Jakie są pierwsze objawy zaburzeń hormonalnych? Symptomy, które powinny wzbudzić twoją czujność

Trwałe zaburzenia równowagi hormonalnej – a więc nadmiar lub niedobór któregoś z hormonów – obejmują szeroką gamę schorzeń, które niezdiagnozowane mogą być groźne dla zdrowia i życia. Warto jednak zwrócić uwagę na wybrane niespecyficzne objawy, które potencjalnie mogą świadczyć, że w układzie hormonalnym dzieje się coś niepokojącego. Które symptomy powinny wzbudzić twoją czujność?

Spis treści

1. Jakie są funkcje hormonów?
2. Jakie są objawy braku równowagi hormonalnej?
3. Co powoduje zaburzenia równowagi hormonalnej?
4. Jak leczy się zaburzenia równowagi hormonalnej?

Hormony są substancjami chemicznymi wydzielanymi do krwi lub limfy najczęściej przez gruczoły dokrewne ale i pojedyncze komórki immunologiczne lub rozproszone komórki innych tkanek. Pełnią one rolę swoistych koordynatorów różnych funkcji organizmu przenosząc „wiadomości” niekiedy na dużą odległość do innych narządów i tkanek. Poza niektórymi hormonami lokalnymi, wywierającymi działanie miejscowe, większość z tych niezwykłych związków stanowi sygnały synchronizujące funkcjonowanie niemal całego ciała.

Jak dotąd u człowieka zidentyfikowano ponad 50 różnych hormonów. Razem z tkankami i gruczołami, które odpowiadają za ich syntezę i uwalnianie, tworzą one złożony układ hormonalny, zwany też dokrewnym.

Jakie są funkcje hormonów?

Hormony kontrolują wiele różnych procesów organizmu, takich jak:

• metabolizm
• homeostazę (równowagę wewnętrzną)
• wzrost
• dojrzewanie
• funkcje seksualne
• reprodukcję
• sen i regenerację
• funkcje psychiczne

Nic więc dziwnego, że zbyt mała ilość lub nadmiar jednego lub więcej hormonów skutkuje brakiem równowagi całego systemu. W przypadku wielu hormonów niezwykle istotna jest ich precyzyjna „dawka” - nawet niewielki niedobór lub podwyższone wydzielanie może spowodować poważne zmiany w organizmie i prowadzić do schorzeń wymagających leczenia.

Niektóre zaburzenia równowagi hormonalnej są tymczasowe, związane np. z okresowym stresem lub cyklem miesiączkowym u kobiet. Inne, przewlekłe (długotrwałe) mogą być groźne dla życia i wymagają pilnej konsultacji medycznej oraz pogłębionej diagnostyki.

Jakie są objawy braku równowagi hormonalnej?

Ponieważ hormony regulują szerokie spektrum różnorodnych funkcji organizmu, objawy które potencjalnie mogą świadczyć o braku równowagi w układzie hormonalnym często będą bardzo niespecyficzne.

Bez odpowiednich badań diagnostycznych nie sposób stwierdzić, z czego na pewno wynika dany symptom i czy u jego podstaw nie leży choroba zupełnie niezwiązana z prawidłowym stężeniem hormonów lub niedobory mikroelementów.

Niemniej, objawy zaburzeń równowagi hormonów, wpływających na metabolizm, obejmują:

Wolne bicie serca lub szybkie bicie serca (tachykardia)

Niektóre postacie zaburzeń rytmu serca – tzw. arytmie, częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Należą do nich o nadkomorowe zaburzenia rytmu serca, jak częstoskurcz węzłowy (AVNRT) lub częstoskurcz przedsionkowo-komorowy (AVRT).

Okazuje się, że ma to silny związek z żeńskimi hormonami płciowymi – estrogenami oraz progesteronem. Dlatego u kobiet w okresie poprzedzającym krwawienie miesiączkowe, kiedy stężenie progesteronu dominuje nad estrogenami, znacznie częściej diagnozuje się epizody arytmii.

Z kolei u mężczyzn udowodniono, że wysokie stężenie testosteronu również jest skorelowane z wyższym ryzykiem zaburzenia rytmu pracy serca.

Niewyjaśniony przyrost masy ciała

Niektóre zaburzenia równowagi hormonalnej mogą powodować niekontrolowane przybieranie na wadze. Często dzieje się tak u kobiet w okresie menopauzy, która jest naturalnie związana ze spadkiem stężenia estrogenów i spowolnieniem procesów metabolicznych.

Przyrost masy ciała może również wynikać z niedoczynności tarczycy.

Podłoże tego zaburzenia hormonalnego może być bardzo różne: począwszy od stanów zapalnych, jak np. choroba Hashimoto czy poporodowe zapalenie tarczycy, aż po niedoczynność wynikającą z zastosowanej terapii przeciwnowotworowej, czy też niedoborów hormonu tyreotropowego (TSH) wydzielanego przez przysadkę.

Nadmierny apetyt i otyłość może być też jednym z objawów Zespołu Cushinga – rzadkiej choroby związanej z podwyższonym stężeniem glikokortykosteroidów oraz kortyzolu we krwi.

Jej dodatkowymi symptomami może być także szybkie gromadzenie tkanki tłuszczowej na twarzy (czasami nazywanej „twarzą księżycową”), brzuchu lub karku (zwanego „bawolim karkiem”).

Utrata wagi

Chociaż szybka utrata wagi będzie dla wielu osób powodem do dumy, nie zawsze będzie to objaw zdrowia. Jeżeli chudnięciu towarzyszy nadmierne pobudzenie psychiczne, wzmożony apetyt oraz potliwość, warto wykonać badania w kierunku nadczynności tarczycy.

Zbyt aktywny gruczoł tarczowy, wydzielając nadmiar hormonów stymuluje tempo metabolizmu, a to z kolei powoduje zachwianie bilansu energetycznego.

Oznacza to, że mimo dostarczania kalorii wraz z posiłkami, organizm zużywa zbyt dużo energii. Nadczynność tarczycy może być powodowana m.in. przez choroby o podłożu autoimmunologicznym lub guzki tarczycy.

Paradoksalnie, nagłe spadki masy ciała mogą wystąpić również u osób leczonych z powodu niedoczynności tarczycy, które przyjmują zbyt wysokie dawki hormonów egzogennych (zawartych w lekach). Obserwacje takie należy zawsze skonsultować z lekarzem endokrynologiem, który dobiera lek indywidualnie do potrzeb pacjenta.

Zmęczenie i apatia

Ten mało specyficzny symptom może świadczyć o infekcjach wirusowych, deficytach snu ale również zaburzeniach endokrynologicznych. Jeżeli towarzyszą mu zaburzenia miesiączkowania oraz problemy z zajściem w ciążę – może świadczyć to o hiperprolaktynemii, czyli nadmiarze prolaktyny we krwi.

Najczęstszą przyczyną tego stanu jest występowanie jednego lub kilku guzów w rejonie przysadki (tzw. mikro- oraz makrogruczolaków) wydzielających hormon. U starszych kobiet chroniczne zmęczenie i zaburzenia nastroju mogą być również wczesnymi objawami przekwitania i zaburzeń stężenia estrogenów.

Zaparcia

Choć zaparcia najczęściej mogą wynikać z nieprawidłowej diety ubogiej w błonnik pokarmowy, w przypadku nawracającego problemu warto skontrolować stężenie hormonów tarczycy. Do fizjologicznych funkcji hormonów tarczycy w układzie pokarmowym należy między innymi pobudzanie perystaltyki jelit.

W przypadku niedoczynności tarczycy – zbyt niskie stężenie tyroksyny (T4) oraz trójjodotyroniny (T3) będzie skutkowało spowolnieniem procesów metabolicznych, w tym także osłabieniem funkcji motorycznej i obrzękami jelit.

Stanów takich nie wolno bagatelizować, ponieważ zaburzenia ruchów perystaltycznych jelit mogą długofalowo spowodować niedrożność końcowego odcinka jelita krętego lub nawet zaburzenie ukrwienia i niedotlenienie tkanek.

Biegunka lub częstsze wypróżnienia

Zaburzenia wypróżniania i biegunki kojarzą się najczęściej z zatruciem pokarmowym. Jeśli jednak oddawanie stolca pojawia się kilka razy dziennie przez dłuższy okres i jego konsystencja jest luźna – może wynikać to z nadczynności tarczycy.

Nadmierny poziom hormonów T3 i T4 powoduje przyspieszenie funkcji metabolicznych - skutkujących m.in. biegunką.

Depresja, lęk lub drażliwość

Leczenie zaburzeń nastroju, depresji oraz nawracających stanów lękowych powinno być zawsze poprzedzone odpowiednimi badaniami stężenia hormonów. U kobiet po 40. roku życia objawy te mogą być spowodowane zbliżającą się menopauzą i spadkiem ochronnego działania estrogenów.

Obecnie stan przekwitania diagnozowany jest u coraz młodszych pacjentek. Natomiast pierwsze objawy menopauzy mogą się pojawić już nawet na 5-10 lat przed ostatnią miesiączką.

Nerwowość i niepokój może również wynikać z nadczynności tarczycy lub w rzadszych przypadkach Zespołu Cushinga przy zbyt wysokim stężeniu kortyzolu.

Niezdolność do tolerowania niskich lub wysokich temperatur

Wysoka wrażliwość na zimno obserwowana jest zwykle u osób szczupłych, o niskiej zawartości tkanki tłuszczowej. Objaw ten może jednak pogłębiać się w przypadku choroby tarczycy – szczególnie jej niedoczynności i niedostatecznego działania trójjodotyroniny.

Z kolei jeśli pacjent skarży się na ciągłe uczucie ciepła, nadmierną potliwość i nadwrażliwość na ciepło – często jest to efektem nadczynności tarczycy. Wspomniana już nadprodukcja hormonów tarczycy przyspiesza metabolizm organizmu, co jest związane często z odczuwaniem gorąca i występowaniem zaczerwienienia skóry.

Sucha, szorstka skóra i matowe włosy

Problemy ze skórą i włosami często odzwierciedlają problemy endokrynologiczne. Wraz z wiekiem u kobiet spada poziom estrogenów, odpowiedzialnych za elastyczność, nawilżenie i właściwą grubość warstw skóry.

Nadmiernie wysuszona skóra może być więc nie tylko objawem odwodnienia lub alergii, ale także wczesnych zmian menopauzalnych.

Jeżeli suchości skóry towarzyszy skłonność do rumienia, podrażnień, zaczerwienienia oraz potliwości – warto wykonać badania w kierunku nadczynności tarczycy.

Nadmierne owłosienie u kobiet

Włosy pojawiające się w charakterystycznych miejscach – raczej mało typowych dla kobiet – np. nad wargą górną, na brodzie, klatce piersiowej na brzuchu lub plecach - mogą świadczyć o poważnych zaburzeniach hormonalnych.

Najprawdopodobniej objaw taki jest skutkiem nadmiaru męskich hormonów – androgenów - nazywanym też hiperandrogenizmem. Hormony te występują fizjologicznie również w niewielkich ilościach u kobiet, jednak zachwianie ich produkcji powoduje rozwój cech męskich, włącznie ze zmianą głosu lub sylwetki.

Często pojawiają się także zaburzenia płodności oraz zaburzenia cyklu miesiączkowego. Powyższych symptomów nie wolno ignorować, zwłaszcza jeśli pojawiają się nagle i pogłębiają się, ponieważ hiperandrogenizm może być objawem guza nowotworowego.

Co powoduje zaburzenia równowagi hormonalnej?

Układ hormonalny z jednej strony warunkuje homeostazę i prawidłową pracę całego metabolizmu, z drugiej jest bardzo czułym barometrem naszych funkcji życiowych. Przez całe życie, a nawet w trakcie dnia i nocy, poziom hormonów naturalnie się zmienia i dostosowuje do naszej aktywności.

Niektóre okresy życia skutkują zwykle bardziej dramatycznymi zmianami i wahaniami poziomu hormonów, są nimi np.:

• dojrzewanie
• ciąża
• menopauza

Są to jednak fizjologiczne stany, z którymi zdrowy organizm jest w stanie sobie poradzić. Istnieje jednak wiele sytuacji lub innych schorzeń, które pośrednio mogą być przyczyną wahań lub niezrównoważonego poziomu hormonów:

• przewlekły stres
• nieleczona otyłość
• niektóre leki
• występowanie guzów lub gruczolaków
• choroby autoimmunologiczne
• uszkodzenie gruczołu dokrewnego (w wyniku choroby lub wypadku)

Przyczyn zaburzeń hormonalnych może być więc bardzo wiele, zarówno egzo- jak i endogennych. Ogromną rolę w stanie równowagi układu hormonalnego odgrywa tryb życia –nie tylko dieta czy ruch, ale również higiena snu i umiejętna regeneracja organizmu i redukcja codziennego stresu.

Jak leczy się zaburzenia równowagi hormonalnej?

Specjalnością medycyny zajmująca się schorzeniami układu hormonalnego jest endokrynologia. Leczenie wszelkich zaburzeń równowagi hormonalnej będzie zależeć od tego, co je powoduje.

Dlatego w pierwszej kolejności specjalista przeprowadzi z pacjentem obszerny wywiad, mający na celu poznanie charakteru objawów, historii rodzinnej czy współwystępowania innych symptomów, pozornie nieistotnych dla badanego, które mogą pomóc w ustaleniu przyczyny dolegliwości.

Niezbędne jest także wykonanie badań krwi w celu sprawdzenia poziomu poszczególnych hormonów.

Strategia leczenia jest dobierana zawsze indywidualnie do pacjenta, w zależności od płci, wieku i innych wytycznych. W przypadkach niedoborów niektórych hormonów (np. niedoczynności tarczycy) skuteczna terapia polega na regularnym przyjmowaniu syntetycznych hormonów w postaci leków doustnych (tabletek) i jest praktycznie niezauważalna dla pacjenta.

Z kolei zbyt wysoki poziom pewnych hormonów może świadczyć o istnieniu guzów czynnych hormonalnie. Przykładem może być guz prolaktynowy (prolactinoma) – najczęściej diagnozowany guz przysadki mózgowej, odpowiedzialny za niepłodność kobiet i mężczyzn. W takich przypadkach specjalista może zdecydować się na operację w celu usunięcia zmiany.

Terapia zaburzeń hormonalnych, z uwagi na ich ogólnoustrojowy zasięg, jest często procesem długotrwałym, a dla jej pełnego powodzenia niezbędna jest współpraca pacjenta, a także zmiana szkodliwych nawyków i przyzwyczajeń, czy modyfikacja diety.