Podwzgórze - jaką rolę pełni w organizmie?

Podwzgórze to niewielka struktura w mózgu, która jednak pełni niebagatelną funkcję. Odpowiada za homeostazę, czyli równowagę całego organizmu, i jest zaangażowane w wiele procesów neuropsychologicznych. W podwzgórzu sygnały nerwowe zamieniane są na sygnały biochemiczne, dzięki czemu różne procesy psychiczne mogą wpływać na zmianę funkcji fizjologicznych organizmu.

Spis treści

1. Za jakie procesy odpowiada podwzgórze?
2. Hormony produkowane przez podwzgórze
3. Podwzgórze i przysadka
4. Anatomia podwzgórza
5. Patologie w obrębie podwzgórza

Podwzgórze to część podkorowa mózgowia zaliczana do międzymózgowia. Znajduje się między podstawną częścią kresomózgowia a brzuszną częścią śródmózgowia, poniżej wzgórza. Wielkością jest porównywalna do orzecha włoskiego.

Podwzgórze odpowiada za wiele procesów zachodzących w naszym organizmie. W podwzgórzu dochodzi do komunikacji układu nerwowego i hormonalnego, czyli, innymi słowy, to tutaj sygnały nerwowe zamieniane są na sygnały biochemiczne. Ale nie tylko.

Podwzgórze to główny ośrodek zawiadujący naszego organizmu. Integruje działalność trzech różnych układów:

• somatycznego układu nerwowego
• wegetatywnego układu nerwowego
• układu hormonalnego

Swoje funkcje regulacyjne spełnia poprzez autonomiczny układ nerwowy (za pomocą pnia mózgu i rdzenia kręgowego), układ limbiczny oraz wewnątrzwydzielniczy (przez przysadkę).

Za jakie procesy odpowiada podwzgórze?

• kontroluje wydzielanie wazopresyny i oksytocyny
• wpływa na nasze emocje (w tym na zachowania rodzicielskie, ale także np. na agresję), ponieważ jest częścią układu limbicznego, który jest właśnie odpowiedzialny za regulację zachowań emocjonalnych
• dba o zachowanie homeostazy wewnątrzustrojowej, czyli utrzymanie optymalnego m.in. temperatury, dyspozycji zasobami energetycznymi, gospodarki wodno-elektrolitowej

Mówiąc prostszym językiem, podwzgórze jest ośrodkiem, w którym procesy psychiczne zamieniają się na funkcje biochemiczne organizmu - w szczególności jest to możliwe dzięki dwóm aminom katecholowym: adrenalinie i noradrenalinie.

I tak, od podwzgórza zależy:

• czynność gruczołów wewnątrzwydzielniczych
• gospodarka wodna organizmu (uczucie pragnienia, niedopuszczanie do odwodnienia)
• termoregulacja (utrzymywanie stałej temperatury)
• pobieranie i przetwarzanie pokarmów (uczucie głodu i sytości)
• zarządzanie okresami snu i czuwania

Podwzgórze odpowiada także za czynności seksualne (cykle układu rozrodczego, popęd) oraz reakcje emocjonalne.

Hormony produkowane przez podwzgórze

Podwzgórze wytwarza szereg hormonów, a najważniejsze to oksytocyna i wazopresyna:

• oksytocyna - wpływa na funkcje rozrodcze organizmu, wydzielana w wyniku drażnienia pochwy i szyjki macicy - wywołuje np. skurcze macicy, które przyspieszają transport plemników w drogach rodnych kobiety albo prowokują poród, wpływa także na ilość wydzielanego mleka przez kobietę karmiącą.
• wazopresyna - hormon antydiuretyczny (ADH), wzmagający wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych, przez co organizm produkuje mniej moczu

Podwzgórze wydziela też hormony sterujące działaniem przysadki. Są to:

• liberyny - pobudzające przysadkę do wydzielania odpowiednich hormonów, np. somatokrynina wpływająca na zwiększenie wydzielania hormonu wzrostu (somatotropiny)
• statyny – hamujące wydzielanie niektórych hormonów przysadki, np. somatostatyna hamuje wydzielanie hormonu wzrostu (somatotropiny)

Podwzgórze i przysadka

Nie sposób mówić o podwzgórzu, nie wspominając o przysadce mózgowej. Gruczoły te są ze sobą ściśle powiązane.

Podwzgórze reguluje czynności naszego organizmu właśnie za pośrednictwem przysadki. Współpracują one ze sobą na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Polega to na tym, że podwzgórze kontroluje stężenie danego hormonu we krwi.

Jeśli jest ono na wystarczającym poziomie to przestaje wydzielać do przysadki hormony pobudzające wydzielanie hormonów przysadkowych. Przysadka przestaje więc wydzielać dany hormon i jego poziom stopniowo maleje.

Jeśli z kolei jest za mało jakiegoś hormonu we krwi, to podwzgórze uwalnia do przysadki swoje hormony nadrzędne, pobudzające ją do uwalniania swoich hormonów.

Anatomia podwzgórza

Podwzgórze zbudowane jest z istoty szarej, ciał suteczkowatych, guza popielatego, lejka, części nerwowej przysadki (płat tylny) i skrzyżowania wzrokowego. Można podzielić je na część przednią, środkową, tylną i boczną, a te na poszczególne jądra. Każde z nich pełni swoje własne, bardzo ważne funkcje.

1. Przednia część podwzgórza

• jądro nadskrzyżowaniowe – odpowiedzialne są za synchronizację i regulację rytmu biologicznego (sen i czuwanie)
• jądro nadwzrokowe – syntetyzuje i wydziela wazopresynę i oksytocynę
• jądro przykomorowe – syntetyzuje i wydziela wazopresynę i kortykoliberynę
• jądro płciowodwupostaciowe – odpowiedzialne jest za regulację wydzielania gonadotropin przez przysadkę

2. Środkowa (in. guzowa) część podwzgórza

• jądro brzuszno-przyśrodkowe – ośrodek sytości
• jądro grzbietowo-przyśrodkowe
• jądro guzowo-suteczkowe
• jądro łukowate – zwane także jądrem lejka, wytwarza hormony hipofizjotropowe, które regulują czynność komórek przedniego płata przysadki

3. Boczna część podwzgórza

• pole przedwzrokowe boczne
• pole boczne podwzgórza, którego pobudzanie wyzwala apetyt, a zniszczenie wywołuje jadłowstręt

4. Tylna część podwzgórza

• jądro suteczkowe przyśrodkowe i boczne – połączone z układem limbicznym i hipokampem
• jądro przedsuteczkowe
• jądro tylne – odpowiedzialne za regulację temperatury

Patologie w obrębie podwzgórza

Ze względu na budowę podwzgórza, a także jego sąsiedztwo z innymi ważnymi strukturami, jak przysadka, koło tętnicze podstawy czaszki, komora III mózgowia, objawy zaburzeń czynności tego gruczołu są różnorodne i często bardzo złożone. Jednak są one ściśle związane z funkcjami, jakie pełni międzymózgowie.

Najczęściej występują:

• zaburzenia widzenia
• bóle głowy
• zaburzenia hormonalne (np. hiperprolaktynemia, niedoczynność przysadki, moczówka prosta)
• objawy neurologiczne (konsekwencja wodogłowia, padaczka)

Wyróżniamy również guzy podwzgórza łagodne i złośliwe, w typie hamartoma oraz malformacje naczyniowe.

O autorze

Marta Uler

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, urodowej i psychologicznej. Z wykształcenia również dietoterapeutka. Jej zainteresowania to medycyna, ziołolecznictwo, joga, kuchnia wegetariańska i koty. Jestem mamą dwóch chłopców - 10-letniego i 6-miesięcznego.

Przeczytaj więcej artykułów tej autorki

Marta Uler