Częstoskurcz komorowy: przyczyny, objawy, leczenie

Częstoskurcz komorowy jest zaburzeniem rytmu serca polegającym na nieprawidłowym przyspieszeniu jego pracy. Impulsy pobudzające je do skurczu powstają w obrębie mięśniówki komór, a nie jak powinny, w węźle zatokowym. Powoduje to nieprawidłowe rozchodzenie impulsu, brak jego kontroli i mniej efektywny skurcz serca. Takie zaburzenie pracy serca przynieść bardzo poważne skutki. Warto dowiedzieć się, u kogo może wystąpić częstoskurcz komorowy oraz jakie są metody zapobiegania tej arytmii.

Spis treści

1. Jak powstaje częstoskurcz komorowy?
2. Częstoskurcz komorowy: objawy i skutki
3. Częstoskurcz komorowy: przyczyny
4. Częstoskurcz komorowy: rozpoznawanie
5. Częstoskurcz komorowy: leczenie

Częstoskurcz komorowy jest bezpośrednim zagrożeniem życia, ponieważ sam w sobie może powodować zatrzymanie krążenia lub do niego doprowadzać. W nielicznych przypadkach zdarza się, że przebiega on łagodnie i sam ustępuje (tak zwane łagodne częstoskurcze komorowe).

Bardzo istotne jest rozpoznanie przyczyny tej arytmii i jej wyleczenie, ponieważ znacznie zmniejsza to ryzyko nawrotów.

Jeżeli taka terapia nie jest możliwa, wszczepia się podskórny kardiowerter defibrylator, który przerywa napady częstoskurczu lub wykonuje ablację miejsca odpowiedzialnego za powstawanie tego zaburzenia rytmu serca.

Jak powstaje częstoskurcz komorowy?

W zdrowym sercu impulsy pobudzające je do pracy powstają w węźle zatokowym, stamtąd rozchodzą się do przedsionków, a następnie węzłem przedsionkowo-komorowym do komór serca. Tam poprzez pęczki Hisa i włókna Purkinjego pobudzenie rozchodzi się synchronicznie po całym mięśniu komór powodując ich skurcz.

Taki sposób wędrówki sygnału elektrycznego zapewnia odpowiednią pracę serca, a jego powstawanie w węźle zatokowym ważne jest między innymi z względu na możliwość kontroli przez układ nerwowy czy układ hormonalny.

W pewnych przypadkach dochodzi jednak do powstania tak zwanych ośrodków ekotopowych, czyli miejsc w obrębie mięśniówki komór, które generują impulsy elektryczne.

Takie obszary wyłączone są z jakiejkolwiek kontroli i w sposób zupełnie przypadkowy powodują powstawanie pobudzeń. Jeśli dzieje się to bardzo szybko, dochodzi do wystąpienia częstoskurczu komorowego.

Innym mechanizmem jest pojawienie się w obszarze mięśnia lewej komory pewnego obszaru, wokół którego dochodzi do nieprawidłowego przewodzenia bodźca elektrycznego.

Jeżeli impuls zacznie krążyć w tym miejscu, może dojść do nieustannego, powtarzającego się pobudzenia mięśnia sercowego i rozwoju częstoskurczu.

Wystąpienie tej arytmii jest groźne nie tylko z uwagi na brak kontroli nad pracą serca ze strony układu nerwowego, ale przede wszystkim dlatego, że bardzo szybka praca serca, charakterystyczna dla częstoskurczu komorowego, znacznie zmniejsza efektywność skurczu oraz wypełnianie komór krwią w czasie rozkurczu.

Skutkiem tego upośledzenie pracy serca i znaczny spadek przepływu krwi w tętnicach.

Częstoskurcz komorowy: objawy i skutki

Częstoskurcz komorowy jest zagrożeniem życia z dwóch względów: sama ta arytmia powoduje znacznie upośledzenie pracy serca, zdarza się, że skurcze są zupełnie nieefektywne i tętno przestaje być wyczuwalne - jest to jeden z mechanizmów zatrzymania krążenia.

Z drugiej strony, częstoskurcz komorowy może przerodzić się w migotanie komór, które również jest mechanizmem zatrzymania krążenia i może skończyć się zgonem.

Spektrum objawów i ich ciężkości jest bardzo szerokie.

Jak wspomniano częstoskurcz komorowy może być przyczyną utraty przytomności i zatrzymania krążenia.

Innymi możliwymi objawami są:

• omdlenia związane z wysiłkiem
• duszności
• kołatanie serca
• zawroty głowy
• kłucie, czy ból w klatce piersiowej

Nierzadko zdarza się, że w rodzinie występowały niewyjaśnione omdlenia, czy zgony z przyczyn sercowych.

Częstoskurcz komorowy może także przebiegać zupełnie bezpiecznie, nie powodować wystąpienia żadnych objawów i ustępować samoistnie, w takich wypadkach jest on najczęściej bardzo krótkotrwały.

Warto wiedzieć, że wystąpienie częstoskurczu jest znacznie bardziej prawdopodobne, może zdarzać się częściej i mieć groźne powikłania, jeśli występuje któraś z wymienionych dalej chorób serca.

Częstoskurcz komorowy: przyczyny

Takie zaburzenie rytmu serca może mieć wiele przyczyn od niezwykle groźnych, aż po zupełnie błahe, niepowodujące żadnych objawów:

• zawał serca: w przebiegu tej choroby często dochodzi do komorowych zaburzeń rytmu w tym częstoskurczów. Zdarzają się one zarówno bezpośrednio po wystąpieniu zawału, jak i w czasie kilkudniowej obserwacji. Dzięki powszechnemu dostępowi do leczenia inwazyjnego zdarzają się one jednak coraz rzadziej.
  
  
• choroba niedokrwienna serca, czyli choroba wieńcowa: przewlekłe niedokrwienie, podobnie jak zawał może prowadzić do wystąpienia częstoskurczów komorowych.
  
  
• kardiomiopatia rozstrzeniowa, kardiomiopatia przerostowa: są to choroby serca, w których dochodzi do uszkodzenia jego mięśnia, co przejawiać się może występowaniem częstoskurczów. Niestety w takich wypadkach mają one tendencje do nawracania i zwiększają ryzyko zgonu.
  
  
• zaburzenia elektrolitowe – znaczny niedobór magnezu, czy niedobór potasu
  
  
• zatrucia, np. digoksyną, lekami przeciwdepresyjnymi
  
  
• arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa - wrodzona choroba, która objawia się zaburzeniami rytmu serca, w tym częstoskurczami
  
  
• zespół długiego QT, częstoskurcz komorowy zależny od katecholamin oraz zespół Brugadów to choroby dziedziczne spowodowane uszkodzeniem transporterów jonowych. Prowadzić one mogą do zaburzeń czynności elektrycznej komórek mięśnia sercowego, co z kolei wywołuje częstoskurcz komorowy. Choroby te występują rodzinnie i manifestują się najczęściej u młodych osób, a epizody częstoskurczów wywoływane są przez emocje, czy wysiłek fizyczny.
  
  
• łagodne częstoskurcze komorowe – występują one u osób bez choroby serca, ich przyczyna jest nieznana, przebieg łagodny – zwykle powodują kołatania serca. Nie zwiększają ryzyka migotania komór, ani nie są zagrożeniem życia.
  
  
• zapalenie mięśnia sercowego
  
  
• wady zastawkowe
  
  
• zaawansowana niewydolność serca

Częstoskurcz komorowy: rozpoznawanie

Częstoskurcz komorowy rozpoznajemy na podstawie badania EKG. Jeżeli występują w nim kolejno po sobie tak zwane pobudzenia komorowe z częstotliwością powyżej 100 uderzeń na minutę, możemy postawić rozpoznanie częstoskurczu komorowego.

Dodatkowymi cechami ułatwiającymi postawienie diagnozy jest brak załamków P w zapisie oraz czas trwania zespołów QRS powyżej 120ms (tak zwane szerokie QRS).

Dzięki badaniu EKG częstoskurcz możemy też odpowiednio zaklasyfikować, jeżeli pobudzenia komorowe występują po sobie w liczbie mniej niż 3, takie zaburzenie rytmu nazywamy nietrwałym częstoskurczem komorowym (nsVT), przebiega on łagodniej. Natomiast jeżeli pojawią się kolejno co najmniej 3 pobudzenia komorowe, jest to trwały częstoskurcz komorowy (sVT).

Zdarza się, że arytmia ta jest wywoływana przez nadmierny wysiłek fizyczny, wtedy stwierdzić go można podczas próby wysiłkowej, czyli badania, w którym ocenia się zapis EKG podczas jazdy na rowerku stacjonarnym lub marszu na bieżni.

Rzadziej, gdy lekarz podejrzewa występowanie tych zaburzeń rytmu, a nie udaje się ich wychwycić w czasie badania EKG, konieczne jest wykonanie badania holterowskiego EKG, czyli zapisu czynności elektrycznej serca trwającego dobę.

Kolejną metodą jest badanie elektrofizjologiczne, w którym wykryć można obszary odpowiedzialne za powstawanie zaburzenia rytmu i w czasie tego samego zabiegu "wyłączyć" je z obiegu impulsu. Jeżeli zabieg jest w pełni skuteczny częstoskurcze nie nawracają.

Diagnostyka częstoskurczu komorowego nie powinna kończyć się na samym jego stwierdzeniu, należy wykonać szereg kolejnych badań, aby ustalić jego przyczynę.

Zależnie od przypuszczalnej etiologii są to:

• echo serca
• koronarografia (obrazowanie tętnic wieńcowych)
• rezonans serca
• badania laboratoryjne

Taka diagnostyka pozwala postawić rozpoznanie podłoża arytmii i umożliwia podjęcie leczenia przyczyny częstoskurczu komorowego.

Jeśli ta terapia zakończy się sukcesem, częstoskurcz nie nawraca, a jeśli przyczyny nie udaje się ustalić, najlepszym rozwiązaniem jest badanie elektrofizjologiczne i ablacja miejsca odpowiedzialnego za wywoływanie arytmii lub wszczepienie defibrylatora.

Częstoskurcz komorowy: leczenie

Każdy przypadek utrwalonego częstoskurczu komorowego jest wskazaniem do natychmiastowego leczenia oraz diagnostyki jego przyczyny. W stanach nagłych, jeśli w czasie częstoskurczu komorowego tętno nie jest wyczuwalne, konieczne jest wykonanie natychmiastowej defibrylacji i prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej, tak jak przy migotaniu komór.

Jeżeli tętno jest obecne, ale stan pacjenta jest poważny - jest on nieprzytomny lub niestabilny hemodynamicznie, konieczne jest wykonanie kardiowersji (wygląda ona podobnie jak defibrylacja, ale używa się mniejszej energii wyładowania).

Jeżeli osoba z częstoskurczem jest w stanie stabilnym, podaje się leki antyarytmiczne hamujące częstoskurcz komorowy.

Dalsze postępowanie zależy od choroby powodującej to zaburzenie rytmu. W przypadku zawału serca i choroby wieńcowej wykonuje się angioplastykę wieńcową, czyli wszczepianie stentów.

Jeżeli przyczyną są zaburzenia elektrolitowe lub zatrucia należy wdrożyć ich leczenie - podawać brakujące jony lub usuwać toksyny.

Jeśli jednak przyczyny nie udaje się usunąć lub pozostaje ona nieznana, konieczne jest wszczepienie ICD, czyli kardiowertera-defibrylatora. 

Jest to niewielkie urządzenie umieszczane pod skórą, którego zadaniem jest wykonanie defibrylacji lub kardiowersji w razie wystąpienia groźnego zaburzenia rytmu.

W przypadku, gdy przyczynę udaje się ustalić w trakcie badania elektrofizjologicznego, można dokonać "wyłączenia" obszaru serca odpowiedzialnego za powstawanie arytmii, jest to zabieg ablacji.

Leczenie farmakologiczne samych częstoskurczów ma mniejsze znaczenie, jednak należy pamiętać, że konieczna jest terapia przyczyn częstoskurczów oraz niekiedy podawanie leków hamujących występowanie tego zaburzenia rytmu serca.

• Gdy serce nagle przyspiesza - wywiad z kardiologiem, prof. Leszkiem Bryniarskim

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

lek. Maciej Grymuza