Grypa - objawy, przyczyny, rodzaje, przebieg, leczenie. Jak zapobiec grypie?

Grypa to ostra choroba zakaźna wywoływana przez wirusy grypy A i B przenoszone drogą kropelkową. Przechorowanie grypy nie daje trwałej odporności - na grypę chorujemy wielokrotnie, gdyż co roku wywołują ją inne szczepy wirusa. Objawy grypy, które z pozoru przypominają przeziębienie, mogą dosłownie ścinać z nóg, a powikłania po grypie mogą być bardzo groźne. Możesz ją podejrzewać, jeśli masz wysoką gorączkę, boli cię gardło, mięśnie i stawy i nie masz siły, by wstać z łóżka.

Spis treści

1. Grypa - ogólna charakterystyka
2. Rodzaje grypy
3. Objawy grypy. Jak rozpoznać grypę?
4. Przebieg grypy
5. Nietypowe objawy grypy
6. Przyczyny grypy. Co wywołuje grypę?
7. Testy na grypę - najskuteczniejsza diagnostyka grypy
8. Jak leczyć grypę?
9. Kiedy chory na grypę powinien pojechać do szpitala?
10. Powikłania po grypie
11. Jak zapobiec grypie?

Grypa - ogólna charakterystyka

Grypa to ostra choroba wirusowa, której w żadnym wypadku nie wolno lekceważyć. Ponieważ wirus grypy przenoszony jest drogą kropelkową, grypą najczęściej zarażamy się podczas bezpośredniego kontaktu z osobą zarażoną, wdychając mikrokropelki wydzielin z dróg chorego.

Dorosła osoba zarażona wirusem grypy może zakażać innych w ciągu 3-5 dni od momentu pojawienia się objawów grypy, natomiast chore na grypę dziecko jest źródłem zakażenia nawet przez siedem dni (zwykle do 3 dni po ustąpieniu gorączki).

Rodzaje grypy

Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Zdrowia istnieją 4 typy wirusów grypy, typy A, B, C i D. Natomiast to wirusy grypy A i B krążą i powodują sezonowe epidemie chorób. Należy podkreślić, że grypa typu D atakuje głównie bydło, a wirusy nie zakażają i nie powodują chorób u ludzi.

Grypa typu A

Wirusy grypy A dzieli się dalej na podtypy w zależności od kombinacji białek na powierzchni wirusa. Obecnie u ludzi krążą wirusy grypy podtypu A(H1N1) i A(H3N2). A(H1N1) jest również zapisywany jako A(H1N1)pdm09, ponieważ spowodował pandemię w 2009 r. i zastąpił poprzedniego wirusa A(H1N1), który krążył przed 2009 r. Wiadomo, że tylko wirusy grypy typu A powodują pandemie.

Grypa typu B

Wirusy grypy B nie są podzielone na podtypy, ale można je podzielić na linie. Wirusy grypy typu B należą do linii B/Yamagata lub B/Victoria.

Grypa typu C

Wirus grypy C jest wykrywany rzadziej i zwykle powoduje łagodne infekcje, dlatego nie ma znaczenia dla zdrowia publicznego.

Objawy grypy. Jak rozpoznać grypę?

Objawy grypy pojawiają się nagle i są bardzo nasilone - ich intensywność jest charakterystyczna dla tej choroby.

Objawy grypy to:

• wysoka temperatura, która szybko rośnie i dochodzi nawet do ponad 39 st. C (jednak 12% zakażonych choruje na grypę bez gorączki),
• bardzo silny ból głowy (najczęściej okolicy czołowej i zagałkowej),
• dreszcze,
• dotkliwy ból mięśni i stawów,
• skrajne wyczerpanie - zmęczenie i uczucie rozbicia mogą utrzymywać się przez cały czas choroby i później, nawet do 2-3 tygodni po ustąpieniu objawów.

Głównym objawom grypy często towarzyszą objawy dodatkowe, nie mniej uciążliwe:

• suchy, męczący kaszel - można mieć uczucie, że głęboko w gardle utkwiło ci piórko, które drażni i zmusza do pokasływania,
• ból gardła w grypie przydarza się rzadziej i jeśli występuje, to w późniejszym okresie choroby,
• katar, jeśli już się pojawi, to zwykle nie od razu i jest skąpy,
• brak apetytu,
• zawroty głowy,
• zapalenie spojówek,
• bóle brzucha,
• czasem u dzieci i młodzieży biegunka,
• wymioty (u dzieci i młodzieży).

Przebieg grypy

Przeziębienie a grypa, to częsta wątpliwość, w końcu nie raz zdarza się, że nie wiemy, co tak naprawdę nam dolega. Kluczem do zrozumienia różnicy jest gwałtowny przebieg. W przypadku grypy może pojawić się gorączka nawet do 39 st. C. Przeziębienie rozwija się powoli i najczęściej pozbawione jest gorączki. Jak wskazuje WHO, objawy grypy zwykle zaczynają się około 2 dni po zakażeniu wirusem. Niemniej jednak zdarza się,  że osoby, które jeszcze rano czuły się względnie dobrze, wieczorem mają już wysoką gorączkę i odczuwają silny ból mięśni.

Ile rozwija się grypa?

Przez pierwsze 4-5 dni grypy chorzy mają większość z wymienionych wyżej objawów. Po pewnym czasie do bólu głowy, wysokiej gorączki i kaszlu (który z suchego zmienia się w kaszel wilgotny), może też dołączyć ból oczodołów i światłowstręt.

Ile trwa grypa?

Objawy grypy powinny zacząć ustępować po 5-7 dniach: spada gorączka i ustępuje ból głowy. Pozostałe objawy powoli również stają się mniej dokuczliwe. Ale nie należy natychmiast wstawać z łóżka i próbować wracać do codziennych zajęć czy pracy. 

Jak długo gorączka przy grypie?

To kwestia mocno indywidualna, wiele zależy od stanu pacjenta, jego odporności czy występowania innych chorób współistniejących. Natomiast średnio gorączka trwa około 3 lub 4 dni.

Czy przy grypie zawsze jest gorączka?

Gorączka podczas grypy to bardzo częsty objaw, ale nie obowiązkowy.

Grypa - ile dni w domu?

Amerykańskie Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) wskazuje, że w domu należy pozostać, przez co najmniej 24 godziny po ustąpieniu gorączki bez użycia leków obniżających gorączkę lub po ustąpieniu objawów (co najmniej 4-5 dni po wystąpieniu objawów grypy). Warto jednak pamiętać, że każdy organizm powraca do zdrowia we własnym tempie, stąd przed podjęciem decyzji o wyjściu z domu konieczna jest konsultacja z lekarzem.

Ile dni po grypie można wyjść z domu?

W zależności od przebiegu choroby lekarz może zalecić, by pacjent nie wychodził z domu przez dwa tygodnie od momentu pojawienia się pierwszych objawów. Ważne, aby nie lekceważyć zaleceń, ponieważ powikłania po grypie mogą nawet zagrażać życiu.

Grypa - drogi zakażenia. Jak długo można zarazić się grypą?

Jak wskazuje WHO, wirusy grypy rozprzestrzeniają się łatwo i szybko zwłaszcza w zatłoczonych miejscach, w tym w szkołach i domach opieki. Gdy zakażona osoba kaszle lub kicha, kropelki zawierające wirusy (zakaźne kropelki) są rozpraszane w powietrzu i mogą zarażać osoby znajdujące się w pobliżu.

Wirus może być również przenoszony przez ręce zanieczyszczone wirusami grypy. Aby zapobiec przenoszeniu wirusa, należy zakrywać usta i nos chusteczką podczas kaszlu i regularnie myć ręce.

Nietypowe objawy grypy

Nietypowe objawy grypy dotyczą głównie dzieci i mogą pojawić się w początkowej fazie choroby. Mowa o bólu brzucha, wymiotach, nudnościach czy biegunce. Należy poinformować o tych symptomach lekarza, ponieważ może okazać się, że dolega nam zupełnie inna przypadłość.

Przyczyny grypy. Co wywołuje grypę?

Grypa wywoływana jest przez wirusy grypy, należące do rodziny Orthomyxoviridae, które namnażają się w nabłonku dróg oddechowych. Wirusy te dzielą się na trzy rodzaje: A, B oraz C1, wirus typu A dzieli się dodatkowo na podtypy klasyfikowane wedle rodzaju białek występujących na cząsteczki:  hemaglutyniny (H) oraz neuraminidazy (N).  Grypą można zarazić się przez bezpośredni kontakt z chorym lub przedmiotami, których dotykał.

Wirusy grypy przenoszone są:

• drogą kropelkową (na dystansie około 1 m),
• drogą kontaktową przez zanieczyszczone wydzieliną powierzchnie i ręce,
• drogą oddechową, na większe odległości na aerozolach,
• nie ma doniesień o możliwościach przenoszenia zakażenia przez żywność lub wodę.

Warto wiedzieć, że epidemiolodzy dzielą grypę na dwa rodzaje: sezonową i pandemiczną. Grypa sezonowa każdego roku występuje w okresie epidemicznym (z reguły od września do kwietnia) i wywoływana jest najczęściej przez wirusy podtypu H1N1 lub H3N2.

Grypa pandemiczna z kolei wywoływana może być przez inne podtypy wirusa, a ze względu na brak odporności zakażenie szerzy się bardzo szybko, dlatego chorych jest znacznie więcej, niż w przypadku grypy sezonowej – mówimy wtedy o światowej epidemii, inaczej pandemii (np. pandemia hiszpanki), która występuje co kilkadziesiąt lat. Stan pandemii grypy ogłasza wtedy WHO na podstawie danych o zasięgu wirusa i liczby zakażeń na całym świecie.

Oto 7 sposobów na złagodzenie objawów grypy:  

Zobacz galerię 7 zdjęć

Testy na grypę - najskuteczniejsza diagnostyka grypy

Jeśli lekarz – na podstawie objawów - podejrzewa u pacjenta grypę, powinien skierować go na testy, które potwierdzą grypę bądź ją wykluczą. Testy na grypę opierają się na  identyfikacji w pobranym od chorego materiale antygenów wirusowych lub materiału genetycznego wirusa oraz na ocenie we krwi chorego swoistych dla antygenów wirusa przeciwciał lub przyrostu stężenia istniejących przeciwciał swoistych dla antygenów wirusa.

Najczęściej stosowane testy na grypę to:

• szybkie testy diagnostyczne robione z wymazu z jamy nosowo-gardłowej. Pozwalają na stwierdzenie w ciągu 15-30 minut obecności wirusa grypy (typu A lub typu A i B). Są kosztowne, a ich czułość jest umiarkowana - około 30% wyników jest fałszywie ujemnych lub fałszywie dodatnich, co sprawia, że wymagają potwierdzania czulszymi metodami. Testy te pozwalają na rozróżnienie wirusów typu A i B oraz wskazanie podtypu AH1N1.
• badania wirusologiczne - najdokładniejsze z technik diagnostycznych grypy. W tej grupie są testy immunofluorescencyjne i immunoenzymatyczne – dające wynik w ciągu 24 godzin; testy RT-PCR lub hybrydyzacja in situ – pozwalają na wykrywanie RNA wirusa w materiale pochodzącym od chorego, ale na wynik czeka się do kilku dni. Są czułe, lecz kosztowne, dlatego stosuje się je w trudnych przypadkach. W lecznictwie zamkniętym i do celów nadzoru epidemiologicznego stosuje się również hodowlę wirusa na zarodkach kurzych lub hodowlach tkankowych – czas oczekiwania na wynik to nawet kilkanaście dni.
• badania serologiczne - potwierdzają kontakt badanego z antygenami wirusa post factum. Obecności przeciwciał swoistych dla wirusa świadczy o przebytej grypie w nieokreślonej przeszłości. O aktualnej infekcji świadczy co najmniej 4-krotny wzrost miana swoistych przeciwciał obserwowany w 2 kolejnych próbkach pobranych w ostrej fazie choroby w odstępie 7 dni lub w ostrej fazie choroby i w fazie zdrowienia, w odstępie ok. 10-14 dni. Badania te są stosowane głównie w analizie retrospektywnej. 

Jak leczyć grypę?

Z powodu ryzyka groźnych powikłań grypy nie należy leczyć samodzielnie, a tym bardziej próbować jej „przechodzić”. Zależnie od wieku, ogólnego stanu zdrowia pacjenta i ewentualnych chorób przewlekłych to lekarz powinien wskazać najlepszą kurację.

Jeśli stwierdzi, że nie ma poważnych zagrożeń, zaleci tylko łagodzenie objawów grypy i wypoczynek. W przypadku podejrzenia grypy lekarza powinniśmy wezwać do domu, by nie chodzić do przychodni i nie narażać innych na zachorowanie.

Objawowe leczenie grypy obejmuje:

• Zażywanie leków przeciwgorączkowych i łagodzących inne objawy infekcji, takie jak ból głowy i mięśni - pomogą NLPZ (kwas acetylosalicylowy, ibuprofen).
• Stosowanie syropów nawilżających drogi oddechowe i łagodzących męczący suchy kaszel.
• Przyjmowanie preparatów na ból gardła. Na ból gardła pomogą preparaty o działaniu dezynfekującym i jednocześnie nawilżające śluzówkę. A przy ostrym bólu gardła pomogą preparaty działające także lekko znieczulająco.
• Picie dużych ilości płynów. Podczas gorączki organizm traci wiele wody, więc trzeba ją uzupełniać. Ponadto pijąc, nawilżasz śluzówki. Najlepiej pij herbatki ziołowe i owocowe (z czarnego bzu, malin, dzikiej róży, kwiatu lipy, hibiskusa), które zawierają witaminę C i działają rozgrzewająco, napotnie i tym samym obniżają gorączkę. Unikaj zaś mocnej czarnej herbaty - wysuszy ona śluzówkę gardła.
• Nawilżanie powietrza. Wysuszona śluzówka nosa i gardła jest bardziej podatna na zakażenia bakteryjne.
• Płukanie gardła - woda z solą (łyżeczka soli na pół szklanki letniej wody), napar z rumianku lub szałwii działają odkażająco i nawilżają śluzówkę, dzięki czemu złagodzą ból gardła i męczący suchy kaszel.
• Dieta lekkostrawna i raczej płynna.
• Odpoczynek - leż w łóżku i unikaj wszelkiego wysiłku. To pozwoli organizmowi zebrać wszystkie siły do walki z chorobą.

U osób z grup podwyższonego ryzyka Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje (od 1990 roku) leczenie grypy lekami nowej generacji, czyli lekami antywirusowo-antygrypowymi. Są to inhibitory neuraminidazy - oseltamiwir, zanamiwir oraz amantadyna aktywne wobec wirusów A - których zadaniem jest blokowanie namnażania się wirusa. By leki te były skuteczne, należy je zażyć najdalej do 48 godzin od chwili pojawienia się objawów grypy. Podanie leków z tej grupy musi poprzedzić badanie dające pewność, że pacjent rzeczywiście choruje na grypę.

Uważa się, że grypa i związane z nią objawy mogą utrzymywać się od 3 do 7 dni. W niektórych przypadkach choroba może trwać nawet do 2 tygodni od momentu wystąpienia pierwszych symptomów. Jej czas trwania zależy w dużej mierze od szczepu wirusa, układu odpornościowego oraz nasilenia dolegliwości.

Poznaj domowe sposoby na ból gardła! 

Kiedy chory na grypę powinien pojechać do szpitala?

Osoba chora na grypę powinna jak najszybciej znaleźć się w szpitalu, gdy pojawią się u niej następujące objawy:

• plucie krwią lub różowo-czerwone zabarwienie śliny,
• bardzo wysoka temperatura, sięgająca ponad 40 st. C,
• uczucie silnego bólu lub ściskania w klatce piersiowej,
• problemy z oddychaniem i zaczerpnięciem tchu,
• bardzo niskie ciśnienie krwi,
• gwałtowne uczucie słabości, zasłabnięcie podczas wstawania z łóżka, problemy z poruszaniem się, 
• drgawki,
• letarg, majaczenie, halucynacje,
• objawy odwodnienia – skąpomocz, zawroty głowy, suchość w ustach,
• zasinienie wokół ust,
• wybroczyny lub sinawa wysypka na skórze,
• epizody utraty przytomności, zaburzenia świadomości, problemy z obudzeniem pacjenta.

Powikłania po grypie

CDC informuje, że choć większość osób, które zachorują na grypę, wyzdrowieje w ciągu kilku dni do mniej niż dwóch tygodni, to u niektórych rozwiną się powikłania, z których część może zagrażać życiu i prowadzić do śmierci.

Możliwe powikłania po grypie:

• infekcje zatok i uszu,
• zapalenie płuc,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie mózgu,
• zapalenie tkanek mięśniowych,
• niewydolność wielonarządową (na przykład niewydolność oddechową i nerek),
• sepsa,
• nasilenie chorób przewlekłych w tym astmy.

Jak zapobiec grypie?

Grypie można próbować zapobiec - i warto nie tylko ze względu na ciężki przebieg tej choroby, ale również na jej możliwe powikłania.

Najlepsze metody zapobiegania grypie to:

• coroczne szczepienia przeciwko grypie, zwłaszcza u osób z grup podwyższonego ryzyka,
• regularne mycie rąk wodą i mydłem, a gdy to niemożliwe środkiem dezynfekującym na bazie alkoholu,
• unikanie kontaktu z chorymi,
• gdy wystąpią objawy grypy, pozostanie w domu, a gdy konieczne jest wyjście - unikanie skupisk ludzkich i zgromadzeń,
• zakrywanie nosa i ust podczas kaszlu i kichania, najlepiej przy pomocy chusteczek jednorazowych, a gdy to niemożliwe kichanie w zgięcie łokcia (nigdy w dłonie).

Szczepionka na grypę

Szczepienia są najlepszym sposobem zapobiegania grypie. Bezpieczne i skuteczne szczepionki są stosowane od ponad 60 lat. Ze względu na to, że odporność po szczepieniu z czasem zanika, zaleca się coroczne przyjmowanie dawki. Warto wspomnieć, że grypa w ciąży to zagrożenie nie tylko dla matki, ale i dziecka, stąd zaleca się przyjmowanie szczepień również ciężarnym kobietom.

Szczepionka na grypę może być mniej skuteczna u osób starszych, ale sprawi, że choroba będzie miała łagodniejszy przebieg i zmniejszy się ryzyko powikłań i śmierci. 

Coroczne szczepienie jest zalecane dla:

• kobiet w ciąży,
• dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat,
• osób powyżej 65 roku życia,
• osób z przewlekłymi schorzeniami,
• pracowników służby zdrowia.

Katarzyna Hubicz