Aldosteron: rola i normy

Aldosteron to hormon zaliczany do mineralokortykosteroidów produkowanych przez warstwę kłębkowatą nadnerczy. Zarówno zbyt niskie stężenie tego hormonu, jak i powyżej górnej granicy normy jest nieprawidłowe i należy zidentyfikować czynnik sprawczy, aby włączyć odpowiednie postępowanie diagnostyczno - terapeutyczne.

Spis treści

1. Zwiększone stężenie aldosteronu
2. Przyczyny wysokiego stężenia aldosteronu
3. Przyczyny zmniejszonego stężenia aldosteronu
4. Kiedy należy oznaczyć stężenie aldosteronu?
5. Aldosteron: normy

Aldosteron ma przede wszystkim za zadanie regulację gospodarki wodno-mineralnej organizmu, a dokładniej eliminację jonów potasu z organizmu i zwrotną absorpcję jonów sodu. Dzięki temu możliwe jest utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi. Regulacja wydzielania aldosteronu opiera się na mechanizmie sprzężenia zwrotnego i jest to składowa układu RAA – renina-angiotensyna-aldosteron. W sytuacji obniżenia ciśnienia tętniczego albo odwodnienia organizmu, co wiąże się z nieprawidłowym stężeniem sodu, organizm zaczyna produkować reninę, enzym zaangażowany w reakcję biochemiczną w roli katalizatora. Dzięki jego aktywności produkowana jest angiotensyna, która pobudza nadnercza do wydzielania aldosteronu. Zatem zaburzenia tego szlaku na każdym etapie mogą powodować nieprawidłowe stężenie aldosteronu.

Zwiększone stężenie aldosteronu

Nieprawidłowo wysokie stężenie aldosteronu określa się mianem hiperaldosteronizmu. Objawy, które mogą wskazywać na podwyższony poziom aldosteronu:

• podwyższone wartości ciśnienia tętniczego krwi, zwiększone pragnienie oraz oddawanie większej ilości moczu (wielomocz) - objawy przewodnienia organizmu i związanego z nim podwyższonego stężenia sodu w organizmie
• drętwienie i bolesne kurcze mięśni, osłabienie organizmu, zaburzenia rytmu serca - konsekwencja zmniejszonego stężenia jonów potasu

Poza zwiększonym stężeniem aldosteronu zdarzają się sytuacje, w których jest niedostateczny poziom tej substancji. Objawy tzw. hipoaldosteronizmu to:

• odwodnienie organizmu z jednoczasowym spadkiem stężenia sodu, co manifestuje się jako: osłabienie organizmu oraz obniżone ciśnienie tętnicze
• podwyższone stężenie potasu, co powoduje osłabienie oraz zaburzenia rytmu serca

Przyczyny wysokiego stężenia aldosteronu

Hiperaldosteronizm, czyli podwyższony poziom aldosteronu wynika z odwodnienia organizmu, zwężenia tętnicy nerkowej, niewydolności serca, która upośledza przepływ krwi przez nerki. Rzadko przyczyną nadmiernego wydzielania aldosteronu jest marskość wątroby. W przypadku niewydolnej wątroby nie dochodzi do produkcji adekwatnej do zapotrzebowania ilości albumin. Są to białka osocza, których rola koncentruje się na regulacji ciśnienia onkotycznego krwi. W konsekwencji zbyt małej ilości białek, woda eliminowana z naczyń krwionośnych przechodzi do przestrzeni zewnątrzkomórkowej, co powoduje odwodnienie komórek. Niewydolna wątroba nie potrafi także prawidłowo metabolizować wielu substancji, w tym również aldosteronu. Kazuistycznie za przyczynę hiperaldosteronizmu podaje się guzy wydzielające reninę w nadmiernej ilości.

Przyczyny zmniejszonego stężenia aldosteronu

Zmniejszone stężenie aldosteronu może wynikać z dysfunkcji nerek, najczęściej w następstwie powikłanej cukrzycy. Nieprawidłowo funkcjonujące nerki zaczynają produkować zmniejszone ilości reniny, aktywatora szlaku renina – angiotensyna – aldosteron. Innym czynnikiem, który przyczynia się do opisywanego zaburzenia jest pierwotna niedoczynność kory nadnerczy, w piśmiennictwie opisywana jako choroba Addisona. Najczęściej wynika ona z reakcji autoimmunologicznej organizmu, wrodzonego niedoboru enzymów odpowiedzialnych za syntezę hormonów nadnerczowych. Nierzadko farmakoterapia ma wpływ negatywny na działanie układu renina-angiotensyna-aldosteron. Przykładem są inhibitory konwertazy angiotensyny czy popularne w użyciu niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Kiedy należy oznaczyć stężenie aldosteronu?

Tak naprawdę wskazaniem do oznaczenia stężenia aldosteronu, są stany opisywane powyżej zawarte w objawach nadmiernego wydzielania aldosteronu lub nieadekwatnego do zapotrzebowania. Na liście sytuacji, które powinny zmusić pacjenta do weryfikacji stężenia aldosteronu są:

• ciężkie nadciśnienie tętnicze oporne na stosowane leczenie
• zwiększone pragnienie oraz częstsze oddawanie dużych porcji moczu - w tym przypadku należy wykluczyć cukrzycę
• osłabienie, drętwienie i bolesne kurcze mięśni, zaburzenia rytmu serca – co wynika z nieprawidłowego stężenia potasu

Przed wykonaniem badania konieczna jest rozmowa z lekarzem. Należy dokładnie uściślić, które czynniki mogą modyfikować ostateczny poziom aldosteronu. Są to m.in. stosowana dieta, przyjmowane leki, rodzaj wykonywanej aktywności fizycznej czy mnogość sytuacji stresowych. Pozycja ciała także ma znaczenie, w związku z tym zaleca się, aby przed pobraniem krwi do badania przyjąć pozycję stojącą przynajmniej 15-20 minut, a jeśli to możliwe należy pobrać krew zanim pacjent wstanie z łóżka, co jest do wykonania tylko w warunkach szpitalnych.

Tak jak zostało nadmienione powyżej, aby oznaczyć poziom aldosteronu konieczne jest pobranie próbki krwi, ewentualnie dopuszcza się oznaczenie z dobowej zbiórki moczu, rozpoczętej w godzinach porannych po dobrze przespanej nocy.

Aldosteron: normy

Prawidłowy wynik dla oznaczenia stężenia aldosteronu w osoczu wynosi 140-560 pmol/l (5-20 ng/dl), natomiast dla dobowej zbiórki moczu 14-53 nmol/24 h (5-19 ug/24 h). Uzyskany wynik należy skonsultować z lekarzem i omówić go indywidualnie. Wynik modyfikuje: wiek, płeć, stres, suplementacja sodu i potasu w diecie czy ogólny stan pacjenta.