Jak jod wpływa na tarczycę? Lekarz o wpływie promieniowania i radioaktywnym jodzie

Tarczyca pełni wiele ważnych funkcji w organizmie. Uważa się, że jest narządem wrażliwym na promieniowanie. Choroby tarczycy są częstymi w naszym społeczeństwie, począwszy od niedoczynności, przez nadczynność a skończywszy na nowotworach złośliwych. Dlaczego i w jaki sposób promieniowanie może zaszkodzić tarczycy?

Spis treści

1. Co ma wspólnego tarczyca i jod?
2. Wpływ jodu promieniotwórczego na tarczycę
3. Wpływ radioterapii na tarczycę
4. Rutynowe badania diagnostyczne - promieniowanie
5. Promieniowanie związane z warunkami pracy
6. Promieniowanie związane z katastrofami jądrowymi
7. Czy można zmniejszyć wchłanianie radioaktywnego jodu?

Co ma wspólnego tarczyca i jod?

Tarczyca to narząd, który znajduje się u podstawy szyi. Jest zbudowana z dwóch płatów połączonych węziną. Komórki tarczycy są pęcherzykami wypełnionymi płynem. Głównym białkiem wchodzącym w skład tego płynu jest tyreoglobulina. To właśnie ona stanowi podstawę do wytwarzania hormonów tarczycy, jednocześnie magazynując je. Hormony te to tyroksyna (T4) i trójjodotyronia (T3).

Do ich wytwarzania tarczyca wprowadza jod do cząsteczek tyrozyny. Jod do organizmu człowieka dostaje się głównie przez wchłanianie w przewodzie pokarmowym w postaci jodków.

Nadmiar jodków może doprowadzić do efektu Wolffa i Chaikoffa - krótkotrwałego zahamowania aktywności gruczołu tarczowego. W sytuacji, gdy stężenie jodków osiągnie stężenia krytyczne synteza hormonów tarczycy może być zablokowana.

Wpływ jodu promieniotwórczego na tarczycę

Wpływ promieniowania na tarczycę związany jest z radioaktywnym jodem ¹³¹I. Stosowanie radiojodu to jeden ze sposobów leczenia nadczynności tarczycy. Promieniotwórczy jod ma zastosowanie również w scyntygrafii, aby ocenić jodochywytność tarczycy.

Ze względu na zagrożenie radiacyjne wykorzystanie ogranicza się tylko do określonych przypadków:

• podejrzenia wola zamostkowego,
• kwalifikacji do leczenia za pomocą ¹³¹I
• oraz raka tarczycy.

¹³¹I emituje promieniowanie γ i β.

Promieniowanie β może nieodwracalnie uszkodzić komórki tarczycy. Napromienianie wysokimi dawkami ¹³¹I z określoną częstotliwością może doprowadzić więc do zniszczenia tarczycy, czyli do niedoczynności tego narządu.

Po napromieniowaniu radiojodem może dojść również do popromiennego zapalenia tarczycy z przejściową tyreotoksykozą (nadmierna ilość hormonów tarczycy w organizmie).

Napromienianie wysokimi dawkami ¹³¹I wiąże się z uwolnieniem większej ilości antygenów tarczycy, co może skutkować wyższym ryzkiem wywołania chorób autoimmunologicznych u osób predysponowanych.

Wpływ radioterapii na tarczycę

Ekspozycja na promieniowanie w obszarze głowy i szyi jest uznawana za potencjalny czynnik ryzyka raka tarczycy. Szkodliwy wpływ promieniowania na tarczycę szczególnie dotyczy narażenia w dzieciństwie.

Wyniki badań wykazały, iż leczenie za pomocą radioterapii nowotworów okolicy głowy i szyi u dzieci może wiązać się z późniejszym rakiem tarczycy.

Oceniono, że radioterapia okolicy szyi w przeszłości może wiązać się z kilkunastokrotnie większym ryzykiem wystąpienia tego raka w porównaniu z ryzykiem w całej populacji. Mimo to nie zauważa się, żeby nowotwór wtórny do radioterapii był bardziej agresywny.

Rutynowe badania diagnostyczne - promieniowanie

Dostępne są wyniki badań, które przemawiają za tym, iż promieniowanie diagnostyczne może również być czynnikiem ryzyka raka tarczycy. Badania te dotyczą zdjęć RTG zębów, RTG klatki piersiowej, czy CT głowy i szyi.

Ryzyko związane z promieniowaniem podczas badań diagnostycznych zależy od dawki promieniowania i czasu narażenia. Należy mieć przy tym świadomość, że jednorazowe wykonanie badania wiąże się z małą ilością dostarczonego promieniowania, a więc nie zwiększa istotnie ryzyka nowotworu.

Promieniowanie związane z warunkami pracy

Pracownicy ochrony zdrowia narażeni na promieniowanie jonizujące mają kontakt z małymi dawkami promieniowania.

Oceniono, że nawet niskie dawki mogą mieć wpływ na tarczycę. W dostępnych badaniach zauważono, że narażenie zawodowe na małe dawki promieniowania jonizującego wiązało się z mniejszym stężeniem we krwi wolnych hormonów tarczycy.

Tym samym sugeruje to możliwość zwiększonego ryzyka niedoczynności tarczycy przy narażeniu na niskie dawki promieniowania w pracy. Dostępne wyniki badań przemawiają za niskim ryzykiem raka tarczycy związanym z narażeniem zawodowym. Zauważono jednak, że było ono większe w grupie pracowników płci żeńskiej.

Promieniowanie związane z katastrofami jądrowymi

Po katastrofach jądrowych w Czarnobylu, Hiroszimie, Nagasaki zauważono wpływ dużych ilości promieniowania na zachorowalność na raka tarczycy.

Wpływ promieniowania na tarczycę zależy również od czasu po jakim jest się narażonym na radiojod. Okres półtrwania ¹³¹I wynosi 8,02 dnia, oznacza to, że po tym okresie zostaje o połowę mniej izotopu, reszta ulega przekształceniu w inny pierwiastek.

Dziś wiadomo, że szkodliwe dawki promieniotwórczego jodu w tarczycy po wybuchu w Czarnobylu wynikały ze spożycia ¹³¹I. Co ciekawe, głównie dotyczyło to świeżego mleka krowiego, które zawierało radioaktywny jod, po zjedzeniu skażonej trawy przez krowy. Znacznie mniejszą rolę odegrało wdychanie skażonego ¹³¹I z powietrza, czy jedzenie warzyw liściastych.

Czy można zmniejszyć wchłanianie radioaktywnego jodu?

W celu zmniejszenia wchłaniania radioaktywnego jodu z odpadów promieniotwórczych możliwe jest podanie płynu Lugola (roztworu jodu w jodku potasu). Duża ilość jodu może powstrzymać wbudowanie radioaktywnych izotopów jodu w tarczycę.

Co najważniejsze, w przypadku potwierdzonego zagrożenia, użycie płynu Lugola powinno być tylko pod kontrolą lekarza. Działanie płynu Lugola powoduje szybkie obniżenie poziomu hormonów tarczycy. Spożycie płynu na własną rękę może stanowić zagrożenia dla zdrowia, a nawet życia.

lek. Patryk Jasielski