Androstendion: rola, norma

Androstendion to jeden z hormonów płciowych. Należy do androgenów (hormonów steroidowych), które są u obu płci wytwarzane w nadnerczach oraz, dodatkowo, w jądrach u mężczyzn i jajnikach u kobiet.  Jaką rolę pełni androstendion? Jakie są wskazania do badania poziomu androstendionu i jakie są normy tego hormonu dla kobiet i dla mężczyzn?

Spis treści

1. Gdzie jest produkowany androstendion?
2. Rola androstedionu
3. Badanie stężenia androstedionu - wskazania
4. Badanie androstedionu - przygotowanie
5. Badanie androstedionu - przebieg
6. Normy androstendionu u kobiet i mężczyzn
7. Podwyższone stężenie androstendionu
8. Obniżone stężenie androstendionu
9. Nieprawidłowy poziom androstendionu - leczenie

Androstendion to hormon glikokortykosteroidowy należący do grupy androgenów, czyli hormonów płciowych, podobnie jak dehydroepiandrostendion (DHEA), dihydrotestosteron (DHT) oraz testosteron.

Zarówno androstendion, jak i DHEA  mają słabe działanie biologiczne. W tkankach obwodowych podlegają one jednak konwersji do silnego androgenu jakim jest testosteron, i to właśnie dzięki temu mówi się o ich działaniu androgennym.

Rola androgenów nadnerczowych jest różna w zależności od płci i polega na kontroli prawidłowego rozwoju płciowego kobiet i mężczyzn.

Oznaczanie ich stężenia w surowicy krwi ma znaczenie przy diagnozowaniu przerostu kory nadnerczy, chorób nowotworowych nadnerczy, a także przyczyn niepłodności kobiet.

Gdzie jest produkowany androstendion?

Hormon wydzielany jest przez warstwę siatkowatą kory nadnerczy, a także przez jajniki oraz jądra. Wytwarzanie  androstendionu w nadnerczach stymulowanie jest przez ACTH, czyli hormon adrenokortykotropowy produkowany i wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej człowieka.

Rola androstedionu

U kobiet androstendion i inne androgeny nadnerczowe odpowiadają w głównej mierze za występowanie owłosienia łonowego i pachowego.

U mężczyzn natomiast, naukowcy przypuszczają, że androgeny nadnerczowe odgrywają rolę jedynie we wczesnych etapach rozwoju męskich narządów płciowych, a później rolę androgenną przejmuje testosteron, który produkowany jest w zdecydowanie większej ilości w jądrach.

Testosteron jest ważnym hormonem odpowiadającym za między innymi determinację płci w życiu płodowym człowieka, rozwój męskich cech płciowych, a także poziom libido i popęd seksualny człowieka.

Badanie stężenia androstedionu - wskazania

Określanie stężenia androstendionu jest najczęściej wykorzystywane w diagnostyce chorób nadnerczy, jakimi są:

• wrodzony przerost nadnerczy (ang. Congenital Adrenal Hyperplasia, CAH)
• guz wirylizujący
• choroba Cushinga
• choroby nowotworowe

Sam wynik badania laboratoryjnego jednak nie umożliwia postawienia tak poważnej diagnozy, należy zgłosić się do lekarza na poszerzenie diagnostyki o odpowiednie dodatkowe badania laboratoryjne i diagnostykę obrazową.

Lekarz powinien zlecić określenie poziomu androstendionu i innych androgenów u kobiet, u których zaobserwowano występowanie trzeciorzędowych cech płciowych męskich czyli wirylizację. Do głównych objawów tej przypadłości zalicza się:

• nadmierne owłosienie w miejscach typowych dla mężczyzn (broda, wąsy, klatka piersiowa, wewnętrzna powierzchnia ud)
• zmniejszenie gruczołów piersiowych
• powiększenie łechtaczki
• obniżenie głosu
• zwiększenie masy mięśniowej
• występowanie uciążliwego trądziku
• łysienie typu męskiego
• zaburzenia miesiączkowania

Badanie stężenia androstendionu może być istotne w diagnostyce zaburzeń hormonalnych i przyczyn bezpłodności u kobiet.

Podwyższone stężenie hormonu można obserwować w chorobach takich jak:

• zespół policystycznych jajników (ang. Policystic Ovary Syndrome, PCOS)
• niektóre nowotwory jajników i jąder.

Badanie androstedionu - przygotowanie

Badanie stężenia androstendionu w surowicy krwi powinno wykonywać się tydzień przed spodziewaną miesiączką lub tydzień po niej.

Jeżeli badanie wykonywane jest ze wskazań pilnych, pacjentka powinna poinformować pielęgniarkę pobierającą próbkę krwi, w którym dniu cyklu miesiączkowego obecnie jest, ponieważ ma to wpływ na późniejszą interpretację wyniku.

Do uzyskania wiarygodnej oceny stężenia hormonu we krwi pacjent nie musi pozostawać na czczo, ale przez kilka dni poprzedzających badanie powinien unikać intensywnego wysiłku fizycznego.

Warto wspomnieć, że poziom wydzielania androstendionu podlega rytmowi dobowemu (rano wzrasta, w nocy jest najniższe), dlatego na badanie należy zgłosić się rano, najlepiej w godzinach między 7:00 a 10:00 rano.

Oznaczanie stężenia androstendionu powinno być wykonane wraz z oceną poziomów innych hormonów płciowych, m.in. testosteronu, dehydroepiandrostendionu oraz progesteronu.

Badanie androstedionu - przebieg

Stężenie androstendionu  oznacza się w surowicy krwi żylnej.

Po zdezynfekowaniu skóry w okolicy dołu łokciowego, sterylną, jednorazową igłą pobiera się krew żylną z żyły łokciowej.

Po wyjęciu igły miejsce wkłucia należy uciskać sterylnym gazikiem przez minimum 10 minut i nie podnosić kończyny górnej do góry, zapobiegnie to powstaniu nieestetycznego siniaka.

Stężenie androstendionu, DHEA, DHEA-S we krwi oznacza się w laboratoriach medycznych metodami radioimmunologicznymi (RIA) lub immunoenzymatycznymi (ELISA), a na wyniki należy poczekać kilka dni roboczych.

Koszt badania każdego z tych hormonów jest podobny i w zależności od laboratorium wynosi w okolicach 50 zł.

Normy androstendionu u kobiet i mężczyzn

Podwyższone stężenie androstendionu

Bardzo wysokie stężenia androstendionu, DHEA i DHEA-S wykryte w badaniach laboratoryjnych, w zależności od płci i wieku pacjenta poddanego badaniu, mogą świadczyć między innymi o:

• zespole policystycznych jajników (ang. Policystic Ovary Syndrome, PCOS)
• raku nadnerczy
• guzie wirylizującym nadnercza
• wrodzonym przeroście nadnerczy.

Wyniki należy przedstawić lekarzowi kierującemu na badanie, który zdecyduje o konieczności dalszej diagnostyki i ewentualnym poszerzeniu jej o badania obrazowe jak badania ultrasonograficzne (USG), tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (MRI).

U kobiet nadmierne wydzielanie androstendionu i innych hormonów nadnerczowych może skutkować wirylizacją i hirsutyzmem (nadmierne owłosienie typu męskiego na klatce piersiowej, twarzy, brzuchu, wewnętrznej powierzchni ud).

U chłopców zbyt duże stężenie hormonów androgennych (wywołane np. guzem kory nadnerczy) prowadzi do rzekomego przedwczesnego dojrzewania płciowego z nadmiernym rozwojem wtórnych cech płciowych męskich.

Fizjologicznie stężenie androstendionu wzrasta:

• rano
• podczas intensywnego wysiłku fizycznego
• w trakcie cyklu miesiączkowego (pęcherzyk Graafa produkuje androstendion)
• podczas ciąży

Obniżone stężenie androstendionu

Obniżone stężenie androstendionu można zaobserwować u osób chorujących na niedoczynność kory nadnerczy, schorzenia endokrynologiczne związane z wygasaniem czynności jajników czy choroby hematologiczne, jak np. niedokrwistość sierpowata.

Nieprawidłowy poziom androstendionu - leczenie

Należy pamiętać, że leczyć powinno się pacjenta, a nie wynik badania laboratoryjnego, więc wykrycie jedynie podwyższonego lub obniżonego stężenia androstendionu we krwi nie upoważnia do rozpoczynania jakiegokolwiek leczenia.

Dopiero po dokładnym zbadaniu pacjenta, obejrzeniu wyników badań, zleceniu ewentualnych dodatkowych badań laboratoryjnych i badań obrazowych lekarz jest w stanie postawić diagnozę i zaproponować pacjentowi leczenie, które zazwyczaj polega na leczeniu schorzenia podstawowego.