Androgeny (hormony androgenowe) - funkcje, badania, normy dla kobiet i mężczyzn

Androgeny czyli hormony androgenowe, należą do grupy hormonów płciowych o budowie steroidowej. Rola androgenów jest różna w zależności od płci i polega na kontroli właściwego rozwoju płciowego kobiet i mężczyzn. Jakie jest prawidłowe stężenie androgenów u kobiet a jakie u mężczyzn?

Spis treści

1. Hormony androgenowe (androgeny): funkcje
2. Androgeny (hormony androgenowe) u kobiet
3. Androgeny - wskazania do badania u kobiet
4. Androgeny (hormony androgenowe) u mężczyzn
5. Androgeny - wskazania do badania u mężczyzn
6. Androgeny - przyczyny podwyższonego stężenia u kobiet
7. Androgeny - przygotowanie do badania
8. Androgeny (hormony androgenowe) - przebieg badania
9. Androgeny (hormony androgenowe) - normy laboratoryjne
10. Androgeny (hormony androgenowe) - leczenie

Androgeny, czyli hormony androgenowe to androstendion, dehydroepiandrostendion (DHEA), dihydrotestosteron (DHT) oraz testosteron.

Za ich wytwarzanie i wydzielanie u obu płci odpowiedzialne są nadnercza, natomiast u mężczyzn tę rolę pełnią dodatkowo komórki Leydiga w jądrach, a u kobiet w niewielkim stopniu jajniki.

Oznaczanie ich stężenia w surowicy krwi ma znaczenie między innymi przy diagnozowaniu hipogonadyzmu u mężczyzn, nadmiernego łysienia, schorzeń nadnerczy, jak na przykład przerostu kory nadnerczy, chorób nowotworowych gonad i nadnerczy, a także przyczyn niepłodności kobiet, zaburzeń miesiączkowania czy występowania nadmiernego owłosienia na ciele.

Hormony androgenowe (androgeny): funkcje

Hormony androgenowe występują u obu płci, jednakże zdecydowanie większe znaczenie pełnią u mężczyzn, ponieważ są one związane z rozwojem i kształtowaniem się męskich narządów płciowych już w czasie życia płodowego i wytwarzaniem wtórnych cech płciowych.

Zalicza się do nich między innymi typową dla mężczyzn sylwetkę i proporcje budowy ciała, większy niż u kobiet rozwój tkanki mięśniowej, charakterystyczny rozkład tkanki tłuszczowej, niski ton głosu, a także występowanie owłosienia ciała typowego dla płci męskiej.

• Androstendion

Androstendion jest hormonem androgenowym o słabym działaniu biologicznym. W tkankach obwodowych podlega on konwersji do silnego androgenu jakim jest testosteron, i to właśnie dzięki temu mówi się o działaniu androgennym androstendionu.

Wytwarzany jest w głównej mierze w nadnerczach pod wpływem hormonu ACTH (hormon adrenokortykotropowy), produkowanego i wydzielanego przez przedni płat przysadki mózgowej człowieka.

Oznaczanie stężenia androstendionu w surowicy krwi wykorzystywane jest głównie w diagnostyce schorzeń nadnerczy, jakimi są wrodzony przerost nadnerczy (ang. Congenital Adrenal Hyperplasia, CAH), guz wirylizyjący, guz wirylizyjący, choroby Cushinga czy choroby nowotworowe, a także zaburzeń hormonalnych, wirylizacji i przyczyn bezpłodności u kobiet.

• DHEA-S

Siarczan dehydroepiandrostendionu hormonem płciowym o budowie steroidowej wytwarzanym, podobnie jak androstendion, przez korę nadnerczy. Pełni słabą rolę androgenną w organizmie człowieka. Oznaczanie stężenia DHEA-S wykorzystywane jest głównie w endokrynologii, do diagnostyki schorzeń nadnerczy.

• Testosteron

Testosteron jest ważnym hormonem androgenowym, u mężczyzn 95% krążącego hormonu pochodzi z jąder, a 5% z konwersji obwodowej.

Odpowiada on między innymi za determinację płci w życiu płodowym człowieka, rozwój męskich cech płciowych, a także poziom libido i popęd seksualny człowieka.

Pod jego wpływem kształtują się typowe dla mężczyzn cechy, jak wzrost i kształt sylwetki, rozkład tkanki tłuszczowej, niski ton głosu, czy charakterystyczne owłosienie.

• Dihydrotestosteron (DHT)

Dihydrotestosteron (DHT) jest hormonem płciowym o wysokiej aktywności, który powstaje na drodze przemiany testosteronu.

U mężczyzn 20% krążącego DHT pochodzi z jąder, a 80% z konwersji obwodowej. Konwersja testosteronu w DHT zachodzi pod wpływem enzymu alfa-reduktazy, która znajduje się między innymi w skórze.

Hormon ten może wpływać na wrażliwe, osłabione mieszki włosowe, odpowiadać za ich obkurczanie i wypadanie włosów.

Do głównych funkcji dihydrotestosteronu zalicza się udział w determinacji płci męskiej podczas życia płodowego człowieka, a także wpływ na regulację wydzielania androgenów poprzez działanie na oś podwzgórze-przysadka mózgowa-gonady.

Androgeny (hormony androgenowe) u kobiet

Hormony androgenowe, zwłaszcza androstendion i dihydrotestosteron, pełnią w organizmie kobiety głównie rolę prekursorów żeńskich hormonów płciowych, czyli estrogenów. Odpowiadają one w głównej mierze za inicjację i kontrolę procesu dojrzewania płciowego u dziewczynek, a także za poziom libido, popęd seksualny i płodność dojrzałych kobiet.

Androgeny - wskazania do badania u kobiet

• Występowanie nadmiernego owłosienia w miejscach androgenowrażliwych, typowych dla mężczyzn, czyli hirsutyzm. Twarde, ciemne owłosienie może pojawiać się w okolicy górnej wargi i podbródka, przedramion, ud, klatki piersiowej, brzucha, na plecach, a także okolicy narządów płciowych. Do oceny nasilenia hirsutyzmu i konieczności dalszej diagnostyki stosuje się skalę Ferrimana-Gallweya, przy pomocy której określa się obecność nadmiernego owłosienia w 9 punktach ciała w skali od 1 (pojedyncze włosy) do 4 (gęste owłosienie). Hirsutyzm rozpoznaje się, gdy kobieta uzyska razem więcej niż 8 punktów.

• Występowanie trzeciorzędowych cech płciowych męskich u kobiet, czyli wirylizacja (inaczej maskulinizacja). Do głównych objawów tej przypadłości zalicza się nadmierne owłosienie w miejscach typowych dla mężczyzn (broda, wąsy, klatka piersiowa, wewnętrzna powierzchnia ud), zmniejszenie gruczołów piersiowych, powiększenie łechtaczki, obniżenie tonu głosu, zwiększenie masy mięśniowej, występowanie uciążliwego trądziku. Ponadto, wiele kobiet uskarża się na łojotokowe zapalenie skóry, łysienie typu męskiego (włosy wypadają w okolicy kątów skroniowych i czoła oraz na czubku głowy, pojawiają się zakola) i zaburzenia miesiączkowania.
• Występowanie trudności z zajściem w ciążę, mimo odbywania stosunków płciowych regularnie (3-4 razy w tygodniu) bez stosowania środków antykoncepcyjnych. Jeżeli kobieta nie zajdzie w ciążę przez rok, diagnozowana jest bezpłodność.

Androgeny (hormony androgenowe) u mężczyzn

Hormony androgenowe pełnią ważną rolę w organizmie mężczyzny już od chwili poczęcia. To właśnie testosteron odpowiada za wykształcenie męskich cech płodu, indukuje różnicowanie przewodów Wolffa w męskie gruczoły dodatkowe, najądrza i drogi wyprowadzające.

Ponadto, androgeny odpowiadają za prawidłowy rozwój męskich cech płciowych (budowa ciała, wzrost, zarost, owłosienie ciała), niski ton głosu, popęd seksualny oraz spermatogenezę.

Androgeny - wskazania do badania u mężczyzn

• obniżony popęd płciowy (spadek libido)
• zaburzenia erekcji
• bezpłodność (W sytuacji, gdy partnerka nie może zajść w ciążę mimo regularnego odbywania stosunków płciowych 3-4 razy w tygodniu bez stosowania środków antykoncepcyjnych przez minimum rok, należy wykluczyć zarówno zaburzenia płodności ze strony kobiety, jak i mężczyzny)
• łysienie typu męskiego, czyli androgenowe i zmniejszenie owłosienia na całym ciele
• tkanka tłuszczowa zaczyna gromadzić się w miejscach typowych dla kobiet, czyli udach, biodrach, ramionach i piersiach
• przedwczesne dojrzewanie i pojawianie się wtórnych cech płciowych męskich u chłopców

Androgeny - przyczyny podwyższonego stężenia u kobiet

Hormony androgenne wytwarzane są w korze nadnerczy i w gonadach, dlatego to schorzenia tych narządów powinny być brane pod uwagę w diagnostyce podwyższonego stężenia hormonów płciowych we krwi. Do najczęściej spotykanych patologii powodujących nieprawidłowe wyniki badań hormonalnych zalicza się:Schorzenia nadnerczy

• wrodzony przerost nadnerczy
• guzy nowotworowe zlokalizowane w nadnerczach, hormonalnie czynne (wytwarzające hormony)
• guz wirylizujący
• zespół Cushinga

Schorzenia w obrębie gonad

• zespół policystycznych jajników (PCOS, ang. polycystic ovary syndrome)
• guzy nowotworowe zlokalizowane w jajnikach i jądrach, hormonalnie czynne (wytwarzające hormony)

Leki

• środki przeciwdrgawkowe stosowane w terapii padaczki
• glikokortykosteroidy
• niektóre leki moczopędne stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego

Androgeny - przygotowanie do badania

Badanie stężenia androgenów w surowicy krwi obwodowej powinno wykonywać się w godzinach porannych. Do uzyskania wiarygodnych wyników pacjent nie musi pozostawać na czczo, ale przez kilka dni poprzedzających badanie powinien unikać intensywnego wysiłku fizycznego.

Warto wspomnieć, że kobiety powinny wykonać oznaczenie hormonów płciowych w początkowej fazie cyklu miesiączkowego, najlepiej w 3.-10. dniu cyklu.

Należy poinformować laboranta o lekach hormonalnych przyjmowanych przez pacjenta, do których zaliczają się środki antykoncepcyjne, a wiele kobiet o tym zapomina.

Androgeny (hormony androgenowe) - przebieg badania

Stężenie androstendionu oznacza się w surowicy krwi żylnej. Po zdezynfekowaniu skóry w okolicy dołu łokciowego, sterylną, jednorazową igłą pobiera się krew żylną z żyły łokciowej.

Po wyjęciu igły miejsce wkłucia należy uciskać sterylnym gazikiem przez minimum 10 minut i nie podnosić kończyny górnej do góry, zapobiegnie to powstaniu nieestetycznego siniaka.

Badanie stężenia steroidowych hormonów płciowych można wykonać bezpłatnie w laboratorium medycznym po przedstawieniu skierowania od lekarza, bądź odpłatnie.

Koszt badania zleconego prywatnie oscyluje w granicach około 50 złotych za oznaczenie stężenia DHEA-S (siarczan dehydroepiandrostendionu). Za oznaczenie stężenia testosteronu trzeba zapłacić około 30 złotych.

Ceny mogą się znacznie różnić pomiędzy placówkami oferującymi wykonywanie badań laboratoryjnych, dlatego warto wybrać najbardziej dla pacjenta korzystną ofertę. Na wyniki oznaczeń hormonów płciowych należy poczekać kilka dni roboczych.

Androgeny (hormony androgenowe) - normy laboratoryjne

Każde laboratorium medyczne ustala własne zakresy norm stężenia hormonów androgenowych, które mogą się nieznacznie różnić między placówkami. Z tego powodu, aby dobrze kontrolować stężenie hormonów w surowicy krwi i móc porównywać między sobą wyniki oznaczeń, badania należy wykonywać w tym samym laboratorium.

Androgeny (hormony androgenowe) - leczenie

Na podstawie pojedynczego oznaczenia stężenia androgenów krwi nie jest możliwe postawienie trafnego rozpoznania i wprowadzenia jakiegokolwiek leczenia.

Dopiero po dokładnym zbadaniu pacjenta, zaznajomieniu się z jego dokumentacją medyczną, stanem klinicznym i obejrzeniu wyników badań, zleceniu ewentualnych dodatkowych badań laboratoryjnych i badań obrazowych lekarz jest w stanie postawić diagnozę i zaproponować pacjentowi leczenie, które zazwyczaj polega na leczeniu schorzenia podstawowego i leczeniu objawowym.

Schorzeniami wywołanymi zmianami hormonalnymi zajmuje się lekarz specjalista endokrynolog.

Kobiety, u których stwierdzono podwyższone stężenie androgenów we krwi, najbardziej uskarżają się na występowanie nadmiernego owłosienia.

Leki hormonalne mogą zmniejszać ilość nowego owłosienia, a już istniejące włosy można redukować dzięki depilacji zarówno nietrwałej (np. woskiem) jak i trwałej (laserowe usuwanie owłosienia).

Mężczyźni najczęściej zgłaszają się do lekarza z powodu nadmiernej utraty owłosienia.

Łysienie typu męskiego i jego postęp udaje się zahamować lub spowolnić dzięki farmaceutykowi z grupy steroidów, który odpowiada za zahamowanie miejscowej konwersji testosteronu do jego aktywnej formy w mieszkach włosowych.