Czym się różni rozległy zawał serca od lekkiego zawału? Objawy, przebieg, rokowania

Barbara Skrzypek, wieloletnia pracownica Jarosława Kaczyńskiego, zmarła nagle 15 marca. Jak ustalono po przeprowadzeniu sekcji zwłok, przyczyną śmierci był rozległy zawał serca. Co oznacza „rozległy zawał”? Czym różni się od lekkiego zawału? Jak ocenia się rozległość zawału serca? Jakie są rokowania, jeśli chodzi o rozległy zawał? Wyjaśniamy.

Spis treści

1. Co oznacza rozległy zawał serca? Po czym poznać rozległość zawału?
2. Na jakiej podstawie stwierdzić można, że zawał był rozległy (lub nie?)
3. Czym się różni lekki zawał serca od rozległego zawału? 
4. 4 najczęstsze objawy stanu przedzawałowego. Co powinno zaalarmować?
5. Rozległy zawał serca - rokowanie 
6. Zawał serca a stres. Czy stres może spowodować zawał? 
7. Dlaczego zawał serca u kobiet trudniej rozpoznać?

Co oznacza rozległy zawał serca? Po czym poznać rozległość zawału?

Zawał serca, jedna z najczęstszych przyczyn śmierci, nie zawsze powoduje zgon pacjenta lub pacjentki. Rokowania zależą od wielu czynników. Jednym z tych czynników jest rozległość zawału serca. Zawał rozległy oznacza, że doszło do martwicy mięśnia sercowego obejmującej dużą część ściany serca.

W praktyce klinicznej oznacza to zawał obejmujący rozległy obszar mięśnia sercowego, najczęściej związany z zamknięciem dużej tętnicy wieńcowej, takiej jak tętnica przednia zstępująca, prawa tętnica wieńcowa lub gałąź okalająca. Rozległość zawału koreluje z większym ryzykiem powikłań, takich jak niewydolność serca, zaburzenia rytmu czy wstrząs kardiogenny.

Na jakiej podstawie stwierdzić można, że zawał był rozległy (lub nie?)

Ocena rozległości zawału serca może być dokonana w oparciu o szereg badań, takich jak m.in. badania elektrokardiograficzne (EKG). Analiza zmian w zapisie EKG, takich jak uniesienie odcinka ST, patologiczne załamki Q czy odwrócenie załamków T może sugerować rozległość zawału. Wskaźnik Sokolowa-Lyona i inne wskaźniki mogą wspomagać ocenę rozległości martwicy.

Istotne są również biomarkery sercowe. Weryfikowane jest stężenie troponin sercowych (cTnI, cTnT) – im wyższe wartości, tym większe prawdopodobieństwo rozległego uszkodzenia mięśnia sercowego. Ponadto wykorzystywana jest kinaza kreatynowa (CK-MB) jako wskaźnik dodatkowy.

W ocenie rozległości zawału pomocne są też badania obrazowe. Należy tu wymienić echokardiografię, służącą ocenie odcinkowych zaburzeń kurczliwości ściany serca.

Ponadto pomocny może być rezonans magnetyczny serca (CMR) z użyciem kontrastu gadolinowego, który umożliwia ocenę blizny pozawałowej oraz rozległości martwicy, a także scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego, służaca ocenie obszarów niedokrwienia i martwicy.

W ocenie rozległości zawału, lekarze biorą pod uwagę także objawy kliniczne, takie jak ciężka duszność, hipotonia, wstrząs kardiogenny, mogące świadczyć o rozległym zawale. 

Czym się różni lekki zawał serca od rozległego zawału? 

Rozległy zawał serca i lekki (niewielki) zawał serca różnią się przede wszystkim zakresem uszkodzenia mięśnia sercowego, jego konsekwencjami klinicznymi oraz rokowaniem pacjenta.

Na czym polega rozległy zawał serca 

Rozległy zawał obejmuje dużą część mięśnia sercowego, często całą ścianę komory (zawał pełnościenny). Zwykle jest wynikiem zamknięcia dużej tętnicy wieńcowej, np. lewej tętnicy przedniej zstępującej (LAD). Zwykle też objawia się intensywnym, długotrwałym bólem zamostkowym, często promieniującym do lewego ramienia, szyi czy żuchwy.

Mogą wystąpić poważne powikłania, takie jak wstrząs kardiogenny, ciężka niewydolność serca, groźne zaburzenia rytmu serca.

W badaniu EKG rozległy zawał często daje wyraźne uniesienia odcinka ST w wielu odprowadzeniach oraz patologiczne załamki Q. W rozległym zawale stężenie troponin sercowych i CK-MB jest znacznie wyższe niż w lekkim. 

Ponadto W rozległym zawale widoczne są większe obszary hipokinezy lub akinezy w echokardiografii, a w rezonansie magnetycznym większe blizny pozawałowe.

Lekki zawał serca - charakterystyczne objawy i przebieg

Lekki zawał dotyczy mniejszego obszaru mięśnia sercowego. Może ograniczać się do warstwy podwsierdziowej (zawał niepełnościenny) i wynikać z częściowego zamknięcia mniejszych naczyń wieńcowych lub krótkotrwałego niedokrwienia. Objawy mogą być mniej nasilone lub nietypowe, np. dyskomfort w klatce piersiowej, duszność, zmęczenie. Ryzyko powikłań jest mniejsze, ale nadal obecne.

W lekkim zawale zmiany w badaniu EKG mogą być subtelniejsze — np. obniżenie ST lub odwrócenie załamków T, niższe jest też stężenie troponin sercowych.

4 najczęstsze objawy stanu przedzawałowego. Co powinno zaalarmować?

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Rozległy zawał serca - rokowanie 

Rozległy zawał wiąże się z większym ryzykiem śmierci, ciężkiej niewydolności serca, przewlekłych powikłań oraz koniecznością długoterminowej rehabilitacji, podczas gdy lekki zawał ma lepsze rokowanie, ale pacjent nadal wymaga monitorowania, leczenia farmakologicznego i modyfikacji stylu życia.

Zawał serca a stres. Czy stres może spowodować zawał? 

Czy zawał może być powodowany stresem? Do języka potocznego weszło powiedzenie, że „zaraz dostanę zawału”, „myślałam, że padnę na zawał”, w sytuacjach stresowych. W jaki sposób zawał może być indukowany przez stres?

Zacznijmy od tego, że to nie tylko powiedzenie - istnieje silny związek między stresem a ryzykiem zawału serca. Stres emocjonalny i fizyczny może wywoływać mechanizmy fizjologiczne, które zwiększają ryzyko niedokrwienia mięśnia sercowego i rozwoju zawału.

Możliwe jest także wystąpienie zawału kilka dni po stresującej sytuacji, gdyż organizm może reagować na stres w sposób opóźniony.

Stres, zwłaszcza intensywny i nagły, może wywołać zawał serca bezpośrednio lub z opóźnieniem.U osób z czynnikami ryzyka, takimi jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, hipercholesterolemia czy choroba wieńcowa, stres ma większe znaczenie jako czynnik wyzwalający zawał. W jaki sposób stres może zwiększać ryzyko zawału?

• Stres aktywuje układ współczulny, prowadząc do zwiększenia stężenia katecholamin (adrenaliny i noradrenaliny) oraz kortyzolu – tzw. hormonów stresu. Hormony te podnoszą ciśnienie krwi, przyspieszają akcję serca i zwiększają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.
• Adrenalina może wywołać skurcz naczyń wieńcowych, zmniejszając przepływ krwi do mięśnia sercowego i prowadząc do niedokrwienia.
• Stres może zwiększyć aktywność płytek krwi, co sprzyja tworzeniu się zakrzepów wewnątrznaczyniowych. Może to doprowadzić do zamknięcia światła tętnicy wieńcowej.Intensywny stres może wywołać groźne arytmie, które dodatkowo obciążają serce.
• Ponadto długotrwały stres może sprzyjać rozwojowi choroby wieńcowej.

Rzadko o tym pamiętamy, sądząc, że stres to kwestia „nastroju”, podczas gdy czynniki stresowe oddziałują bardzo silnie na cały nasz organizm – w tym na serce. Przewlekły stres zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy tętnic wieńcowych, która jest główną przyczyną zawału serca.

Zwiększa również ryzyko nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i zaburzeń lipidowych. Z kolei nagły, silny stres emocjonalny, np. związany z utratą bliskiej osoby (tzw. "zespół złamanego serca" lub kardiomiopatia takotsubo), może prowadzić do ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego, nawet bez istotnych zmian miażdżycowych.

Dlaczego zawał serca u kobiet trudniej rozpoznać?

Zawał serca u kobiet i mężczyzn różni się pod wieloma względami, w tym objawami, mechanizmami patofizjologicznymi, wiekiem zachorowania oraz rokowaniem. Te różnice mogą wpływać na rozpoznanie, leczenie i skutki kliniczne zawału serca.

Objawy mogą być nietypowe szczególnie u kobiet, co powoduje niekiedy opóźnienie diagnozy lub błędnie postawioną diagnozę, co może skończyć się tragicznie. Kobiece zawały mogą objawiać się takimi symptomami jak:

• Dyskomfort w klatce piersiowej, uczucie pieczenia, ciężkości.
• Ból w okolicach szyi, żuchwy, pleców, ramion lub nadbrzusza.
• Duszność
• Skrajne zmęczenie, osłabienie nieuzasadnione innymi czynnikami.
• Nudności, wymioty
• Zawroty głowy.
• Uczucie lęku, podobne do ataku paniki.
• Często brak wyraźnego bólu w klatce piersiowej.

Takie objawy są mniej oczywiste niż klasyczny, silny ból zamostkowy promieniujący do ramienia czy żuchwy. Ryzyko zawału u kobiet wzrasta po menopauzie, zwykle po 55-60. roku życia. Dlaczego tak się dzieje?

Wynika to z faktu, że ochronne działanie estrogenów przed menopauzą zmniejsza ryzyko sercowo-naczyniowe. Ponadto warto mieć na uwadze, że depresja i przewlekły stres, które często dotyczą kobiet, mogą wpływać na zdrowie sercowo-naczyniowe.

Nietypowe objawy zawału serca mogą występować u kobiet, osób starszych, diabetyków oraz osób z przewlekłą chorobą nerek. W efekcie kobiety mają większe ryzyko zgonu w ostrym okresie zawału i dłuższą rekonwalescencję oraz wyższe ryzyko powikłań.

Katarzyna Głuszak