Parathormon (PTH): funkcje, normy, nadmiar, niedobór

Parathormon (PTH) jest hormonem produkowanym przez przytarczyce. Wpływa on przede wszystkim na gospodarkę wapniowo-fosforanową: parathormon doprowadza do zwiększenia stężenia wapnia we krwi, a jednocześnie skutkiem jego wydzielania jest zwiększenie wydalania fosforanów z organizmu. Groźnymi konsekwencjami skutkuje zarówno niedobór, jak i nadmiar parathormonu – jakie mogą jednak być przyczyny nieprawidłowych poziomów PTH w organizmie?

Spis treści

1. Parathormon: wydzielanie
2. Parathormon: funkcje
3. Parathormon: badanie stężenia PTH we krwi
4. Parathormon: przyczyny i skutki jego nadmiaru w organizmie
5. Parathormon: przyczyny i skutki jego niedoboru w organizmie

Parathormon (w skrócie PTH) to hormon polipeptydowy, który zbudowany jest z 84 aminokwasów. Produkcją oraz wydzielaniem parathormonu zajmują się gruczoły przytarczyczne (przytarczyce), które u człowieka znajdują się po obu stronach szyi, bezpośrednio pod dolnymi oraz pod górnymi biegunami tarczycy. Typowo u ludzi występują cztery przytarczyce, możliwe jest jednak zarówno to, że pacjent będzie miał jedną, jak i to, że będzie on posiadał nawet 8 przytarczyc.

Parathormon: wydzielanie

Parathormon jest produkowany konstytutywnie (stale) w obrębie przytarczyc, hormon ten nie jest jednak stale wydzielany. Bodźcem, który sprawia, że PTH jest uwalniany, jest obniżenie stężenia wapnia we krwi.

Parathormon: funkcje

Funkcją parathormonu jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej. Polipeptyd ten oddziałuje przede wszystkim na 3 ludzkie narządy: na kości, nerki oraz jelita.

Parathormon, jak wspomniano wyżej, wydzielany jest w przypadku hipokalcemii - rolą PTH jest w takim przypadku doprowadzenie do zwiększenia stężenia wapnia we krwi. Dochodzi do tego głównie dzięki temu, iż parathormon działa na kości - hormon ten, co prawda niebezpośrednio, lecz ostatecznie stymuluje osteoklasty, czyli komórki tkanki kostnej, które odpowiadają za jej rozkład. Ostatecznie z tego swoistego "banku" wapnia, czyli właśnie z tkanki kostnej, dzięki PTH, uwalniany z kości jest wapń i dochodzi wtedy do zwiększenia jego stężenia we krwi.

Parathormon działa jednak również i na nerki. Tutaj działanie PTH jest zdecydowanie bardziej skomplikowane. Otóż po pierwsze hormon zwiększa wchłanianie zwrotne wapnia w kanalikach nerkowych. Dzięki temu zdecydowanie mniejsza ilość jonów wapniowych jest tracona z organizmu wraz z moczem. Innym działaniem PTH jest zahamowanie wchłaniania zwrotnego fosforanów.

To również zwiększa poziom wapnia we krwi - fosforany wiążą się bowiem z wapniem we krwi w różne sole, w związku z czym w sytuacji, kiedy fosforanów we krwi jest mniej, to wtedy mniej wapnia jest z nimi związane - dzięki temu ostatecznie stężenie wapnia we krwi rośnie.

Na tym jednak jeszcze nie kończą się nerkowe działania parathormonu - otóż substancja ta wpływa również na powstawanie aktywnej postaci witaminy D3. PTH stymuluje bowiem jeden z enzymów, 1-alfa-hydroksylazę, którego zadaniem są właśnie przekształcenia prekursorów witaminy D do ich aktywnych biologicznie form.

Parathormon wpływa również i na jelita, nie czyni tego jednak bezpośrednio. Otóż to właśnie w jelitach dochodzi do wchłaniania wapnia z pożywienia – zrozumiałe jest, że kiedy w organizmie istnieje niedobór wapnia, powinno wtedy dochodzić do zwiększonego przyswajania tego składnika w przewodzie pokarmowym. Tak rzeczywiście się dzieje, zwiększenie wchłaniania wapnia w jelicie zachodzi jednak dzięki witaminie D - ta z kolei powstaje w nerkach właśnie dzięki działaniu PTH.

Hormonem, który ma działanie odwrotne (antagonistyczne) w stosunku do PTH jest kalcytonina – substancja ta produkowana jest przez komórki C tarczycy.

Parathormon: badanie stężenia PTH we krwi

Badanie poziomu parathormonu wykonuje się w próbce pobranej od pacjenta krwi. Zasadniczo przed wykonaniem tego badania nie są konieczne jakieś szczególne przygotowania, pacjenci mogą być proszeni o to, aby na badanie zgłosili się oni na czczo.

Norma parathormonu, w zależności od laboratorium, może być różna, ogólnie przyjmuje się jednak, że prawidłowe stężenie parathormonu we krwi sięga 10-60 pg/ml.

Należy tutaj dodać, iż analizowanie samego poziomu parathormonu nie umożliwia dokonania oceny stanu zdrowia pacjenta. Aby uzyskać pełen obraz kliniczny, konieczne jest przeanalizowanie wyniku poziomu parathormonu razem z innymi wynikami badań, takich jak m.in. poziom wapnia czy fosforanów w organizmie.

Badanie parathormonu nie należy do analiz laboratoryjnych, które są rutynowo zlecane pacjentom - aby lekarz postanowił wykonać to badanie, muszą zaistnieć ku temu jakieś przesłanki. Zwykle są przede wszystkim objawy sugerujące nieprawidłowy poziom wapnia w organizmie - zarówno jego niedobór, jak i nadmiar.

Parathormon: przyczyny i skutki jego nadmiaru w organizmie

Stan, w którym w organizmie pojawia się nadmiar parathormonu, spowodowany może być nadczynnością przytarczyc. Wyróżnia się dwa rodzaje tego problemu. Pierwotna nadczynność przytarczyc wynikać może z obecności w tym narządzie guzków, które produkują PTH. Zwiększonemu stężeniu parathormonu w organizmie towarzyszy wtedy inne odchylenie, czyli hiperkalcemia (nadmiar wapnia we krwi).

Drugim problemem związanym z nadmiarem parathormonu jest wtórna niedoczynność przytarczyc. W jej przypadku - podobnie jak powyżej - w organizmie pojawia się nadmiar PTH, towarzyszące temu odchylenie jest jednak inne, bo jest nim hipokalcemia (obniżenie stężenia wapnia we krwi). Stan wydawać może się nietypowy, można go jednak łatwo wytłumaczyć - otóż w przypadku wtórnej nadczynność przytarczycy u chorego - np. na skutek niewydolności nerek - najpierw pojawia się niedobór wapnia. Aby temu zaradzić, organizm zaczyna produkować zwiększone ilości parathormonu – ostatecznie pojawia się więc nadmiar tej substancji we krwi.

Możliwe jest również także i to, że nadmiar parathormonu w organizmie wynikać będzie wcale nie z zaburzeń przytarczyc. Taka możliwość związana jest z tym, iż niektóre guzy nowotworowe – np. nowotwory płuc lub nowotwory piersi – są zdolne do wydzielania samego PTH lub substancji o działaniu podobnym do parathormonu.Nadmiar parathormonu prowadzić może do wielu różnych problemów. U pacjentów, u których istnieje taki właśnie problem, pojawiać się mogą zaburzenia czynności układu nerwowego, ale i zaburzenia rytmu serca. U chorych z nadmiarem PTH dochodzi również do zwiększonego ryzyka wystąpienia osteoporozy.

Parathormon: przyczyny i skutki jego niedoboru w organizmie

Odwrotny do powyżej opisanego stan, czyli niedobór parathormonu w organizmie, występuje w przypadku niedoczynności przytarczyc. Problem ten jest zdecydowanie rzadszy od nadczynności przytarczyc, jak najbardziej możliwe jest jednak jego występowanie.

Przyczyną niedoczynności przytarczyc najczęściej są komplikacje zabiegów przeprowadzanych w obrębie głowy i szyi (najczęściej dotyczy to całkowitej tyreoidektomii, czyli totalnego usunięcia tarczycy). Przy usunięciu lub uszkodzeniu przytarczyc – ze względu na funkcje parathormonu - u pacjentów dochodzić może do niedoborów nie tylko PTH, ale i wapnia czy witaminy D.

Sprawdź:

Rak przytarczycRzekoma niedoczynność przytarczyc (zespół Albrighta)Dieta w nadczynności przytarczyc

Źródła:1. Materiały Encyclopaedia Britannica, dostęp on-line: https://www.britannica.com/science/parathormone2. H. Krauss, P. Sosnowski (red)., Podstawy fizjologii człowieka, Wyd. Naukowe UM w Poznaniu, 2009, Poznań3. Interna Szczeklika 2016/2017, red. P. Gajewski, wyd. Medycyna Praktyczna