Endorfiny (hormony szczęścia) - budowa, wydzielanie, działanie

Endorfiny są określane jako hormony szczęścia nie bez powodu - to właśnie dzięki nim możemy odczuwać przyjemność, a nawet euforię. Do tego endorfiny redukują poziomu stresu oraz znoszą bodźce bólowe. Wiemy, że endorfiny ułatwiają kobietom przeżycie porodu czy że to właśnie one są odpowiedzialne za przyjemne doznania, doświadczane podczas wysiłku fizycznego. Co jednak doprowadza do wydzielania endorfin - czy jesteśmy w stanie sprawić, aby w naszym organizmie doszło do uwalniania hormonów szczęścia?

Spis treści

1. Endorfiny: budowa i działanie
2. Endorfiny: co wpływa na ich wydzielanie?
3. Endorfiny a euforia biegaczy
4. Endorfiny: niedobór może wywoływać choroby?
5. Endorfiny: dlaczego nie uzależniają?

Endorfiny czyli hormony szczęścia odkryto nie aż tak dawno temu, bo około przed pięćdziesięcioma laty, a dokładniej w latach 70. XX wieku. Stało się to przypadkiem, podczas badań dotyczących opioidów.

Najpierw zauważono, że leki należące do tej grupy - takie jak np. morfina czy fentanyl - wywierają swoje działanie poprzez wiązanie się ze specyficznym receptorem, który ostatecznie nazwano receptorem opioidowym μ.

To odkrycie nie zaspokoiło jednak ciekawości badaczy - skoro jakiś receptor jest obecny w organizmie, to zapewne krążą w ludzkim ciele jakieś naturalne substancje, które to mogą się z nim wiązać.

Ostatecznie okazało się, że rzeczywiście - w ciele człowieka można znaleźć cząstki, które mogą przyłączać się do receptorów μ i są nimi właśnie endorfiny.

Ponieważ świat medyczny najpierw dowiedział się o opioidach, a dopiero potem o endorfinach, to od tych pierwszych wzięła się nazwa hormonów szczęścia. Stanowi ona bowiem tak naprawdę skrót od połączenia słów "endogenny" (czyli pochodzący z wnętrza) i "morfina".

Ogólnie więc można powiedzieć, że endorfiny przyrównane są do opioidów, z tym, że są one po prostu produkowane w obrębie organizmu, a nie dostarczane do niego z zewnątrz.

Im spożywany przez nas produkt jest bardziej pikantny, tym więcej endorfin jest wtedy produkowanych

Endorfiny: budowa i działanie

Endorfiny są hormonami peptydowymi, składającymi się – w zależności od konkretnego ich typu – z różnej liczby aminokwasów. Obecnie udało się odkryć już około 20 różnych endorfin, najczęściej jednak wyróżnia się trzy ich rodzaje:

• α-endorfiny
• β-endorfiny
• γ-endorfiny

Produkcją endorfin zajmują się struktury układu nerwowego - m.in. różne komórki nerwowe, ale i przysadka mózgowa. Zasadniczo substancje te zaliczane są do szerokiej grupy neuroprzekaźników.

• Neuroprzekaźniki: rodzaje i działanie

Receptory dla endorfin zlokalizowane są zarówno w strukturach mózgowia, jak i w obrębie rdzenia kręgowego oraz w położonych obwodowo elementach układu nerwowego.

Hormony szczęścia są agonistami receptorów opioidowych - przyłączenie się endorfin do tych struktur prowadzi do ich aktywacji.

Podstawowe działania endorfin skupiają się na redukowaniu odczuwania bólu, a także na łagodzeniu poziomu doświadczanego przez nas stresu.

Nie są to jednak jedyne efekty, które wywierają te substancje - pod ich wpływem zaczynamy odczuwać również i błogość, zadowolenie, a czasami nawet i euforię. Kiedy jednak w ogóle endorfiny są wydzielane w organizmie?

Endorfiny: co wpływa na ich wydzielanie?

Biorąc pod uwagę to, jakie są podstawowe działania endorfin, dość łatwo można skojarzyć, że wydzielanie tychże substancji pobudzają bodźce bólowe, a także stres. Wymienić można jednak szereg innych sytuacji, przez które w strukturach układu nerwowego pojawiają się znacznie zwiększone ilości hormonów szczęścia - to m.in.:

1. Jedzenie różnych produktów. Szczególny wpływ na wydzielanie endorfin ma czekolada, ale nie tylko - związki te są produkowane również i w sytuacji, kiedy jemy coś pikantnego.

Odczuwanie ostrego smaku związane jest z bólem, w związku z czym przy spożywaniu pikantnych pokarmów endorfiny mają za zadanie łagodzić odczuwany w tym czasie ból. A że przy okazji doprowadzać mogą one również i do uczucia błogostanu… Nic, tylko się cieszyć.

2. Wysiłek fizyczny. Tutaj należy jednak podkreślić, że u różnych osób wydzielanie endorfin może być całkowicie różne - jedni poczują działanie hormonów szczęścia już po krótkim spacerze, u innych zaś efekty działania endorfin mogą wystąpić dopiero po przebiegnięciu maratonu.

3. Poród. Dla wielu osób - szczególnie dla mężczyzn - to, że po trudnym porodzie kobieta jest w stanie z radością wziąć swojego maluszka w objęcia, bywa wręcz niezrozumiałe.

To, że młode mamy mogą czerpać radość z pierwszego kontaktu z dzieckiem, prawdopodobnie związane jest właśnie z endorfinami – ich wydzielanie zwiększa się bowiem w czasie porodu.

4. Seks.

• 10 zdrowotnych zalet seksu

5. Relaks. Chociażby ćwiczenie jogi lub medytowanie mogą skutkować zwiększonym uwalnianiem endorfin, może do tego prowadzić jednak także i czytanie pasjonującej książki ulubionego autora.

6. Śmiech. Mówi się nawet o tym, że samo tylko myślenie o śmiechu może zwiększać produkcję endorfin w układzie nerwowym.

7. Picie alkoholu. Tutaj jednak konieczne jest drobne wyjaśnienie - alkohol rzeczywiście może pobudzać produkcję endorfin, ale tylko wtedy, gdy spożywamy go w niewielkich ilościach.

Endorfiny a euforia biegaczy

Ciekawym zagadnieniem, które najprawdopodobniej jest związane z endorfinami, jest euforia biegaczy. Nazwa jest tutaj poniekąd nieco myląca - otóż do tego rodzaju pozytywnych doznań mogą doprowadzić również i inne aktywności, takie jak np. pływanie czy wioślarstwo.

• Euforia biegacza - czym jest? Kiedy się pojawia?

Zdarza się, że niektórzy ludzie podczas wysiłku odczuwają wyjątkowego stopnia ekscytację, a czasami nawet i właśnie euforię. Hipotez dotyczących mechanizmu, w którym zjawiska te występują, jest co najmniej kilka.

Jedna z nich jest związana z endorfinami. Otóż wtedy, kiedy wysiłek trwa przez długi czas, metabolizm organizmu przechodzi w końcu z tlenowego na beztlenowy.

Pojawiający się w tym czasie swoisty niedostatek tlenu jest czynnikiem stresogennym - jak już zaznaczano z kolei wcześniej, stres jest jednym z czynników, które zwiększają wydzielanie endorfin.

Sportowcy różnie opisują pozytywne emocje, które targają nimi w trakcie aktywności - niektórzy twierdzą nawet, że w trakcie wysiłku ciało niejako przejmuje kontrolę nad ich umysłem i że są oni dzięki temu w stanie nadal ćwiczyć mimo tego, że w normalnych warunkach nie daliby już rady dalej trenować. Możliwe, że za tego typu odczucia odpowiadają właśnie substancje z grupy endorfin.

Endorfiny: niedobór może wywoływać choroby?

Medycy mają już pewne pojęcie o endorfinach, wiedza ta nie jest jednak jeszcze pełna - to właśnie dlatego wciąż prowadzone są badania nad hormonami szczęścia i tym, jak to wpływają one na ludzki organizm.

Zauważalne jest, że endorfiny dobrze wpływają na samopoczucie i nastrój ludzi - wysunięta została więc hipoteza, że niedobór endorfin w organizmie mógłby być potencjalną przyczyną różnych problemów, które związane są czy to z obniżonym nastrojem, czy też z przewlekle doświadczanym bólem.

Co prawda jednoznacznych zależności do tej pory nie udało się potwierdzić, niektórzy jednak naukowcy są zdania, że niedostateczna ilość endorfin w organizmie może być związana z takimi dolegliwościami jak np.:

• depresja
• przewlekłe bóle głowy
• fibromialgia

Endorfiny: dlaczego nie uzależniają?

Do opioidowych leków przeciwbólowych z ostrożnością podchodzi zarówno wielu lekarzy, jak i pacjentów – wszystko to wynika z ryzyka uzależnienia się od tych preparatów.

Opioidy pobudzają receptory opioidowe, podobnie jest z endorfinami. Od pierwszych z wymienionych można się uzależnić, jak natomiast jest z hormonami szczęścia?Otóż od endorfin raczej uzależnić się nie da. Wynika to z przebiegu naturalnych procesów metabolicznych - hormony szczęścia, które zwiążą się ze swoimi receptorami, dość szybko ulegają przemianom enzymatycznym i są po prostu rozkładane.

Działają one więc krótko - organizm nie ma więc czasu, aby się do nich "przyzwyczaić".

Inna jest sytuacja z dostarczanymi do organizmu z zewnątrz opioidami - one wiążą się z receptorami na zdecydowanie dłuższy czas, wywierając swoje przeciwbólowe, ale i euforyzujące działanie znacznie dłużej i to właśnie sprawia, że u ludzi może rozwijać się silnego stopnia uzależnienie od tych preparatów.

Źródła:

1. Sprouse-Blum Adam S. et al., Understanding Endorphins and Their Importance in Pain Management, Hawai’I Medical Journal, vol. 69, March 2010, 70-71
2. Rokade P.B., Release of Endomorphin Hormone and Its Effects on Our Body and Moods: A Review, International Conference on Chemical, Biological and Environment Sciences (ICCEBS'2011) Bangkok Dec., 2011
3. Materiały Encyclopaedia Britannica, dostęp on-line: https://www.britannica.com/science/endorphin