Zgaga pali, więc pędź do... endokrynologa? "Refluks czasem ma podłoże hormonalne"

Weryfikacja

Autor: Dr n. med. Jakub Bukowczan

Choroba refluksowa to jeden z tych powszechnych problemów, które często lekceważymy i niewłaściwie leczymy. Coś doraźnego bez recepty nie usuwa pierwotnych przyczyn. Te, wbrew temu, co sądzi wiele osób, wcale nie muszą dotyczyć układu pokarmowego. Czasem wszystko zaczyna się od hormonów.

Każdemu czasem przytrafia się zgaga, zwłaszcza po obfitym, ciężkostrawnym posiłku. Choroba refluksowa, czyli częste cofanie się treści pokarmowej z żołądka, a nawet z dwunastnicy, do przełyku, to jednak już poważna sprawa, która sprzyja rozwojowi stanu zapalnego i wreszcie nowotworom.

Skuteczne leczenie, czyli przede wszystkim usunięcie pierwotnej przyczyny problemu, często wykracza poza gastrologię i układ pokarmowy. Jaki jest związek między hormonami i refluksem oraz co można na to poradzić, tłumaczy w "Poradniku Zdrowie" dr n. med. Jakub Bukowczan, endokrynolog, diabetolog, specjalista od leczenia zaburzeń hormonalno-metabolicznych u kobiet i mężczyzn.

Jak często występuje choroba refluksowa przełyku?

Choroba refluksowa przełyku, zwana też refluksem żołądkowo-przełykowym (ang. gastroesophageal reflux disease – GERD, obecnie jest jednym z najczęstszych powodów wizyt u lekarzy rodzinnych i gastrologów.

Szacuje się, że w Polsce około 34% osób przychodzących do lekarza rodzinnego ma objawy typowe dla GERD. Co ważne, z powodu nawrotu dolegliwości GERD prawie 80% chorych odwiedzi lekarza w gabinecie po raz kolejny w ciągu roku. Jest to związane z przewlekłym charakterem choroby refluksowej przełyku, która często trwa latami.

Chorych z GERD w ostatnich latach ciągle przybywa. Jednym z powodów niewątpliwie jest pandemia COVID-19. Doprowadziła ona do ograniczenia aktywności fizycznej i kumulacji niezdrowych nawyków żywieniowych.

Dr n. med. Jakub Bukowczan tłumaczy, że spowodowała również zaburzenia hormonalne poprzez działanie wirusa na jajniki i jądra. Konsekwencją powyższych stała się nadwaga lub otyłość. Szczególnie otyłość narządowa czy brzuszna przyczynia się do wystąpienia GERD.

Czy każdy refluks jest chorobą? Jak często cofanie się pokarmu jest dopuszczalne?

U zdrowego człowieka w nocy występuje fizjologiczny refluks żołądkowo-przełykowy. To stan prawidłowy, który nie powoduje dolegliwości ani powikłań, np. zapalenia przełyku. Ponadto, w ciągu dnia osoby zdrowe mogą mieć również refluksy, których nawet fizycznie nie odczuwają.

Jako normę przyjmuje się do 40 epizodów refluksowych na dobę, które trwają nie dłużej niż 5 minut. O chorobie refluksowej przełyku mówimy, gdy liczba refluksów przekracza 80 na dobę. Wtedy na skutek cofania się treści pokarmowej z żołądka lub dwunastnicy do przełyku następuje uszkodzenie jego śluzówki i zapalenia przełyku. To powoduje pogorszenia jakości życia chorego i długoterminowo może zwiększać ryzyko nowotworu przełyku.

Choroba refluksowa najczęściej objawia się zgagą. Jest to uciążliwe uczucie pieczenia i palenia w okolicy zamostkowej, wynikające bezpośrednio z cofania się kwaśnej treści pokarmowej do przełyku i drażnienia jego błony śluzowej. Jednak nie zawsze odczuwanie zgagi jest równoznaczne z chorobą refluksową.

Przyjmuje się, że refluks żołądkowo-przełykowy objawia się zgagą, która występuje co najmniej dwa razy w tygodniu przez okres nie krótszy niż 3 miesiące. Co ciekawe, nie zawsze pacjenci z GERD mają objawy tej podstępnej choroby i np. ponad połowa otyłych z GERD pozostaje bezobjawowa.

Jak skutecznie pozbyć się choroby refluksowej?

Najbardziej typowe objawy choroby refluksowej przełyku, oprócz zgagi to pieczenia i palenia za mostkiem, regurgitacje (cofanie się treści po jedzeniu np. podczas wiązania butów, podnoszenia przedmiotów z podłogi), nudności, puste odbijania i bóle w nadbrzuszu.

Zazwyczaj wtedy szukamy pomocy u gastrologa, który potwierdzi lub wykluczy chorobę np. za pomocą gastroskopii. Jednak, ponieważ jedną z najczęstszych przyczyn wystąpienia refluksu są zaburzenia hormonalno-metaboliczne, to aby wyleczyć przyczynę trzeba odwiedzić endokrynologa.

Nie jest to niestety wiedza powszechna. Dlatego znaczna liczba przypadków GERD trwa przez wiele lat i słabo się leczy pomimo przewlekłego stosowania leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Choć leki te tzw. inhibitory pompy protonowej przynoszą ulgę, nie są niestety obojętne dla organizmu. Mogą na przykład prowadzić do przerostu flory jelitowej i rozwoju zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO)

- tłumaczy dr Bukowczan.

Refluks - kiedy najczęściej potrzebna jest pomoc endokrynologa

Pomocy u endokrynologa powinny szukać przede wszystkim osoby z nadwagą i otyłe, które mają objawy choroby refluksowej przełyku. Szczególnie, gdy występuje tzw. otyłość brzuszna i gdy tłuszcz gromadzi się wokół narządów wewnętrznych.

Łatwo to sprawdzić mierząc obwód talii. Gdy przekracza on 85cm u pań i 90cm u panów mamy do czynienia z otyłością brzuszną

- przypomina ekspert.

Jak wyjaśnia endokrynolog, nadmierna ilość tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej powoduje wzrost ciśnienia w żołądku. To sprzyja cofaniu się pokarmów z żołądka do przełyku, a czasem wyżej - do jamy ustnej, gardła, zatok i płuc.

Osoby otyłe mają zaburzoną motorykę, czyli pracę mięśni w obrębie przewodu pokarmowego, która w prawidłowych warunkach powoduje przesuwanie się pokarmu z przełyku do żołądka.Przy nieprawidłowościach, treść żołądkowa dostaje się ponownie do przełyku. U nich leczenie powinno przede wszystkim obejmować nowoczesne leki redukujące wagę, ponieważ sama dieta nie wystarczy.

Refluks, hormony i kobiety

Inną grupą osób, które bardzo często doświadczają choroby refluksowej przełyku, są kobiety po okresie menopauzy.

Badania pokazują, że GERD występuje u nich 2-3 razy częściej niż u pań przed menopauzą. Dzieje się tak dlatego, że w okresie menopauzy gwałtownie spada poziom estrogenów a nieco wolniej testosteronu.

Mniejsza ilość estrogenów powoduje, że jedzenie dłużej zalega w żołądku oraz następuje rozluźnienie dolnego zwieracza przełyku. Mięsień ten, kiedy kurczy się prawidłowo, to działa jak zawór w kranie - zamyka drogę cofania się pokarmu z żołądka do przełyku.Rozluźniony przestaje spełniać swoje funkcje.

Dłużej zalegający w żołądku pokarm, który zawiera kwas solny, dostaje się swobodniej do przełyku i wywołuje jego stan zapalny.

Niedobór estrogenów u kobiet może także powodować uciążliwą suchość błony śluzowej gardła, zatok, które często współistnieją z odmianą GERD, czyli refluksem krtaniowo-gardłowym. Takie pacjentki najczęściej skarżą się na chrypkę, chrząkanie lub po prostu przewlekłe stany zapalne gardła i migdałków.

Dodatkowo, w okresie menopauzy wzrasta produkcja kortyzolu. To hormon, który zwiększa uczucie głodu, więc kobiety w tym okresie jedzą więcej i częściej sięgają po węglowodany.

Kortyzol powoduje też odkładanie się tłuszczu na brzuchu. Konsekwencją jest nadwaga i otyłość. I choć wydawać by się mogło, że najlepszym sposobem leczenia choroby refluksowej u kobiet po okresie menopauzy jest włączenie hormonalnej terapii zastępczej zawierającej estrogeny, to okazuje się, że nie załatwia to problemu.

Terapia hormonalna nie zawsze przynosi poprawę refluksu, a wręcz może nasilić jego objawy. Dotyczy to szczególnie kobiet w okresie menopauzy, które mają nadwagę lub są otyłe oraz gdy stosowana jest hormonalna terapia zastępcza zawierająca jedynie estrogen.

Rozwiązaniem, które zalecam kobietom cierpiącym z powodu menopauzy, i które mają czynniki ryzyka wystąpienia choroby refluksowej przełyku jest hormonalna terapia zastępcza zawierająca estrogeny i progesteron. Badania pokazały, że właśnie takie leki w najmniejszym stopniu podnoszą ryzyko wystąpienia objawów GERD

- podkreśla specjalista i dodaje, że u kobiet w okresie menopauzy, które mają czynniki ryzyka wystąpienia GERD, niezwykle ważne jest rzucenie palenia, pozbycie się zbędnych kilogramów oraz unikanie ciężkostrawnych posiłków.

Refluks w ciąży

Kolejną grupą doświadczającą objawów choroby refluksowej przełyku są kobiety w ciąży. Dzieje się tak najczęściej w drugim i trzecim trymestrze.

Problem dotyka głównie kobiet, które przed ciążą już miały problemy z refluksem. teraz objawy mogą się nasilić.

Przyczyną wystąpienia zgagi czy palenia za mostkiem są zmiany hormonalne, które zachodzą w ciąży. Przede wszystkim następuje wzrost ilości progesteronu. Nie tylko rozluźnia on zwieracz dolny przełyku, co ułatwia cofanie się zawartości żołądka, ale również zwalnia perystaltykę układu pokarmowego. Więcej jedzenia na dłużej zalega w żołądku. Dodatkowo powiększająca się macica zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, co nasila przemieszczanie się jedzenia z żołądka do przełyku.

Refluks a tarczyca

Zaburzeniem hormonalnym, które może towarzyszyć chorobie refluksowej przełyku, jest niedoczynność tarczycy.

Bardzo często osoby, które zgłaszają się do mnie nie wiedzą, że mają problem z tarczycą. Są też i takie, które pamiętają, że kiedyś chorowały na nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto. Ponieważ choroba się uspokoiła i przez wiele lat nie musiały stosować żadnych leków, zarzuciły coroczną konsultację endokrynologiczną

- relacjonuje dr Bukowczan i tłumaczy, że z czasem tarczyca takich pacjentek stała się jednak niewydolna i zaczęła produkować zbyt mało hormonów.

Niski poziom hormonu tyroksyny i trójjodotyroniny sprawia, że zalegająca w przełyku kwaśna treść pokarmowa osłabia jego zwieracz. W konsekwencji dochodzi do cofania się pokarmu z żołądka do przełyku i rozwoju choroby refluksowej. U tych pacjentów najlepszym rozwiązaniem jest podanie tyroksyny i przywrócenie równowagi hormonalnej.

Zatem, jeśli naprawdę chcesz pożegnać chorobę refluksową, nim kolejny raz spróbujesz leczyć się u dra Google'a i preparatami bez recepty, rozważ konsultację u specjalisty.

Dr n. med. Jakub Bukowczan

Jest endokrynologiem, diabetologiem, specjalistą chorób wewnętrznych.

Ukończył studia medyczne na Wydziale Lekarskim Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2004 roku. Kształcenie podyplomowe oraz doświadczenie w zawodzie lekarza zdobywał za granicą: w Stanach Zjednoczonych, Irlandii oraz Anglii, gdzie ukończył specjalizacje z chorób wewnętrznych, endokrynologii oraz diabetologii. Pospecjalizacyjny staż kliniczny odbył w Weill-Cornell Medical College/New York Presbiterian Hospital w Nowym Jorku, w specjalistycznym centrum leczenia nadwagi i otyłości.

Jest członkiem wielu endokrynologicznych oraz diabetologicznych towarzystw naukowych w Europie i USA, w tym: Endocrine Society, Society for Endocrinology, European Society of Endocrinology, Association of British Clinical Diabetologists (ABCD).

Obecnie dr n. med. Jakub Bukowczan pracuje jako specjalista chorób wewnętrznych, endokrynologii, diabetologii oraz niechirurgicznego leczenia nadwagi i otyłości. Jest twórcą programu odchudzania, który znany jest jako hormonalno-metaboliczna redukcja wagi, a także współtwórcą Kliniki Leczenia Choroby Refluksowej Przełyku MEDIQUS.

Autor licznych publikacji naukowych oraz popularno-naukowych, w tym książki: "Dr Kuba odchudza", w której dogłębnie tłumaczy przyczyny otyłości i wyjaśnia na czym polega niezwykły świat hormonów odpowiedzialnych za apetyt, poczucie sytości, metabolizm, tycie, odkładanie tkanki tłuszczowej.

Eliza Dolecka

Dr n. med. Jakub Bukowczan