Kortykotropina (ACTH, hormon adrenokortykotropowy): rola, normy, wzrost i spadek

ACTH, inaczej hormon adrenokortykotropowy lub kortykotropina jest hormonem peptydowym produkowanym przez komórki kortykotropowe przedniego płata przysadki. Jaka jest rola ACTH? Jaki jest jego prawidłowy poziom? Czym grozi nadmiar lub niedobór kortykotropiny?

Kortykotropina (ACTH, hormon adrenokortykotropowy) składa się z 39 aminokwasów, posiada masę cząsteczkową 4500 i należy do grupy peptydów, które powstają z prekursora, tzw. proopiomelanokortyny (POMC), w procesie potranslacyjnej proteolizy wraz z β-endorfiną, lipotropiną (LSH) i melanotropiną (MSH). Stanowi on hormon troficzny dla warstwy pasmowatej i siatkowatej nadnerczy.

Wydzielanie ACTH jest regulowane przez kortykoliberynę (CRH) - podwzgórzowy hormon uwalniający kortykotropinę oraz przez pochodzący z kory nadnerczy kortyzol na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Jest to równoznaczne z tym, że niedobór kortyzolu pobudza, a nadmiar hamuje wydzielanie CRH i ACTH.

Poza tym, wzrost wydzielania ACTH z przysadki mózgowej obserwuje się w trakcie działania stresu wywołanego przez czynniki emocjonalne, czynniki psychiczne, uraz, infekcje, ciężkie choroby, zabiegi operacyjne czy też hipoglikemię.

Warto wiedzieć, że hormon adrenokortykotropowy wydzielany jest pulsacyjnie, w tzw. rytmie dobowym. Oznacza to, że jego najwyższe stężenie obecne jest w godzinach porannych (tuż przed obudzeniem), a następnie spada wraz z upływem dnia osiągając najniższe stężenie wieczorem.

ACTH reguluje funkcję kory nadnerczy - wpływa na wydzielanie glikokortykosteroidów, androgenów nadnerczowych i w mniejszym stopniu na wydzielanie mineralokortykosteroidów.

Wzrost wydzielania ACTH zachodzi w:

• pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy (choroba Addisona)
• chorobie Cushinga (gruczolak adrenokortykotropowy wydzielający autonomicznie nadmierne ilości ACTH)
• zespole Nelsona (powstały po obustronnej adrenalektomii gruczolak adrenokortrykopotropowy wydzielający nadmierne ilości ACTH)

Spadek wydzielania ACTH obserwowany jest:

• u chorych z guzami nadnerczy produkującymi kortyzol (tzw. zespół Cushinga)
• w przebiegu wtórnej (przysadkowej) niedoczynności kory nadnerczy

Na koniec warto wspomnieć, że przewlekła nadmierna stymulacja kory nadnerczy przez ACTH doprowadza do jej przerostu i rozrostu, natomiast niedobór ACTH powoduje zanik kory nadnerczy.