Zespół Cushinga (ZC): przyczyny i objawy

Zespół Cushinga (ZC), inaczej hiperkortyzolizm, to zespół objawów chorobowych związany z zaburzeniami hormonalnymi, polegającymi na wytwarzaniu nadmiernej ilości kortyzolu przez korę nadnerczy. Jakie są przyczyny i objawy zespołu Cushinga? Na czym polega leczenie osób zmagających się z hiperkortyzolizmem?

Spis treści

1. Zespół Cushinga - przyczyny
2. Zespół Cushinga – objawy
3. Zespół Cushinga - diagnostyka. Jak rozpoznać zespół Cushinga?
4. Zespół Cushinga - jaki lekarz zdiagnozuje chorobę?
5. Zespół Cushinga - leczenie

Zespół Cushinga, inaczej hiperkortyzolizm lub pierwotna nadczynność kory nadnerczy, to choroba, w przebiegu której kora nadnerczy w nadmiernych ilościach wydziela hormony sterydowe, czyli glikokortykosteroidy. W konsekwencji dochodzi do pojawienia się złożonych objawów związanych z wieloma układami w organizmie. Zespół Cushinga najczęściej diagnozuje się u osób w wieku od 20 do 50 lat.

Zespół Cushinga - przyczyny

Wyróżnia się dwie postacie zespołu Cushinga: zależną i niezależną od ACTH. W pierwszym wypadku przyczyną zespołu Cushinga jest choroba Cushinga. Istotą tego schorzenia jest zwiększone wydzielanie hormonu przysadki - kortykotropiny (ACTH), który z kolei stymuluje korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu. Na pojawienie się zespołu Cushinga może mieć wpływ zespół ektopowego wydzielania ACTH przez guz zlokalizowany poza przysadką mózgową (np. rakowiak, grasiczak, guz trzustki i tarczycy).

W postaci niezależnej od ACTH, przyczyną nadmiaru kortyzolu w organizmie może być obecność guza nadnerczy, gruczolak przysadki czy przerost nadnerczy.

Inną przyczyną zespołu Cushinga może być stosowania leków glikokortykosteroidowych, takich jak prednizon i prednizolon. Leki te są stosowane w leczeniu m.in. astmy i reumatoidalnego zapalenia stawów.

Zespół Cushinga – objawy

Charakterystyczne objawy zespołu Cushinga to otyłość cushingoidalna: otyłość górnej części ciała (przy czym ręce, a także nogi, są chude), gromadzenie się tłuszczu między ramionami (tzw. bawoli kark), okrągła, pełna twarz, tzw. twarz księżycowa.

Ponadto w przebiegu choroby obserwuje się:

1. Zmiany skórne

• rumień na twarzy
• trądzik
• infekcje skóry
• rozstępy na skórze brzucha, ud i piersi
• cienka skóra, która jest podatna na siniaki

2. Dolegliwości ze strony układu kostnego i mięśni

• ból kości lub ich tkliwość
• ból pleców, który pojawia się podczas wykonywania codziennych czynności
• złamania żeber i kręgosłupa (spowodowane przez rozrzedzenie kości)
• słabe mięśnie

3. Zmiany psychiczne

• depresja
• lęk
• zmiany w zachowaniu
• zmęczenie

Kobiety cierpiące na zespół Cushinga często zmagają się z nadmiernym owłosieniem na twarzy, szyi i klatce piersiowej, a także na brzuchu i udach. Ich cykl miesiączkowy staje się nieregularny lub zatrzymuje się.

Z kolei mężczyźni z zespołem Cushinga mogą odczuwać mniejszy popęd seksualny niż normalnie, a nawet zmagać się z impotencją.

Zespół Cushinga - diagnostyka. Jak rozpoznać zespół Cushinga?

Wstępną diagnozę można postawić w oparciu o wywiad lekarski (wówczas lekarz zwykle pyta pacjenta, czy przyjmuje glikokortykostroidy) i badania przedmiotowe.

Następnie wykonuje się badania laboratoryjne i testy hormonalne:

• wydalanie wolnego kortyzolu z moczem
• test hamowania małą dawką deksametazonu
• późnowieczorne stężenie kortyzolu w ślinie
• rytm dobowy kortyzolu - stężenie kortyzolu w osoczu o północy
• test hamowania 2 mg deksametazonu
• pomiar stężenia ACTH
• test stymulacyjny z CRH

Ostateczne rozpoznanie stawia się po wykonaniu badań obrazowych (tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego w celu oceny przysadki i nadnerczy).

Zespół Cushinga - jaki lekarz zdiagnozuje chorobę?

Przy podejrzeniu zespołu Cushinga należy zgłosić się do endokrynologa.

Zespół Cushinga - leczenie

Leczenie zespołu Cushinga zależy od jego przyczyny. Jeśli choroba jest spowodowana stosowaniem kortykosteroidów, należy stopniowo zmniejszać dawki leku pod nadzorem lekarza. Jeśli nie można przerwać terapii lekowej, lekarz powinien na bieżąco monitorować stan zdrowia pacjenta.

Jeśli zespół Cushinga jest wynikiem uwalniania w nadmiernej ilości hormonu ACTH (choroba Cushinga), zwykle przeprowadza się zabieg usunięcia obu nadnerczy. Po zabiegu może być potrzebna terapii zastępcza, która wymaga kontynuacji przez całe życie.

Jeśli guz nie może być usunięty, zwykle stosuje się leki ułatwiające blokowanie uwalniania kortyzolu.

Monika Majewska