprowadza do utraty masy ciała, mniej typowe symptomy to wymioty, biegunka, zaparcia, czy krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Miażdżycy tętnic obwodowych - diagnostyka

Wybór badań dodatkowych w przypadku podejrzenia choroby zależy od podejrzewanego umiejscowienia zmian. Osoby z chorobą tętnic obwodowych mają już zwykle stwierdzoną chorobę niedokrwienną serca, co zwiększa prawdopodobieństwo występowania miażdżycy w innych lokalizacjach.

Ponadto pomocne jest określenie występowania czynników ryzyka opisanych wcześniej. W tym celu wykonuje się badania laboratoryjne – profil lipidowy (ocenę zawartości cholesterolu we krwi) oraz glikemię, która pozwala na rozpoznanie cukrzycy lub ocenę jej kontrolowania.

Bardziej specyficzne badania to przede wszystkim diagnostyka obrazowa:

• ultrasonografia (USG)
• badania dopplerowskie
• tomografia komputerowa – zwykle z kontrastem
• angiografia
• w rzadkich przypadkach rezonans magnetyczny

Wymienioną grupę badań obrazowych wykonuje lekarz specjalista – zwykle chirurg naczyniowy.

• Badanie USG dostępne jest wyłącznie dla naczyń położonych powierzchownie. Pozwala ono na ocenę obecności blaszki miażdżycowej, jej wielkości, w badaniu dopplerowskim - ewentualnego ograniczenia przepływu. W USG tętnic szyjnych ocenia się specyficzny parametr - grubość kompleksu intima-media, który mówi o ryzyku występowania miażdżycy w całym organizmie.
• Ocenę przepływu krwi w tętnicach kończyn dolnych można wykonać przy pomocy tak zwanego wskaźnika kostka-ramię. Jest to iloraz skurczowego ciśnienia tętniczego mierzonego na kończynie górnej i dolnej. W jego pomiarze wykorzystuje się detektor dopplerowski fali ciągłej oraz ciśnieniomierz, jest to proste badanie, niekiedy wykonywane jako tak zwane badanie przesiwewowe.
• Podejrzenie choroby tętnic obwodowych potwierdzić można przy pomocy tomografii komputerowej z kontrastem. Badanie to wykonuje się dla regionu, w którym podejrzewa się miażdżycę: kończyny dolnej, jama brzuszna, głowa i szyja. Jest to najdokładniejsze badanie pozwalające nie tylko potwierdzić diagnozę, ale i dokładnie ocenić poziom zmian oraz ich nasilenie. Tomografia komputerowa wykorzystywana jest aby zaplanować operację chorych naczyń.
• Angiografia to inwazyjne badanie wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie i środek kontrastowy. Pozwala ono dokładnie ocenić naczynia, lokalizację zmian a nawet ich średnicę. Badanie to wykonuje się zwykle u pacjentów poddawanych interwencjom przezskórnym, czyli balonikowaniu i wszczepianiu stentów.

Miażdżycy tętnic obwodowych - leczenie

Objawy choroby tętnic obwodowych mogą być bardzo uciążliwe, zwłaszcza chromanie przestankowe znacznie zmniejszając komfort życia i mobilność osób chorych.

Najważniejszym postępowaniem w przypadku stwierdzenia miażdżycy tętnic - niezależnie od lokalizacji jest redukcja czynników ryzyka: rzucenie palenia, redukcja masy ciała u osób z nadwagą, co można osiągnąć poprzez zwiększenie aktywności fizycznej oraz wprowadzając odpowiednią dietę.

Ponadto należy zwrócić uwagę na właściwe leczenie i kontrolowanie cukrzycy i nadciśnienia tętniczego.

Niebagatelny jest też wpływ stężenia cholesterolu we krwi, dlatego też poza odpowiednią dietą, niekiedy wprowadza się leki redukujące stężenie cholesterolu - tak zwane statyny.

Ponadto we terapii miażdżycy tętni obwodowych stosuje się czasem leki przeciwpłytkowe. O farmakoterapii hipercholesterolemii (nadmiaru cholesterolu) decyduje najczęściej lekarz rodzinny.

Jeśli postępowanie farmakologiczne nie przynosi efektów konieczny może być zabieg.

Współcześnie dysponujemy metodami wewnątrznaczyniowymi, zabiegi takie wykonuje się podobnie jak stentowanie tętnic wieńcowych. Po nakłuciu tętnicy udowej wprowadza się balonik i poszerza zwężone miejsca, a następnie wszczepia w to miejsce stent, co przywraca właściwy przepływ krwi.

Jeśli takie leczenie nie jest możliwe, przeprowadzić można zabieg klasyczny polegający na udrożnieniu miejsca zwężenia - usunięciu blaszek miażdżycowych lub wszyciu pomostu - ominięcia zwężonego naczynia.

Leczeniem choroby tętnic obwodowych zajmują się w początkowym etapie lekarze rodzinni, ale również angiolodzy, czyli lekarze specjaliści chorób naczyń oraz oczywiście chirurdzy naczyniowi.

Zabiegi wewnątrznaczyniowe wykonują chirurdzy naczyniowi, rzadziej radiolodzy interwencyjni, klasyczne zabiegi są oczywiście domeną chirurgów.

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

Przeczytaj więcej artykułów tego autora

lek. Maciej Grymuza