Wielkie zespoły geriatryczne

Wielkie zespoły geriatryczne to zbiór problemów zdrowotnych, które spotykane są przede wszystkim w grupie osób będących w podeszłym wieku. Zaburzenia te nierzadko bywają bagatelizowane (chociażby tendencja do upadków czy zaburzenia kontroli oddawania moczu przypisywane są po prostu zaawansowanemu wiekowi) i przez to nie są one właściwie leczone. Prawda jest natomiast taka, że wielkie problemy geriatryczne zwyczajnie wymagają odpowiednich oddziaływań terapeutycznych: dzięki takowym istnieje bowiem możliwość znacznego nawet poprawienia jakości życia seniora.

Spis treści

1. Wielkie zespoły geriatryczne: upadki i zaburzenia równowagi
2. Wielkie zespoły geriatryczne: nietrzymanie moczu i stolca
3. Wielkie zespoły geriatryczne: zaburzenia otępienne
4. Wielkie zespoły geriatryczne: zespół słabości
5. Wielkie zespoły geriatryczne: geriatryczny zespół jatrogenny
6. Wielkie zespoły geriatryczne: inne częste problemy zdrowotne seniorów
7. Wielkie zespoły geriatryczne: po co się je wyróżnia i jak im zapobiegać?

Wielkie zespoły geriatryczne (wielkie problemy geriatryczne, ang. geriatric syndromes) to najczęściej występujące u osób starszych  problemy zdrowotne, które pogrupowano, aby zwracać zarówno lekarzom, jak i rodzinom osób starszych uwagę na to, jakie zaburzenia z największym prawdopodobieństwem mogą wystąpić u seniorów i jakie konkretnie problemy powinny u nich zdecydowanie podlegać leczeniu.

Geriatria, czyli gałąź medycyny koncentrująca się wokół problemów zdrowotnych wieku podeszłego, tak naprawdę zaczyna dopiero się rozwijać. Powodem jest tutaj przede wszystkim to, że stale narasta w populacji ilość osób w wieku podeszłym.

Prawda jest niestety taka, że problemy zdrowotne najstarszych pacjentów nierzadko są skrajnie wręcz bagatelizowane.

Osłabienie, tendencja do upadków czy zaburzenia pamięci czasami uznawane bywają za "skutki uboczne" zaawansowanego wieku, których wystąpienia tak naprawdę w żaden sposób cofnąć nie można. Owszem, przywrócić organizmowi kondycji z lat młodości - przynajmniej w całości - z pewnością się nie da, dobre funkcjonowanie w jesieni życia jest jednak jak najbardziej jednak możliwe. Niezbędne do osiągnięcia tego jest po prostu właściwe reagowanie na pojawiające się u seniorów odchylenia od ich stanu zdrowia.

Wielkie zespoły geriatryczne: upadki i zaburzenia równowagi

Jednym z poważniejszych problemów, które bywają spotykane u seniorów, są upadki. O tym, że są one słusznie uznawane za jeden z wielkich zespołów geriatrycznych, zdecydowanie przekonują statystyki dotyczące tego, jak często dochodzi do upadków w grupie osób starszych. Szacuje się bowiem, że w ciągu roku niezamierzony upadek ma miejsce u 30% osób będących po 65. roku życia i u nawet połowy spośród wszystkich pacjentów, którzy mają 80 i więcej lat.

Przyczyny upadków u osób starszych bywają naprawdę różne, ogólnie dzieli się je dwojako na przyczyny wewnętrzne oraz zewnętrzne. Do pierwszych z wymienionych zaliczane są rozmaite czynniki, które są związane z samym pacjentem.

Jako ich przykłady można podać m.in.:

• rozmaite choroby (np. niedociśnienie, padaczkę, niedoczynność tarczycy czy chorobę zwyrodnieniową stawów)
• stosowanie przez chorego różnych leków (np. hipotensyjnych, przeciwdepresyjnych, moczopędnych i nasennych)
• zaburzenia dotyczące czynności narządów zmysłów (np. pogorszenie wzroku czy słuchu)

Do zewnętrznych przyczyn upadków zaliczane są z kolei takie aspekty, jak np. brak poręczy przy schodach, niedostateczne oświetlenie przestrzeni, po których porusza się osoba starsza czy nierówne drogi (np. chodniki).

Teoretycznie wydawać by się mogło, że upadek poważnym problemem nie jest - tak może jednak być u osób młodych, ale niekoniecznie już u seniorów.

U osób starszych istnieje chociażby zwiększone ryzyko złamań kości, przez które pacjent może zostać nawet na dłuższy czas zmuszony do przebywania w jednej pozycji.

To z kolei zwiększa ryzyko kolejnych problemów zdrowotnych, takich jak np. zakrzepica żył głębokich, odleżyny czy wystąpienie przykurczów stawowych.

Całkowicie upadkom u seniorów oczywiście zapobiec się nie da, warto jednak chociażby dostosować domowe wnętrze w odpowiedni sposób tak, aby ryzyko, że przez brak poręczy przy schodach czy śliskie kafelki senior doświadczy upadku, zmalało.

Wielkie zespoły geriatryczne: nietrzymanie moczu i stolca

Zarówno nietrzymanie moczu, jak i nietrzymanie stolca spotykane bywają w różnych grupach wiekowych, u starszych osób ich rozpowszechnienie jest jednak największe.

Nietrzymanie moczu miewa różny charakter - bywa ono przejściowe, jak i utrwalone. Pierwszy z wymienionych problemów może być związany m.in. z infekcją układu moczowego, stosowaniem jakichś leków, ale i wynikać z nadmiernej produkcji moczu (spowodowanej chociażby chorowaniem na niekontrolowaną cukrzycę).

Utrwalone nietrzymanie moczu u seniorów może z kolei być wynikiem uszkodzenia struktur zaangażowanych w kontrolowanie mikcji (np. włókien nerwowych, czego przyczyną może być związany z upadkiem uraz rdzenia kręgowego).

Nietrzymanie stolca powiązane bywa z kolei z zaburzeniami otępiennymi, niewłaściwą dietą, ale i z nadużywaniem środków przeczyszczających czy długotrwałym unieruchomieniem.

Oba wielkie problemy geriatryczne prowadzą zwykle do poważnych trudności w życiu seniora: skutkują one występowaniem podrażnień w okolicach intymnych, wymuszają korzystanie z dodatkowych środków higienicznych (które nierzadko są dość kosztowne), ale i prowadzą do występowania u starszej osoby skrępowania czy wstydu.

Ostatnie z wymienionych są zwykle najbardziej dotkliwe i skutkują często tym, że senior odizolowuje się od innych ludzi, co może sprzyjać m.in. zaburzeniom depresyjnym - wszystkie wspomniane problemy, powiązane z nietrzymaniem moczu i stolca, z całą pewnością przekonują o tym, że nieprawidłowości tego rodzaju zdecydowanie wymagają leczenia.

Wielkie zespoły geriatryczne: zaburzenia otępienne

Nierzadko to, że pamięć seniora funkcjonuje nie w pełni prawidłowo, uznawane jest za typowy przejaw starości. Konieczne jest tutaj jednak podkreślenie jednej rzeczy: otóż wcale nie jest tak, że osoba, która ma za sobą wiele wiosen, ma "prawo do zapominania". Owszem, jej pamięć może nie być aż tak dobra jak we wczesnej młodości, aczkolwiek nagłe, coraz to większe trudności z zapamiętywaniem nie są fizjologią, a patologią - mogą one wynikać z kolejnego wielkiego zespołu geriatrycznego, którymi są zaburzenia otępienne.

Typowo otępienia kojarzone są z jedną chorobą, którą jest choroba Alzheimera. Zdecydowanie nie jest to jednak jedyna możliwa przyczyna zaburzeń otępiennych. Wśród innych wymienić można tutaj chociażby otępienie naczyniowe, otępienie z ciałami Lewy'ego czy otępienie czołowo-skroniowe.

Wspominając o otępieniach warto pamiętać, iż niekoniecznie ich dominującym objawem muszą być właśnie zaburzenia pamięci. Zdarza się, że na pierwszy plan wysuwają się całkowicie innego rodzaju dolegliwości, takie jak np. znaczne zmiany zachowania pacjenta (np. senior, który dotychczas był oazą spokoju, nagle staje się drażliwy lub nawet agresywny) czy trudności z wykonywaniem podstawowych, zwyczajnych czynności (takich jak np. wiązanie butów czy jedzenie posiłku z użyciem sztućców).

Wielkie zespoły geriatryczne: zespół słabości

Pewne zespoły geriatryczne, takie jak chociażby upadki czy otępienia, są raczej powszechnie omawianymi problemami. O innego rodzaju nieprawidłowościach wspomina się z kolei zdecydowanie rzadziej - jedną z takowych jest zespół słabości.

Mówi się o nim wtedy, gdy u seniora wyraźnie zauważalne jest osłabienie siły mięśniowej, spowolnienie chodu, występowanie u niego uczucia wyczerpania oraz zmniejszenie aktywności fizycznej i niezamierzony spadek masy ciała.

Biorąc pod uwagę przejawy zespołu słabości mogłoby się wydawać, że nie jest to poważne zaburzenie, w praktyce jest jednak inaczej - otóż problem ten zwiększa bowiem zagrożenie wystąpieniem u seniora różnych jednostek chorobowych, wymagających dłuższych nawet hospitalizacji.

Wielkie zespoły geriatryczne: geriatryczny zespół jatrogenny

Dość interesującym wielkim zespołem geriatrycznym jest geriatryczny zespół jatrogenny. Rozwija się on bowiem wskutek… nieodpowiedniego leczenia starszego pacjenta.

• Jatrogenia - gdy lekarz popełnia błąd jatrogenny

Geriatryczny zespół jatrogenny może być skutkiem wystąpienia interakcji pomiędzy zażywanymi przez chorego lekami (a tych, jak wiadomo, seniorzy przyjmują nierzadko dość dużo), stosowania zbyt dużych do potrzeb pacjenta dawek leków lub wystąpienia działań niepożądanych farmaceutyku stosowanego nawet w małych dawkach.

O tego rodzaju wielkim zespole geriatrycznym nie wspomina się często, a szkoda - jego skutkiem bywa występowanie u seniora nowych objawów chorobowych, przez które zalecane bywa mu stosowanie kolejnych jeszcze farmaceutyków.

W przypadku jednak geriatrycznego zespołu jatrogennego nie powinno się rozpoczynać leczenia nowymi farmaceutykami, a tak naprawdę zmodyfikować wcześniej wdrożoną starszemu pacjentowi farmakoterapię.

Wielkie zespoły geriatryczne: inne częste problemy zdrowotne seniorów

Klasycznie do grupy wielkich zespołów geriatrycznych zaliczane są powyżej opisane problemy, w praktyce jednak czasami grupa ta rozszerzana jest o innego jeszcze rodzaju nieprawidłowości. Poza już wymienionymi, do najczęściej spotykanych problemów zdrowotnych osób starszych zaliczane są również:

• zaburzenia psychiczne (przede wszystkim w postaci zaburzeń depresyjnych)
• unieruchomienie (które może być skutkiem upadku, jak i jakiejś innej choroby często spotykanej u seniorów - jako przykład można tutaj podać udar mózgu),
• tendencja do pojawiania się na ciele odleżyn
• niedożywienie i odwodnienie (do których predysponować mogą mające miejsce nierzadko u seniorów zaburzenia czynności ośrodków mózgowia, zawiadujących odczuwaniem głodu i pragnienia),
• zaburzenia termoregulacji (w postaci zarówno hiper-, jak i hipotermii),
• pogorszenie funkcji narządów zmysłów (mowa tutaj przede wszystkim o zaburzeniach słuchu oraz o chorobach narządu wzroku, takich jak np. dalekowzroczność, zaćma i jaskra).

Wielkie zespoły geriatryczne: po co się je wyróżnia i jak im zapobiegać?

Zasadność wyszczególnienia wielkich zespołów geriatrycznych wytłumaczyć można dość szybko - otóż znając problemy, które najczęściej spotykane są u osób starszych, istnieje możliwość zwrócenia uwagi na to, czemu konkretnie powinno się u nich zapobiegać oraz jakie trudności zdecydowanie wymagają u nich leczenia.

Najistotniejsze są przede wszystkim próby ograniczenia częstości różnych problemów zdrowotnych u seniorów. Jako przykład można tutaj podać upadki, gdzie jednym z czynników ryzyka ich wystąpienia są skutki uboczne zażywanych leków. Zdarza się, że pacjentowi zalecany jest nowy lek obniżający ciśnienie tętnicze krwi, który finalnie prowadzi do zbyt dużego obniżenia wartości tego parametru. W takim przypadku konieczna jest modyfikacja leczenia po to, aby zminimalizować ryzyko niepożądanego upadku i konsekwencji tego zdarzenia.

Inny przykład - zaburzenia psychiczne wieku podeszłego. Ważne jest wychwycenie ich potencjalnych przejawów na jak najwcześniejszym etapie - rozpoczęcie odpowiedniej terapii wcześnie po wystąpieniu np. depresji u seniora stwarza szanse na to, że konieczna terapia da oczekiwane efekty szybciej niż gdyby rozpocząć ją dopiero po długim czasie trwania nieleczonej depresji.

Pewnym wielkim zespołom geriatrycznym - np. zaburzeniom otępiennym - całkowicie zapobiec się nie da. Ryzyko wystąpienia innych, np. geriatrycznego zespołu jatrogennego czy odwodnienia, może być minimalizowane i to zarówno przez lekarzy, jak i bliskich seniorów.

Tak naprawdę po prostu warto więc mieć wiedzę o wielkich zespołach geriatrycznych - wczesne rozpoczynanie stosowania oddziaływań skierowanych ku ich zapobieganiu czy leczeniu naprawdę może w znaczący sposób poprawiać codzienne funkcjonowanie osoby starszej.