Dopamina: rola w organizmie. Objawy niedoboru i nadmiaru dopaminy

Dopamina jest neuroprzekaźnikiem, wytwarzanym i uwalnianym przez komórki nerwowe w mózgu i rdzeniu kręgowym. Odpowiada za energię, samopoczucie, motywuje do działania. Sprawdź, co wpływa na poziom dopaminy i jak uzupełnić jej niedobór?

Spis treści

1. Dopamina - rola w układzie nerwowym
2. Hipoteza dopaminowa schizofrenii
3. Niedobór dopaminy a choroba Parkinsona
4. Nadmiar dopaminy a pląsawica
5. Dopamina a uzależnienia
6. Rola dopaminy jako ketocholaminy
7. Synteza dopaminy w nadnerczach
8. Działanie dopaminy zależne od dawki
9. Wskazania do stosowania dopaminy

Dopamina to organiczny związek chemiczny pełniący wiele różnych funkcji w organizmie człowieka, w zależności od miejsca w którym jest aktywna.

Wpływa między innymi na ciśnienie tętnicze krwi, regulację napięcia mięśniowego, pracę gruczołów endokrynnych, a nawet odczuwanie emocji.

Razem z adrenaliną i noradrenaliną, stanowią główne katecholaminy produkowane przez rdzeń nadnerczy.

Dopamina odgrywa także istotny wpływ na układ hormonalny człowieka, szczególnie regulację wydzielania prolaktyny przez przysadkę mózgową, a także jest ważnym neuroprzekaźnikiem, głównie w pozapiramidowym układzie nerwowym.

Zmiany aktywności, a także ilości neuronów dopaminowych w mózgu mogą doprowadzić do wielu poważnych schorzeń neurologicznych jak choroba Parkinsona, pląsawica, czy schizofrenia, zaburzeń psychicznych z objawami wytwórczymi, uzależnień oraz zaburzeń hormonalnych.

Dopamina - rola w układzie nerwowym

Do głównych neuroprzekaźników w układzie nerwowym człowieka należą acetylocholina, serotonina, dopamina i noradrenalina.

Wytwarzanie są one w ciałach neuronów, które grupują się w różnych częściach mózgowia i wysyłają odpowiednie informacje do kory mózgowej i rdzenia kręgowego.

Dopamina stanowi główny neuroprzekaźnik w poniższych składowych układu nerwowego człowieka:

• pozapiramidowy układ nerwowy

Największe zgrupowanie neuronów dopaminowych znajduje się w istocie czarnej w śródmózgowiu, która jest elementem pozapiramidowego układu nerwowego. Odpowiada on za wyzwalanie ruchów dowolnych i regulację napięcia mięśni szkieletowych.

Chorzy z zaburzeniami w obrębie tej składowej układu nerwowego skarżą się na patologiczne zmiany napięcia mięśniowego (sztywność w parkinsonizmie, obniżenie napięcia w pląsawicy), występowanie ruchów mimowolnych (drżenie spoczynkowe w parkinsonizmie, ruchy pląsawicze, atetotyczne, balistyczne, dystoniczne) oraz trudności w koordynacji ruchów.

• układ limbiczny

Mniejsze skupisko neuronów, których neuroprzekaźnikiem jest dopamina, znajduje się w obszarze nakrywki w śródmózgowiu. Stąd impulsy nerwowe przesyłane są do struktur układu limbicznego, odpowiedzialnego za regulację zachowań emocjonalnych człowieka i procesy zapamiętywania.

Dowiedziono, że dopamina jest zaangażowana w działanie tzw. systemu nagrody, a aktywność neuronów dopaminowych wzrasta w czasie oczekiwania na czynności sprawiające człowiekowi przyjemność, takie jak rozrywka, zakupy, hazard czy jedzenie.

Z tego powodu wielu naukowców potocznie nazywa dopaminę neuroprzekaźnikiem szczęścia, a zaburzenia aktywności neuronów w których neuroprzekaźnikiem jest właśnie dopamina leżą u podstaw narkomanii i uzależnień od czynników psychoaktywnych.

• przysadka mózgowa

Kolejne zgrupowanie neuronów dopaminowych znajduje się w jądrach podwzgórza i odpowiada za przekazywanie sygnałów do przysadki mózgowej. Ma to ścisły związek z regulacją wytwarzania hormonu prolaktyny, którego syntezę dopamina hamuje.

Hipoteza dopaminowa schizofrenii

Schizofrenia to przewlekła choroba, która należy do grupy zaburzeń psychotycznych. W polskim społeczeństwie z tą chorobą zmaga się 1% populacji, a kobiety i mężczyźni chorują jednakowo często.

Cechą charakterystyczną osób cierpiących z powodu schizofrenii jest nieadekwatna i bezkrytyczna ocena własnej osoby, otoczenia i sytuacji.

Schizofrenicy często co innego myślą, robią i czują, są zagubieni i zaczynają się izolować od świata zewnętrznego.

Najczęściej pierwsze objawy schorzenia pojawiają się u osób młodych, zwłaszcza poniżej 30 roku życia.

Wielu naukowców twierdzi, że u podstawy schizofrenii leży nadczynność przekaźnictwa dopaminergicznego w ośrodkowym układzie nerwowym człowieka.

To z tego powodu, leczenie farmakologiczne choroby opiera się na podawaniu pacjentom neuroleptyków.

Są to leki przeciwpsychotyczne, których działanie związane jest głównie z blokowaniem receptorów dopaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym.

Niedobór dopaminy a choroba Parkinsona

Choroba Parkinsona to zwyrodnieniowa choroba ośrodkowego układu nerwowego. Przyczyna jej występowania nie została w sposób jednoznaczny poznana, przypuszcza się, że ma podłoże genetyczne.

Udowodniono, że u podstawy choroby leżą zmiany zwyrodnieniowe komórek istoty czarnej śródmózgowia.

Neurony tworzące ten element mózgowia produkują dopaminę, to właśnie jej niedobór jest odpowiedzialny za występowanie objawów ze strony pozapiramidowego układu nerwowego u pacjentów.

Warto wspomnieć, że układ dopaminowy wykazuje niezwykłe zdolności kompensowania utraty komórek nerwowych.

Objawy Parkinsonizmu pojawiają się dopiero, kiedy obumrze aż 80% neuronów, a pozostała ich część nie jest już w stanie wydzielać odpowiedniej ilości neuroprzekaźnika.

Do charakterystycznych objawów choroby Parkinsona należą zaburzenia koordynacji ruchów dowolnych, problemy z utrzymaniem równowagi, spowolnienie ruchowe, sztywność mięśni, zaburzenia pisania, niewyraźna mowa oraz typowe drżenie spoczynkowe.

Leczenie chorych opiera się na zwiększeniu stężenia dopaminy przez jej substytucję i hamowanie jej rozkładu przy pomocy specjalistycznych leków.

Nadmiar dopaminy a pląsawica

Pląsawica to choroba ośrodkowego układu nerwowego, która może być spowodowana przez pierwotną chorobę układu nerwowego, uraz, stosowanie niektórych leków bądź narażenie na substancje toksyczne i ich wpływ na poszczególne struktury mózgu.

Pląsawica charakteryzuje się występowaniem nieskoordynowanych ruchów ciała, które przypominają taniec.

Chory cierpi z powodu zmniejszonego napięcia mięśni szkieletowych, skarży się na uciążliwe drżenia kończyn górnych i dolnych oraz występowanie ruchów mimowolnych.

Przypuszcza się, że przyczyną takich zaburzeń w obrębie pozapiramidowego układu nerwowego jest nadmierna aktywność neuronów, w których neuroprzekaźnikiem jest dopamina.

Leczenie pacjentów polega więc na blokowaniu receptorów dopaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym poprzez stosowanie specjalistycznych leków.

Dopamina a uzależnienia

Naukowcy uważają, że u podstawy neurobiologicznych mechanizmów uzależnienia leżą zaburzenia aktywności neuronów dopaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym, które tworzą układ nagrody (ang. reward system).

Substancje psychoaktywne, jak alkohol, nikotyna, kanabinoidy, kokaina, czy amfetamina, zwiększają ilość dopaminy uwalnianej z zakończeń neuronów i tym samym pobudzają mezolimbiczny układ nagrody.

Zwiększona ilość tego neuroprzekaźnika jest odczuwana jako przyjemność, pobudzenie, satysfakcja, a także euforia.

Z czasem, trzeba przyjmować coraz to większe dawki substancji, aby osiągnąć ten sam efekt pobudzenia jak wcześniej i zaspokoić stale wzrastające potrzeby organizmu, co doprowadza do silnego uzależnienia.

Rola dopaminy jako ketocholaminy

Dopamina nie pełni roli jedynie neuroprzekaźnika w ośrodkowym układzie nerwowym, jest także jedną z trzech amin katecholowych, obok adrenaliny i noradrenaliny, syntetyzowaną przez rdzeń nadnerczy.

Wywiera wpływ zarówno na ośrodkowy jak i obwodowy układ nerwowy, poprzez działanie na receptory dopaminowe D1, D2 oraz receptory adenergiczne alfa1 i beta1.

Synteza dopaminy w nadnerczach

SCHEMAT Fenyloalanina → Tyrozyna → DOPA → DopaminaDopamina syntetyzowana jest w rdzeniu nadnerczy z aminokwasu tyrozyny pod wpływem dwóch enzymów, hydroksylazy tyrozyny oraz dekarboksylazy dopa.

Doskonałym źródłem tyrozyny jest białko pochodzenia zwierzęcego, zawarte w mięsie, rybach oraz nabiale.

Tyrozyna co prawda powstaje w pewnej ilości w organizmie człowieka pod wpływem przemian biochemicznych innego aminokwasu, jakim jest fenyloalanina, jednakże większość tyrozyny pochodzi za spożywanych pokarmów.

Dlatego tak ważne jest prowadzenie zdrowej, zróżnicowanej i zbilansowanej diety, bogatej w składniki odżywcze.

Działanie dopaminy zależne od dawki

Efekt leczniczy dopaminy zależy od zastosowanej dawki. Podaje się ją wyłącznie dożylnie po uprzednim rozcieńczeniu w roztworze 5% glukozy, bądź roztworze soli fizjologicznej.

• 0,5-2 µg/ kg mc/ min - efektem stosowania dopaminy w niewielkich dawkach jest rozszerzenie naczyń nerkowych i trzewnych w organizmie człowieka. Powoduje to zwiększenie przepływu krwi przez nerki, zwiększenie przesączania kłębuszkowego i wydalanie większej ilości moczu. 
• 2-10 µg/ kg mc/ min - działanie przez receptory adrenergiczne alfa 1 i beta 1, które znajdują się w sercu. Stosowanie dopaminy w takiej dawce skutkuje przyspieszeniem czynności serca, zwiększeniem siły skurczu mięśnia sercowego oraz zwiększeniem pojemności minutowej serca. W konsekwencji doprowadza to do wzrostu skurczowego ciśnienia tętniczego krwi i poprawy przepływu przez naczynia wieńcowe, zaopatrujące mięsień sercowy w krew.
• > 10 µg/ kg mc/ min - działanie przez receptory adrenergiczne alfa 1, które znajdują się w ścianie naczyń krwionośnych. Stosowanie dopaminy w takiej dawce powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych. Doprowadza to do wzrostu zarówno skurczowego jak i rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi oraz zmniejszenia przepływu krwi przez nerki.

Wskazania do stosowania dopaminy

Dopaminę stosuje się u pacjentów we wstrząsie, czyli w stanie zagrożenia życia, w którym zapotrzebowanie tkanek na tlen i substancje odżywcze jest wyższe niż ich podaż.

Nieprawidłowe, zbyt późne włączenie leczenia może doprowadzić do niewydolności wielonarządowej, a nawet zgonu chorego.

Zaburzenia hemodynamiczne wymagające zastosowania preparatów dopaminy występują między innymi we wstrząsie kardiogennym, pourazowym, a także septycznym.

Obserwować pod kątem zaburzeń krążenia i ewentualnego włączenia do leczenia dopaminy należy także pacjentów po ciężkich operacjach kardiochirurgicznych oraz w stanie dekompensacji przewlekłej zastoinowej niewydolności serca.

miesięcznik "Zdrowie"