Hormonoterapia - jak działa? Leki i skutki uboczne

Weryfikacja

Autor: dr n. med. Karolina Karabin

Hormonoterapia razem z chirurgią, radioterapią i chemioterapią odgrywa istotną rolę w leczeniu niektórych nowotworów np. raka piersi. W wybranych przypadkach hormonoterapia jest lepszą i tańszą metodą leczenia niż chemioterapia. Kiedy dokładnie stosujemy hormonoterapię? Jakie są skutki uboczne hormonoterapii?

Spis treści

1. Hormonoterapia – co to jest?
2. Hormonoterapia – jak działa?
3. Hormonoterapia – kiedy się ją stosuje?
4. Hormonoterapia – leki
5. Hormonoterapia – skutki uboczne

Hormony są cząsteczkami sygnałowymi, które kontrolują praktycznie każdy proces w naszym organizmie. Działają one poprzez specjalne receptory znajdujące się na zewnątrz lub wewnątrz komórki. Hormony, które po związaniu z receptorami powodują ich aktywację nazywamy agonistami, natomiast te które blokują działanie receptorów nazywamy antagonistami.

Przykładami hormonów są estrogeny, progesteron, testosteron, insulina i kortyzol. Okazuje się, że w niektórych przypadkach kiedy dochodzi do nadmiernej stymulacji tkanki określonym hormonem, może dojść do pojawienia się nowotworu. Nazywają się one nowotworami hormonozależnymi, a przykładem jest rak piersi, którego rozwój odbywa się poprzez stymulacje przez estrogeny.

Hormonoterapia – co to jest?

W przypadku nowotworów hormonozależnych skuteczna okazuje się hormonoterapia, nazywana inaczej terapią hormonalną. Obecnie hormonoterapia jest stosowana w leczeniu nowotworów we wczesnym stadium, leczeniu paliatywnym oraz jako leczenie wspomagające.

Zaletą hormonoterapii jest to, że jest znacznie mniej toksyczna niż chemioterapia, dlatego jest często stosowana jako leczenie paliatywne. Inną ważną zaletą jest to, że koszt hormonoterapii jest znacznie niższy niż chemioterapii. Natomiast wadą jest to, że hormonoterapia w porównaniu z innymi metodami leczenia nowotworów wymaga dłuższego czas do momentu uzyskania efektów leczenia.

Czytaj też: Rak - zapobieganie, diagnostyka i leczenie nowotworów

Hormonoterapia – jak działa?

Hormonoterapia jest leczeniem systemowym, ponieważ hormony krążą z po całym organizmie mogąc oddziaływać na wiele tkanek i narządów. To odróżnia hormonoterapię od zabiegów miejscowych, które wpływają tylko na określoną część ciała np. jak większość rodzajów operacji i radioterapii.

Hormonoterapia nowotworów ma na celu usunięcie źródła hormonów lub uniemożliwienie ich działania na komórki nowotworowe, co pozwala na zahamowanie rozwoju nowotworów hormonozależnych.

Mechanizm działania hormonoterapii w nowotworach może być:

• ablacyjny – jego celem jest zahamowanie lub ograniczenie wytwarzania określonego hormonu, a osiąga się to przez operacyjne usunięcie lub radioterapię gruczołu wytwarzającego hormony np. jajników
• addytywny – jego celem jest zwiększenie stężenia określonego hormonu poprzez jego podanie i w efekcie zahamowanie rozwoju nowotworów np. glikokortykosteroidy, progestageny
• antagonistyczny – jego celem jest zablokowanie działania receptorów np. antyestrogeny
• inhibicyjny – jego cele jest zahamowanie enzymów przekształcających hormony np. inhibitory aromatazy

Hormonoterapia – kiedy się ją stosuje?

W onkologii hormonoterapia na zastosowanie w:

• leczeniu nowotworów hormonozależnych,
• w celu zmniejszenia efektów nieprawidłowego wydzielania różnych hormonów,
• leczeniu wspomagającym do łagodzenia objawów związanych z nowotworem (np. zespół wyniszczenia) lub będącego następstwem leczenia przeciwnowotworowego (nudności, wymioty).

Hormonoterapia ma zastosowanie w leczeniu:

• raka piersi,
• raka endometrium,
• raka gruczołu krokowego,
• raka jajnika,
• raka trzonu macicy,
• raka tarczycy,
• nowotworów kości.

Hormonoterapia jest jedną z podstawowych metod leczenia rak piersi i gruczołu krokowego. Wskazaniem do hormonoterapii raka piersi i jednocześnie wskaźnikiem pozwalającym na określenie prawdopodobieństwa uzyskania odpowiedzi na leczenie jest określenie poziomu receptorów estrogenowych (ER) i progesteronowych (PgR).

Podstawowym lekiem stosowanym w hormonoterapii raka piersi jest Tamoksifen, który hamuje łączenie się estrogenów z receptorami, w związku z czym blokuje stymulację komórek raka przez estrogeny.

Warto wspomnieć, że profilaktyka raka piersi u kobiet z grupy wysokiego ryzyka poprzez zastosowanie tamoksifenu zmniejsza to zagrożenie nawet o około 50%.

Hormonoterapia – leki

Leki stosowane w leczeniu raka piersi (leczenie wspomagające i paliatywne):

• antyestrogeny (tamoksifen, toremifen),
• inhibitory aromatazy (anastrozol, letrozol),
• analogi gonadoliberyny (goserelina, buserelina),
• progestageny (megestrol, medroksyprogesteron).

Leki stosowane w leczeniu raka gruczołu krokowego (leczenie paliatywne):

• antyandrogeny (flutamid, bikalutamid),
• analogi gonadoliberyny (goserelina, leuprorelina),
• estrogeny (dietylostylbestrol).

Leki stosowane w leczeniu raka endometrium (leczenie paliatywne):

• progestageny (octan megestrolu),
• antyestrogeny (tamoksyfen).

Leki stosowane w leczeniu raka tarczycy (leczenie uzupełniające i paliatywne):

• tyroksyna

Leki stosowane w leczeniu raka jajnika (leczenie paliatywne):

• antyestrogeny (tamoksifen)

Hormonoterapia – skutki uboczne

Pomimo, że hormonoterapia w porównaniu z chemioterapią jest lepiej tolerowania przez organizm i wykazuje mniej skutków ubocznych, to nie jest od nich całkowicie wolna. Bardzo często pacjenci w trakcie hormonoterapii mogą uskarżać się na:

• nudności,
• zatrzymywanie wody,
• wysypki skórne,
• uderzenia gorąca,
• zmęczenie.

Inne częste objawy to:

• anemia,
• reakcje alergiczne,
• skurcze mięśniowe,
• ból głowy,
• uczucie pustki w głowie,
• wypadanie włosów,
• wymioty,
• biegunka,
• zaparcia,
• bóle mięśniowe,
• zwiększone ryzyko zakrzepicy.

Warto wiedzieć…

Poza zastosowaniem w onkologii, hormonoterapia jest również wykorzystywana w leczeniu takich chorób jak niedoczynność tarczycy, cukrzyca, czy jako hormonalna terapia zastępcza u kobiet.

dr n. med. Karolina Karabin