Różowe rozstępy, nietypowa otyłość. To może być choroba Cushinga

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Choroba Cushinga to schorzenie, z którym do czynienia mają najwięcej lekarze interniści oraz endokrynolodzy. Czym jest choroba Cushinga, a czym zespół Cushinga? Jakie są przyczyny choroby Cushinga i na czym polega leczenie tej jednostki chorobowej?

Spis treści

1. Choroba Cushinga a zespół Cushinga - jaka jest różnica?
2. Choroba Cushinga - przyczyny schorzenia
3. Choroba Cushinga - objawy schorzenia
4. Choroba Cushinga - diagnostyka
5. Choroba Cushinga - rokowania

Choroba Cushinga jest to stan, którego istotą jest nadmierne wydzielanie kortyzolu, czyli hormonu wytwarzanego przez korę nadnerczy. Przyczyną tego wzmożonego wydzielania jest nadmiar ACTH, czyli hormonu adrenokortykotropowego, wydzielanego przez przysadkę mózgową. Nadmierne wytwarzanie i wydzielanie ACTH prowadzi do przerostu warstwy pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy, co skutkuje właśnie wzmożonym wytwarzaniem kortyzolu (nazywanego potocznie hormonem stresu), ale nie tylko - w większych ilościach wytwarzane są również w tym obszarze androgeny.

Nadmierne wydzielanie hormonów (kortyzolu i androgenów) prowadzi do rozwoju charakterystycznych symptomów zespołu Cushinga, o których powiemy sobie więcej w kolejnych akapitach tego artykułu.

Choroba Cushinga a zespół Cushinga - jaka jest różnica?

Należy mieć świadomość, że choroba Cushinga oraz zespół Cushinga to nie są synonimy. Zespół Cushinga jest szerszą jednostką chorobową, bowiem to właśnie choroba Cushinga może być jego przyczyną. Zespół Cushinga dzielimy na ACTH-zależy oraz zespół Cushinga ACTH-niezależny.

Zespół Cushinga ACTH-zależny

W tym przypadku zespół Cushinga wynika z nadmiernego wydzielania hormonu przysadkowego - czyli ACTH (hormon adrenokortykotropowy). Przyczyną ACTH-zależnego zespołu Cushinga jest właśnie choroba Cushinga, a więc nadmierne wydzielanie ACTH przez przysadkę mózgową. Warto wiedzieć, że jest to najczęstsza postać zespołu Cushinga.

Należy w tym miejscu wspomnieć, że ACTH zależny zespół Cushinga to nie tylko przysadka mózgowa. ACTH może być również wydzielane na przykład przez komórki nowotworowe, najczęściej w przebiegu raka drobnokomórkowego płuc, a także rakowiaka oskrzeli. Ponadto, w niektórych przypadka nie udaje się zidentyfikować źródła wydzielania ACTH.

Zespół Cushinga ACTH-niezależny

W tej sytuacji klinicznej nadmierne wydzielanie hormonów produkowanych przez korę nadnerczy (kortyzol, androgeny) nie jest odpowiedzią na zbyt wysokie stężenie ACTH w organizmie.

ACTH-niezależny zespół Cushinga jest wywołany przede wszystkim przez choroby samych nadnerczy, na przykład:

• gruczolaki nadnerczy,
• raka nadnerczy,
• przerost wieloguzkowy kory nadnerczy.

Podsumowując - zespół Cushinga to schorzenie, które wynika z nadmiaru kortyzolu w organizmie człowieka, zaś choroba Cushinga, to jedna z przyczyn tego stanu - jedna z przyczyn zespołu Cushinga. Jest to więc jednostka węższa pod względem medycznym.

Choroba Cushinga - przyczyny schorzenia

Przyczyną choroby Cushinga jest najczęściej mikrogruczolak przysadki (w około 90% przypadków choroby). Co ciekawe, w połowie przypadków jest to zmiana o średnicy mniejszej, niż 5 mm.

Rzadziej za tę jednostkę chorobową odpowiada większy gruczolak, a dokładniej makrogruczolak przysadki, czyli zmiana o średnicy większej, niż 1 cm (10 mm). Gruczolaki przysadki to najczęstsze guzy przysadki mózgowej, są to zmiany łagodne, które mogą cechować się zdolnością do wydzielania hormonów (są wówczas czynne hormonalnie).

Najczęściej gruczolaki przysadki wydzielają prolaktynę (czyli hormon, który odgrywa istotną rolę w warunkowaniu laktacji), takie gruczolaki nazywamy prolactinoma.

Warto podkreślić, że gruczolaki mogą wydzielać także inne hormony, w tym omawiany w tym artykule ACTH (hormon adrenokortykotropowy), a także somatotropinę (hormon wzrostu), gonadotropiny (FSH lub LH) oraz tyreotropinę (TSH), która stymuluję tarczycę do produkcji jej hormonów.

Choroba Cushinga to jednak nie tylko gruczolak przysadki. W niektórych sytuacjach, za chorobę Cushinga odpowiada rozrost komórek kortykotropowych, czyli tych komórek, które odpowiadają za wydzielanie hormonu ACTH. Taki rozrost może wynikać z nadmiernego pobudzania tych komórek przysadki przez inny hormon - CRH, czyli przez kortykoliberynę.

Choroba Cushinga - objawy schorzenia

Objawy choroby Cushinga są efektem nadmiaru kortyzolu w organizmie (w mianownictwie medycznym taki stan nazywamy hiperkortyzolemią). Objawy podmiotowe (jakie zgłasza pacjent) w przebiegu nadmiernego stężenia kortyzolu to przede wszystkim:

• zmiana rysów twarzy,
• podatność skóry na zranienia, łatwe powstawanie podbiegnięć krwawych (siniaków),
• zwiększone pragnienie i wielomocz, co wynika z podwyższonego stężenia glukozy we krwi w przebiegu choroby,
• nadmierny apetyt,
• bóle kostno-mięśniowe - wynika to z rozwijającej się w przebiegu tego schorzenia osteoporozy,
• zmiany nastroju, depresja, czasami agresja, zaburzenia snu,
• skłonność do infekcji,
• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi, co może objawiać się m.in. zawrotami głowy i bólem głowy,
• objawy choroby wrzodowej żołądka (sterydy mają niekorzystny wpływ na błonę śluzową żołądka, szczególnie w połączeniu z przyjmowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych - na przykład ibuprofenu, czy naproksenu),
• spadek libido, osłabienie potencji u płci męskiej,
• zaburzenia miesiączkowania u płci żeńskiej.

Podczas badania pacjenta, lekarz może zauważyć kolejne zmiany, które wynikają z podwyższonego stężenia kortyzolu w organizmie. Najważniejsze z nich to:

• otyłość (typowo centralna), pacjent ma szczupłe kończyny, a tkanka tłuszczowa lokalizuje się przede wszystkim w okolicy tułowia,
• otłuszczenie twarzy oraz karku (tak zwany byczy kark), tak zwana twarz księżycowata,
• zaniki mięśniowe, zaczerwienienie skóry, rozszerzone naczynia krwionośne (teleangiektazje),
• czerwonawe, czasami czerwono-sine rozstępy na skórze, które lokalizują się przede wszystkim w okolicach bioder, brzucha, sutków oraz w obszarze ud, zaś u młodych pacjentów nawet w obrębie pach, dołów łokciowych i w okolicy podkolanowej,
• pojawienie się problemów skórnych pod postacią trądziku - jest to konsekwencja podwyższonego stężenia androgenów, które również produkowane są przez korę nadnerczy,
• hirsutyzm - a więc obecność nadmiernego owłosienia typu męskiego u kobiet, w lokalizacjach takich jak twarz, klatka piersiowa, okolice brodawek sutkowych, brzuch, okolica sromu,
• obrzęk kończyn dolnych, powstawanie przebarwień na skórze.

Należy mieć świadomość, że pełnoobjawowy zespół Cushinga (który jest w tym przypadku następstwem choroby Cushinga) rozwija się dopiero w zaawansowanym przebiegu choroby. Chorobie Cushinga mogą towarzyszyć objawy neurologiczne (na przykład zaburzenia widzenia), które wynikają z ucisku gruczolaka (guza) na struktury układu nerwowego.

Choroba Cushinga - diagnostyka

W celu zdiagnozowania choroby Cushinga wykonuje się zarówno badania laboratoryjne, jak i badania obrazowe. W wykonanych badaniach laboratoryjnych odnotowuje się zwiększone stężenie kortyzolu, a w badaniu moczu - nadmierne wydalanie wolnego kortyzolu. Pewnym testem jest również podanie kortykoliberyny.

W chorobie Cushinga podawanie tego hormonu nie prowadzi do zahamowania wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), lecz do jego wzmożonego wydzielania (nawet o więcej, niż 35%).

Ważnym badaniem jest również test hamowania deksametazonem - schorzenie omawiane w tym artykule cechuje się zmniejszeniem wydzielania kortyzolu po podaniu dużej dawki deksametazonu (czyli 8 miligramów). Mniejsze dawki deksametazonu nie prowadzą w tym przypadku do zahamowania wydzielania kortyzolu.

W celu potwierdzenia obecności gruczolaka przysadki konieczne jest wykonania badania rezonansu magnetycznego (MR). To badanie obrazowe wykrywa około 60–70% mikrogruczolaków (czyli tych o małej średnicy).Choroba Cushinga - leczeniePrzyczynowym leczeniem większości przypadków choroby Cushinga jest operacyjne usunięcie gruczolaka przysadki, który jest przyczyną zbyt wysokiego poziomu ACTH, a tym samym wzmożonego wydzielania kortyzolu, odpowiedzialnego za objawy zespołu Cushinga.

Podwyższone stężenie kortyzolu w organizmie może prowadzić do pewnych powikłań w trakcie zabiegu - taki pacjent ma bowiem większe ryzyko krwawienia śródoperacyjnego, a także infekcji oraz powikłań zakrzepowo-zatorowych.

W celu ograniczenia tego ryzyka, u pacjentów przed zabiegiem w celu obniżenia stężenia kortyzolu stosuje się inhibitor steroidogenezy nadnerczowej - przede wszystkim substancję o nazwie ketokonazol. Można zastosować również substancję mitotan lub metyapon.

U pacjentów, u których z różnych przyczyn nie możemy wykonać zabiegu operacyjnego stosuje się leczenie farmakologiczne - z wykorzystaniem pasyreotydu lub innej substancji - osilodrostatu. Leki te pozwalają hamują nadmierną nadnerczową syntezę hormonu kortyzolu.

Choroba Cushinga - rokowania

Niestety, bez odpowiedniego leczenia połowa chorych z chorobą Cushinga umiera w ciągu 5 lat od rozpoznania. Pocieszające jest jednak to, że leczenie operacyjne gruczolaka przysadki cechuje się bardzo dobrą skutecznością (około 90-procentową). Po leczeniu należy wykonywać kontrole, zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.

Podsumowując, jeżeli widzimy jakiekolwiek niepokojące nas objawy, warto skontaktować się ze swoim lekarzem rodzinnym, który w razie potrzeby pokieruje nas do endokrynologa. Specjalista po przeprowadzeniu wnikliwego wywiadu chorobowego oraz zbadaniu pacjenta, zleci odpowiednie badania laboratoryjne.

Należy mieć świadomość, że lekarz rodzinny (lekarz pierwszego kontaktu) nie może zlecić nam badań hormonalnych w kierunku choroby Cushinga - badania te nie znajdują się w koszyku świadczeń gwarantowanych POZ. Takie badania może nam zlecić w poradni lekarz endokrynolog lub też możemy je zrealizować prywatnie (wówczas są to badania odpłatne).

lek. Katarzyna Banaszczyk