Anemia z niedoboru żelaza. Jak ją leczyć u wegan?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Anemia z niedoboru żelaza jest najczęstszym typem niedokrwistości, jaka pojawia się u wegan. Przyczyny jej wystąpienia mogą być różne, choć spowodowana jest zwykle przez źle skomponowaną dietę. Dowiedz się, jakie czynniki sprzyjają pojawieniu się niedokrwistości u wegan i w jaki sposób można profilaktycznie zapobiec powstaniu anemii.

Spis treści

1. Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza
2. Przyczyny anemii z niedoboru żelaza u wegan
3. W jaki sposób diagnozować anemię z niedoboru żelaza?
4. Sposoby leczenia anemii u wegan

Anemia z niedoboru żelaza to niedokrwistość, w wyniku której erytropoeza w szpiku, czyli proces tworzenia się nowych, czerwonych krwinek jest zaburzona. Gdy w ustroju znajduje się zbyt mało żelaza i nie można go wykorzystać przy produkcji erytrocytów w takich ilościach, jakie są do tego procesu potrzebne, powstałe w szpiku czerwone krwinki są małe i zawierają niedostateczną ilość hemoglobiny. Ze względu na to, że hemoglobina jest odpowiedzialna za transport tlenu, przy obniżeniu jej ilości, dochodzi do osłabienia organizmu i większej męczliwości człowieka.

Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza

Najczęstszymi objawami niedokrwistości z niedoboru żelaza są:

• osłabienie,
• bóle głowy,
• senność,
• apatia,
• zaburzenia koncentracji,
• bardzo blada i sucha skóra,
• wypadanie włosów i ich łamliwość,
• łamliwość paznokci, łyżeczkowaty kształt paznokci
• stany zapalne dziąseł lub języka, zajady,
• zaczerwienie lub wygładzenie języka,
• zaburzenia apetytu lub spaczony apetyt.

Przyczyny anemii z niedoboru żelaza u wegan

Przyczyn niedokrwistości może być wiele. Jedną z nich jest niewłaściwa dieta. Wiele osób przechodząc na wegetarianizm tworzy swoją dietę na zasadzie odejmowania – przede wszystkim produktów zwierzęcych.

Jedzą więc to samo, co do tej pory, tylko bez dodatku mięsa i produktów odzwierzęcych typu jajko, czy sery. Na śniadanie spożywają więc kanapkę z warzywami, na obiad ziemniaki i surówkę, a na kolację np. wegetariańską pizzę. Taki sposób żywienia jest bardzo ubogi i na dłuższą metę powoduje duże niedobory białka, wapnia, czy żelaza.

Żelazo jest to niezbędny składnik do tworzenia hemoglobiny, która przenosi tlen. Jeśli dostarczamy go zbyt mało, wówczas nasze komórki odczuwają deficyt tlenu. Czujemy się wtedy znużeni, szybciej się męczymy. Najlepszym źródłem żelaza są: mięso i produkty odzwierzęce np. jajko, ale na diecie wegańskiej są one zabronione.

Z tego też powodu tak ważne jest, aby weganie we właściwy sposób zastępowali deficyt mięsa i znajdowali dobre źródła tego pierwiastka w świecie roślin. Kiedy tego nie zrobią, niedobór żelaza doprowadzi ich do niedokrwistości.

Kolejną przyczyną anemii u wegan, tak jak u wszystkich innych ludzi, może być zaburzone wchłanianie żelaza. Oznacza to, że dana osoba może spożywać wystarczające ilości produktów zawierających żelazo, ale będzie słabo je wchłaniać. Tak dzieje się u osób chorujących na celiakię, które mają zniszczone kosmki jelitowe, czy też cierpią z powodu chorób zapalnych jelit. Także resekcje jelita cienkiego, jak również operacje bariatryczne, gdzie mamy do czynienia ze zmniejszoną powierzchnią żołądka (a więc też mniejszym obszarem wchłaniania żelaza), mogą prowadzić do anemii.

Do prawidłowego wchłaniania żelaza niezbędne jest też odpowiednie, kwaśne pH żołądka, dlatego przy zaburzeniach wydzielania kwasu solnego, zakażeniu bakterią Helicobacter Pylori, autoimmunologicznym zapaleniu żołądka, może dojść do osłabionego przyswajania tego pierwiastka.

Do niedokrwistości z niedoboru żelaza może dojść również w wyniku nadmiernego krwawienia, co w przypadku kobiet ma miejsce przy obfitym miesiączkowaniu, a u innych osób jest wynikiem dużego urazu, stanu po operacjach i zabiegach. Do utraty krwi może dojść również w wyniku długotrwałego stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które powodują drobne krwawienia z układu pokarmowego, jak również w wyniku chorób zapalnych jelit, kiedy dochodzi czasami do utajonej utraty krwi w kale.

Anemia z niedoboru żelaza może pojawić się również w okresach zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek (i nie dostarczania go w odpowiednich ilościach), np. kiedy kobieta zajdzie w ciążę lub będzie karmiła piersią. W I trymestrze ciąży ilość przyjmowanego żelaza powinna być podwojona, a w trakcie laktacji kobieta powinna przyjmować o 100 mg żelaza więcej niż normalnie.

Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo mają dzieci, szczególnie te intensywnie rosnące:

• niemowlaki,
• dzieci 2-3 letnie.

Jeśli nie dostarczy im się odpowiedniej podaży tego pierwiastka (bo rodzice serwować będą im dania wegańskie bez uwzględniania produktów zasobnych w żelazo), wówczas może dojść u nich do rozwoju anemii.

W jaki sposób diagnozować anemię z niedoboru żelaza?

Aby zdiagnozować niedokrwistość z niedoboru żelaza należy wykonać przede wszystkim:

• morfologię,
• badanie poziomu żelaza,
• badanie poziomu ferrytyny,
• badanie transferryny,
• TIBC,
• krzywą żelazową.

Przy niedokrwistości z niedoboru żelaza widoczny będzie spadek takich wartości jak:

• RBC (liczba erytrocytów),
• HGB (hemoglobina),
• HCT (hematokryt).

Nastąpi też spadek MCH i MCHC – wskazują one bowiem na zawartość hemoglobiny w krwinkach.

Również MCV – wskaźnik objętości krwinki, będzie niski, bo przy anemii z niedoboru żelaza krwinki są małe. Ferrytyna, która wskazuje na zapasy żelaza w organizmie, również będzie obniżona, podobnie jak sam poziom żelaza.

Podwyższony będzie za to wskaźnik transferryny, która będzie wyłapywała żelazo z ustroju (co jest logiczne: bo gdy żelaza jest mało, organizm próbuje go jak najwięcej pozyskać). Bardzo ważnym badaniem w anemii z niedoboru żelaza jest też krzywa żelazowa.

Wykonuje się ją podobnie jak krzywą cukrową, bada się więc krew na czczo, a następnie po podaniu kilku tabletek zawierających żelazo.

Krzywa, która będzie wynikiem tego badania może wskazać albo na problemy z wchłanianiem – wtedy będzie ona płaska lub też na duże niedobory żelaza – kiedy nagle bardzo wzrośnie i będzie stroma.

Sposoby leczenia anemii u wegan

Sposób leczenia anemii u wegan zależy od przyczyny wystąpienia niedokrwistości. Jeśli jest nią dieta, należy przede wszystkim zwrócić się do dietetyka, by tak skomponował codzienny jadłospis, aby zawierał on roślinne źródła żelaza.

Ze względu na to, że rośliny zawierają gorzej wchłaniane przez organizm żelazo niehemowe (produkty mięsne zawierają żelazo hemowe, które wchłania się nawet w 15%, natomiast żelazo niehemowe z roślin przyswaja się w 5%), konieczne jest wspomożenie jego przyswajania.

To, co wpływa na lepsze wchłanianie żelaza, to obecność witaminy C. Dlatego przy spożywaniu produktów zasobnych w ten pierwiastek takich jak np.:

• pestki dyni,
• soja,
• mak,
• pistacje,
• soczewica.

Konieczne jest dodawanie owoców i warzyw bogatych w witaminę C, takich jak:

• natka pietruszki,
• rokitnik,
• czarna porzeczka,
• truskawki,
• maliny,
• cytryna itd.

Przyswajaniu żelaza sprzyja też obecność witaminy A, beta-karotenu, jak również kwasu mlekowego obecnego w produktach fermentowanych.

Warto pamiętać, że istnieją pewne składniki żywności, które hamują wchłanianie żelaza. Należy do nich np. tanina z czarnej herbaty, czy kofeina znajdująca się w coli, czy kawie. Aby więc nie zaburzyć wchłaniania żelaza, poleca się unikanie picia kawy lub herbaty tuż po posiłku.

To, co utrudnia wchłanianie żelaza, to również błonnik i fityniany zawarte w strączkach. Aby więc polepszyć przyswajanie żelaza z roślin strączkowych, warto je wcześniej namaczać.

Również szczawiany znajdujące się w szczawiu, czy szpinaku mogą utrudniać wchłanianie żelaza, nie należy więc łączyć ich ze wspomnianymi np. pestkami dyni, słonecznika, czy kaszą jaglaną.

Jeśli wskazówki dotyczące diety i zmiany w niej nie pomagają w podniesieniu poziomu żelaza i poprawieniu parametrów morfologii, konieczne jest zgłoszenie się do lekarza w celu ustalenia dalszych kroków postępowania.

Lekarz może zaproponować doustną suplementację żelazem, jednak ze względu na to, że jest ona bardzo obciążająca dla organizmu, medycy nie robią tego zbyt pochopnie. Wcześniej zlecają wykonanie krzywej żelazowej, która pokaże, czy poziom wchłaniania żelaza jest na właściwym poziomie.

Jeśli dana osoba źle wchłania żelazo, doustna suplementacja żelazem nie pomoże, bo organizm i tak nie przyswoi tego pierwiastka z układu pokarmowego. Pozostaje więc opcja podania żelaza w sposób domięśniowy lub dożylny. Zanim jednak tego typu interwencja nastąpi, konieczne jest znalezienie podłoża anemii i wykluczenie wszystkich chorób, które mogłyby mieć na to wpływ.

Dominika Wilk