Zanik miesiączki. Jak przywrócić prawidłowy cykl menstruacyjny?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Zanik miesiączki to bardzo częsty problem u młodych kobiet. Wpływ na to ma wiele różnych czynników. Na szczęście odpowiedni styl życia, dieta oraz farmakologia są w stanie przywrócić równowagę hormonalną i pomagają odzyskać utracony cykl menstruacyjny. Jakie są przyczyny zaniku miesiączki oraz jak ją przywrócić?

Spis treści

1. Najczęstsze przyczyny zaniku miesiączki
2. W jaki sposób można przywrócić prawidłowy cykl menstruacyjny?
3. Brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego
4. Zanik miesiączki z powodu PCOS
5. Hiperprolaktynemia przyczyną zaniku miesiączki
6. Zespół pustego siodła jako przyczyna zaniku miesiączki
7. Schorzenia tarczycy a brak miesiączki
8. Dieta wspierająca przywrócenie miesiączki
9. Jakie suplementy przyjmować przy braku miesiączki?

O wtórnym braku miesiączki mówimy wówczas, gdy nie występuje ona przez kolejnych 3-6 miesięcy. Do najczęstszych przyczyn zaniku miesiączki zalicza się ciążę. Jednak oprócz niej przyczyną nie wystąpienia menstruacji mogą być różnego rodzaju choroby, np. cukrzyca, zespół policystycznych jajników, hiperprolaktynemia, przyjmowanie niektórych leków, zaburzenia odżywiania, czy nadmierne i zbyt intensywne ćwiczenia fizyczne.

Najczęstsze przyczyny zaniku miesiączki

Do najczęstszych przyczyn zaniku miesiączki można zaliczyć:

• Brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego (FHA):
• FHA spowodowany nadmierną ekspozycją na stres
• FHA spowodowany nadmierną utratą masy ciała
• FHA spowodowany nadmiernym wysiłkiem fizycznym
• Przyczyny przysadkowe:
• hiperprolaktynemia
• zespół pustego siodła
• Zaburzenia funkcji innych gruczołów dokrewnych: np. schorzenia tarczycy
• Zaburzenia wieloczynnikowe: zespół policystycznych jajników (PCOS)
• Wtórny brak miesiączki spowodowany braniem leków

W jaki sposób można przywrócić prawidłowy cykl menstruacyjny?

Powrót miesiączki możliwy jest po znalezieniu i wyeliminowaniu przyczyny, która doprowadziła do nierównowagi hormonalnej i zaniku menstruacji. Jeśli jest nią choroba, należy zastosować odpowiednie leczenie w tym kierunku.

Kiedy przyczyną jest zbyt restrykcyjna dieta, czy zbyt intensywny wysiłek fizyczny, koryguje się styl życia.

Elementem wspierającym przywrócenie równowagi hormonalnej jest dieta oraz stosowanie niektórych ziół lub suplementów.

Brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego

Brak miesiączki pochodzenia podwzgórzowego występuje u 20-35 % kobiet, które doświadczają wtórnego zaniku menstruacji. Zakłócenia powstające w podwzgórzu powodują, że zaburzone zostaje pulsacyjne wydzielanie gonadoliberyny odpowiedzialnej za zmniejszenie wydzielania LH i FSH przez przysadkę.

To z kolei prowadzi do zmniejszonej syntezy estrogenów przez jajniki i zatrzymania owulacji. Czynnikami, które doprowadzają do zaburzeń pracy podwzgórza, są przede wszystkim:

• przewlekły stres,
• restrykcyjna dieta,
• jak również nadmierna ilość ćwiczeń fizycznych.

Diagnostyka zaniku miesiączki pochodzenia podwzgórzowego

Diagnostyka zaniku miesiączki pochodzenia podwzgórzowego obejmuje przede wszystkim wywiad kliniczny, który przeprowadza lekarz, dowiadując się na temat stylu życia pacjentki, intensywności treningów, sposobu żywienia, występujących w ostatnim czasie wydarzeń stresowych.

Badania w przypadku FHA obejmują: badanie stężenia LH i FSH oraz badanie estradiolu. Jeśli są one niskie, potwierdza to przyczynę podwzgórzową. Do tego musi dojść obniżona odpowiedź gonadotropin w teście GnRH.

Leczenie

Leczenie zaniku miesiączki w przypadku FHA wynikającego z nadmiernej aktywności fizycznej polega na ograniczeniu wysiłku fizycznego, a także na zmianie diety. Kiedy to nie działa, podaje się hormony: estrogen i progesteron, aby odtworzyć naturalny cykl menstruacji.

Jeżeli przyczyną są zaburzenia odchudzania wynikające z anoreksji, bulimii, włącza się psychoterapię. Pacjentka musi też zmienić dietę, a w przypadku niedożywienia zwiększyć jej kaloryczność, gdyż odpowiedni poziom tkanki tłuszczowej u kobiety jest niezbędny do odzyskania prawidłowego cyklu miesiączkowego.

Zanik miesiączki z powodu PCOS

Nawet 12% kobiet w wieku dojrzałym może cierpieć na PCOS, a u nastolatek jest to 1-6%. Powodem wystąpienia tego typu schorzenia może być zaburzenie metabolizmu oraz syntezy androgenów w jajniku.

Przyczyną może być również zakłócenie wydzielania insuliny lub produkcji LH. Do tego dochodzą pewne skłonności genetyczne, jak również inne czynniki np. późne rozpoczęcie dojrzewanie płciowego.

Diagnostyka PCOS

PCOS rozpoznajemy wówczas, gdy dochodzi do zaburzeń miesiączkowania, pojawia się wtórny brak miesiączki, towarzyszy temu np. insulinooporność, zwiększona liczba pęcherzyków prenatalnych w jajnikach, oraz objawy charakterystyczne dla hiperandrogenizmu takie jak: trądzik, hirsutyzm, łysienie androgenowe.

Aby ostatecznie stwierdzić, czy dana kobieta ma PCOS, należy wykonać USG. Jeśli na obrazie USG objętość jej jajnika będzie wynosiła powyżej 10 ml albo można będzie zobaczyć u niej przynajmniej 12 pęcherzyków o średnicy 2-9 mm, a przy tym wystąpi wtórny brak miesiączki lub zaburzenia w cyklu menstruacyjnym i gdy towarzyszyć temu będzie jednocześnie hiperandrogenizm, wówczas można uznać, że choruje ona na PCOS.

Leczenie PCOS

Leczenie zespołu policystycznych jajników różni się w zależności od objawów i fenotypu. Jeśli mamy do czynienia z fenotypem hiperandrogennym, wówczas włącza się leki o działaniu antyandrogennym.

Są to np. leki antykoncepcyjne z progestagenem. Jeżeli u pacjentki z PCOS występują zaburzenia metabolizmu, jest ona otyła lub ma zaburzenia gospodarki węglowodanowej, wtedy włączana jest metformina.

Do tego zalecana jest zmiana diety oraz redukcja masy ciała, jeśli występuje duża nadwaga. Ze względu na to, że każdy przypadek jest inny, zaleca się indywidualną terapię w odniesieniu do wszystkich objawów i całego obrazu klinicznego.

Hiperprolaktynemia przyczyną zaniku miesiączki

Hiperprolaktynemia to zaburzenie, które polega na wydzielaniu w pewnych okresach nadmiaru hormonu zwanego prolaktyną, co prowadzi do zaburzeń hormonalnych oraz zaniku menstruacji. Hiperprolaktynemia może być konsekwencją niedoczynności tarczycy, niewydolnej pracy wątroby, niewydolności nerek lub może być wynikiem zażywania niektórych leków.

Diagnostyka hiperprolaktynemii

Aby potwierdzić występowanie hiperprolaktynemii, należy wykonać badanie PRL w surowicy krwi. Jeśli jest ono podwyższone, może świadczyć o tym schorzeniu. Norma PRL nie musi też wykluczać hiperprolaktynemii, gdyż każdy ma indywidualną wrażliwość na ten hormon i jego organizm będzie reagował zaburzeniem nawet przy normalnym stężeniu prolaktyny. Co więc zrobić, aby przekonać się, że coś nam jednak dolega? Należy wykonać test z metoklopramidem lub TRH.

Wyniki PRL znacznie przekraczające normę, a więc powyżej 200-300 µg/l mogą świadczyć o obecności gruczolaka przysadki. Jego istnienie potwierdza się badaniem obrazowym: tomografią komputerową lub rezonansem magnetycznym.

Jeśli badania te nie potwierdzą istnienia guza, wtedy rozszerza się diagnostykę o inne badania np. TSH – badając funkcjonowanie tarczycy, czy sprawdzając wydolność nerek lub wątroby.

Można też poprzez badania obrazowe szukać problemu w innych narządach.

Leczenie hiperprolaktynemii

Lekami stosowanymi w hiperprolaktynemii są agoniści dopaminy powodujący pobudzenie obwodowego metabolizmu PRL. Dzięki temu po dłuższym stosowaniu leków możliwe jest zmniejszenie wielkości gruczolaka przysadki.

Środkami farmakologicznymi stosowanymi najczęściej podczas terapii są:

• bromokryptyna,
• chinagolid,
• kaberoglina,
• pergolid,
• lizuryd.

Leczenie farmakologiczne stosuje się najczęściej wtedy, gdy guz jest zbyt duży, aby go operować (wtedy za pomocą leków zmniejsza się jego wielkość, by umożliwić zabieg) lub gdy po operacji guz nie został do końca usunięty.

Czasem w leczeniu hiperprolaktynemii stosuje się radioterapię, ale ma to miejsce tylko wówczas, gdy doszło do wznowy po operacji lub gdy duży, nieoperacyjny guz nie reaguje na leki.

Zespół pustego siodła jako przyczyna zaniku miesiączki

Z zespołem pustego siodła mamy do czynienia wtedy, gdy struktura otaczająca przysadkę, zwana siodłem, uciska na przysadkę, powodując jej zmniejszenie się, a przez to zaburzenia jej funkcjonowania.

Częstym objawem tego schorzenia jest ból oczu, ból głowy, z kolei konsekwencją ucisku jest spadek produkcji gonadotropin i wtórny zanik miesiączki.

Diagnostyka zespołu pustego siodła obejmuje badania obrazowe typu: rezonans magnetyczny, czy tomografia komputerowa, a leczenie wiąże się albo ze stosowaniem estrogenów i progesteronu lub też, jeśli dochodzi np. do wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego przez nos, z interwencją chirurgiczną.

Schorzenia tarczycy a brak miesiączki

Zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy mogą prowadzić do zaburzeń miesiączkowania. W nadczynności tarczycy, ze względu na wzmożony metabolizm, a przez to pojawienie się niedoborów kalorycznych, w niedoczynności z powodu współistniejących zaburzeń hormonalnych.

Aby sprawdzić, czy mamy do czynienia z niedoczynnością tarczycy należy wykonać badanie TSH, Ft3, Ft4, anty-TPO i anty-Tg.

Te dwa ostatnie parametry niezbędne są do określenia, czy nie występuje autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli Hashimoto. Wykonuje się też usg tarczycy, aby określić jej wielkość oraz występowanie, lub nie, guzków.

Jeśli stwierdzona jest niedoczynność tarczycy podaje się leki typu lewotyroksyna, a w przypadku nadczynności tarczycy np. thyrozol i leki nasercowe, np. propranolol.

Dieta wspierająca przywrócenie miesiączki

W zależności od tego, co stoi u przyczyny zaniku miesiączki, stosujemy inny rodzaj diety. W przypadku zbyt niskiej wagi ciała i zbyt małej ilości tkanki tłuszczowej, podwyższa się kaloryczność diety, stosując zasadę, że na każdy kilogram ciała powinno przypadać około 40 kcal.

Dieta dla osób wychudzonych powinna być wysokoodżywcza, składająca się z dobrej jakości białka, nienasyconych kwasów tłuszczowych pochodzących z tłustych ryb, czy oliwy z oliwek, jak również dobrej jakości węglowodanów pochodzących z kasz np. kaszy jaglanej, która jest lekkostrawna, a jednocześnie dostarcza witamin z grupy B, czy krzemu.

Kiedy u podłoża braku miesiączki stoją zaburzenia hormonalne wywołane złą pracą tarczycy, np. niedoczynnością, nadczynnością, czy Hashimoto, wówczas trzeba postawić na dostarczanie odpowiedniej podaży białka, które tarczyca potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania.

Poza tym, w przypadku nadczynności tarczycy kaloryczność diety powinna być podniesiona, gdyż przy tej chorobie metabolizm zwiększa się nawet o 20-25 %. Przy Hashimoto, które prowadzi do niedoczynności tarczycy konieczne jest wspieranie wątroby poprzez dostarczanie produktów zasobnych w witaminy z grupy B, jak również będących źródłem selenu (np. orzechy brazylijskie).

Zarówno przy Hashimoto, PCOS, czy hiperprolaktynemii dieta powinna być przeciwzapalna. Może to być dieta śródziemnomorska z dużą ilością tłustych ryb, które dostarczą kwasów omega-3 o działaniu przeciwzapalnym, oliwy z oliwek będącej źródłem kwasów omega-9, czy orzechów włoskich posiadających dobre proporcje kwasów omega-3 do omega-6.

Przy diecie przeciwzapalnej stosunek spożywanych kwasów omega-3 do omega-6 jest bardzo ważny, bo walczą one o miejsce przy tych samych receptorach. Gdy występuje przewaga kwasów omega-6, może to nasilić stan zapalny.

A dzieje się tak często, gdy smażymy na oleju rzepakowym i lubimy podjadać różne pestki będące źródłem kwasów omega-6. Najlepsza proporcja kwasów omega-3 do omega-6 to 1:4-5.

Dieta przeciwzapalna to taka, która oprócz nienasyconych kwasów tłuszczowych dostarcza organizmowi antyoksydantów. Potrafią one zwalczać wolne rodniki, które uszkadzają komórki i zaburzają ich funkcjonowanie.

Najwięcej antyoksydantów znajduje się w owocach i warzywach o kolorze fioletowym, a więc jagodach, borówkach. Należy jednak podkreślić, że każdy kolor owoców działa na inny rodzaj wolnych rodników. Trzeba więc jadać różnorodnie, spożywając marchew, morele, czy dynię obfitujące w beta-karoten; pomidory posiadające likopen; awokado, czy agrest będące źródłem luteiny.

Jakie suplementy przyjmować przy braku miesiączki?

Witamina D3

Suplementacja w przypadku zaburzeń menstruacji powinna być dobierana indywidualnie, na podstawie badań, które określą, jakich pierwiastków, witamin, czy innych substancji odżywczych może nam brakować.

Biorąc jednak pod uwagę, że u coraz większej ilości osób, także zdrowych, stwierdza się duże deficyty witaminy D3, zaleca się stosowanie jej codziennie w dawce przynajmniej 2000 jednostek.

Witamina ta ma działanie przeciwzapalne, a przy tym, jak potwierdzają badania, ma ona pozytywny wpływ na regulację cyklu menstruacyjnego, dojrzewanie pęcherzyków, jak i właściwą owulację u osób z zespołem policystycznych jajników.

Tran

Tran to także mile widziany suplement, jeśli nie spożywamy regularnie (czyli 2-3 razy w tygodniu) tłustych ryb. Dostarczy nam on niezbędnej ilości kwasów omega-3 i w ten sposób zadziała przeciwzapalnie. Wpłynie też korzystnie na produkcję żeńskich hormonów płciowych.

Inozytol

Inozytol jest witaminą z grupy B, która według Towarzystwa Ginekologicznego, może być pomocna przy leczeniu PCOS potrafi bowiem zmniejszać hiperinsulinemię, z którą zmaga się tak wiele kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników.

Suplementacja inozytolem potrafi przywrócić menstruację, a także owulacyjne cykle, poprawia regularność cykli i gospodarkę insulinową, jak również przeciwdziała hiperandrogenizmowi.

Niepokalanek mnisi

Wpływ niepokalanka mnisiego na regulacje cyklu menstruacyjnego jest znany od wieków. Ważnym aspektem działania tej rośliny jest jej zdolność do obniżania poziomu prolaktyny, co ma niebagatelne znaczenie np. hiperprolaktynemii. Zwłaszcza wysuszone owoce niepokalanka, posiadają zdolność do hamowania stymulowanego przez TRH wydzielania prolaktyny.

Jak pokazują badania np. te z 1993 r. przeprowadzone na grupie 52 kobiet z zaburzeniami fazy lutealnej będącej następstwem hiperprolaktynemii, po 3 miesiącach stosowania kapsułek z niepokalankiem mnisim, zmniejszyło się u nich uwalnianie prolaktyny oraz skróciła się faza lutealna.

Doniesienia na temat działania niepokalanka nie odnoszą się tylko do zmniejszania poziomu PRL, lecz również wskazują, iż roślina ta potrafi redukować objawy związane z zespołem napięcia miesiączkowego, jak również jest pomocna w redukcji mastalgii (bólu piersi).

Dominika Wilk