Starzenie się serca i układu krążenia

Starzenie się serca i układu krążenia jest jednym z aspektów starzenia się całego organizmu człowieka. Układ sercowo-naczyniowy, jak wszystkie narządy i układy, stopniowo i łagodnie zaczyna działać coraz gorzej. Zdarza się, że granica między normalnym starzeniem się a chorobą jest cienka, wtedy trudno jest stwierdzić, które zmiany wynikają z wieku, a które z rozwijającej się choroby. Dowiedz się, co dzieje się z układem krążenia z przebiegiem lat oraz jak zmiany te wpływają na występowanie chorób sercowo-naczyniowych u seniorów.

Proces starzenia serca i układu krążenia rozpoczyna się bardzo szybko, bo między 30. a 40. rokiem życia i powoli, ale stopniowo postępuje. Dotyczy to zresztą wszystkich tkanek i narządów. To od nas – naszego stylu życia: diety, aktywności fizycznej, profilaktyki i leczenia chorób zależy jak szybko proces ten będzie osiągał kolejne stadia.

Spis treści:

1. Starzenie się naczyń krwionośnych
2. Starzenie się serca

W obrębie układu krążenia dochodzi do trzech podstawowych zmian: sztywnienia tętnic, włóknienia układu bodźcoprzewodzącego oraz przerostu tkanką łączną mięśnia sercowego. W przypadku normalnego starzenia się, żadna z tych zmian nie jest wystarczająca do wywołania patologii układu krążenia. Pomimo to sprzyjają one ich rozwojowi i w przypadku pojawienia się dodatkowych czynników, znacznie łatwiej jest o wstąpienie choroby.

Oczywiście proces starzenia jest wieloaspektowy, opisane wyżej przemiany są jednymi z wielu. Nie należy także zapominać, że dotyczy on wszystkich układów, a ich zmiany (szczególnie układu oddechowego i nerwowego) pośrednio wpływają również na serce i naczynia.

Starzenie się jest stałym, powolnie postępującym pogorszeniem funkcjonowania ciała człowieka - zmniejszania rezerw czynnościowych układów i narządów oraz pogarszaniem delikatnej równowagi procesów zachodzących w naszym organizmie. Związane jest to oczywiście ze „zużyciem” narządów, enzymów i struktur ciała i początkowo zauważalne jedynie w czasie maksymalnego ich obciążania – wysiłku, stresu czy chorób.

Z czasem jednak zmiany te są dostrzegalne coraz wyraźniej. Proces starzenia jest naturalny, normalny i całkowicie fizjologiczny, sam w sobie nie powoduje więc występowania chorób, patologii, ale może temu sprzyjać. Dzieje się tak, jeśli starzenie zachodzi szybciej niż naturalnie lub jest bardzo zaawansowane, wtedy niewielkie zaburzenie stałości metabolizmu organizmu prowadzi do pojawiania się chorób. Skutkiem tego jest występowanie schorzeń wielu narządów i układów, w tym układu sercowo-naczyniowego. Zmiany związane z wiekiem, występujące w układzie krążenia wynikają z kilku podstawowych przemian wywołanych starzeniem się:

• Z przerastania przez komórki tkanki łącznej i tłuszczowej układu bodźcoprzewodzącego serca, odpowiadającego za pobudzanie serca do skurczu
• Z przyrostu tkanki łącznej, ilości kolagenu oraz pojawianiu się złogów amyloidu w obrębie mięśnia sercowego, co wpływa na jego kurczliwość oraz podatność na rozkurcz,
• Zmniejszenie ilości włókien elastycznych, zwiększenie ilości kolagenu oraz zwapnienia w ścianach tętnic.

Starzenie się naczyń krwionośnych

Ostatni z wymienionych procesów prowadzi do usztywnienia tętnic i zmniejszenia ich podatności, elastyczności, to z kolei zaburza proces odbierania i przekazywania energii.

W normalnych warunkach część energii ze skurczu mięśnia sercowego, poza wypompowaniem krwi, jest przekazywana do ściany aorty, powodując jej miejscowe rozszerzenie, które rozchodzi się wraz z biegiem naczynia. To odkształcenie nazywane jest falą tętna i ułatwia pompowanie krwi w ten sposób, że owa energia włożona w odkształcenie naczynia stopniowo jest oddawana, poprawiając efektywność przepływu krwi.

Jeśli ściana tętnic staje się bardziej sztywna, zmniejsza się efektywność tego procesu, serce zmuszone jest do większej pracy, a to prowadzi do zwiększenia ciśnienia w naczyniach i przebudowy mięśnia sercowego. Co więcej, wraz z wiekiem zanika zdolność tętnic do rozkurczu wynikająca z jednej strony z opisanych przemian, a z drugiej z osłabienia czułości na substancje rozszerzające naczynia.

Wszystko to prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego, zwłaszcza skurczowego (pierwszej z mierzonych wartości).

Pomimo opisanych przemian, w warunkach normalnych wartości ciśnień pozostają prawidłowe, nawet w bardzo zaawansowanym wieku. Jeśli jednak dodatkowo pojawi się w organizmie jakikolwiek inny czynnik sprzyjający, spustowy (np. otyłość, stres, brak aktywności fizycznej), skutkuje to wystąpieniem nadciśnienia tętniczego – jednej z częstszych chorób u osób starszych.

Czytaj też:
Choroby wieku podeszłego. Na co najczęściej chorują osoby starsze?

Warto także wiedzieć, że wraz z wiekiem zmniejsza się ilość wody w organizmie, wpływa to pośrednio na układ krążenia poprzez niewielkie zmniejszenie objętości krwi krążącej. Jest to jeden z mechanizmów, dzięki któremu pomimo opisanego sztywnienia ścian tętnic, może nie dojść do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Naczynia są zmienione, ale objętość krwi w ich wnętrzu zmniejsza się, przez co ciśnienie pozostaje na podobnym poziomie. Mniejsza zawartość wody zwiększa jednak ryzyko odwodnienia u seniorów.

Starszy wiek wpływa także na układ krzepnięcia: zaburzona jest równowaga między krzepnięciem, a jego hamowaniem, przez co nieznacznie zwiększa się ryzyko zakrzepicy żylnej.

Czytaj też:
Koagulogram to badanie krzepliwości krwi. Jak odczytać jego wyniki?

Starzenie się serca

Zmiany w obrębie mięśnia sercowego, obejmujące zwiększenie ilości tkanki łącznej, prowadzą do zaburzeń rozkurczu, a więc wypełniania się krwią, skutkiem tego wypełnienie komór podczas skurczu jest mniejsze niż normalnie i praca serca staje się nieefektywna.

Dodatkowo jeśli weźmie się pod uwagę osłabienie podatności tętnic i zwiększoną pracę serca z tego wynikającą, łatwo jest wyobrazić sobie sytuację, w której mięsień sercowy przerasta w odpowiedzi na większe obciążenie pracą. Dlatego też u osób starszych częściej dochodzi do rozwoju tak zwanej niewydolności serca z zachowaną frakcją wyrzutową, dla której charakterystyczny jest prawidłowy skurcz, ale niewłaściwy rozkurcz wynikający np. z pogrubienia ścian.

Kolejną zmianą jest „starzenie się” układu bodźcoprzewodzącego, który odpowiada za tworzenie i rozprowadzenie impulsów pobudzających serce do skurczu. Typowo zwiększa się ilość tkanki tłuszczowej i włóknistej w obrębie tego układu, prowadząc do zaburzeń funkcjonowania, co skutkuje zmniejszeniem ilości skurczów w spoczynku, zmniejszeniem odpowiedzi układu bodźcoprzewodzącego na chwilową konieczność zwiększenia ilości skurczów oraz maksymalnej, możliwej do wygenerowania liczby impulsów.

Takie zmiany mają dwojaki skutek, z jednej strony nasilają tendencję do tak zwanej hipotonii ortostatycznej, czyli zawrotów głowy i osłabienia pojawiającego się natychmiast po zmianie pozycji ciała (np. po wstaniu z łóżka). Jest to także przyczyną zmniejszenia tolerancji wysiłku – z uwagi na mniejszą, możliwą do osiągnięcia, częstość pracy serca w wysiłku w porównaniu do ludzi młodych.

Odpowiedź układu sercowo-naczyniowego na stres również staje się mniej efektywna. Warto wiedzieć, że włóknienie układu bodźcoprzewodzącego może w końcu doprowadzić do tak zwanych bloków serca, które zaburzają synchronizację skurczów między przedsionkami a komorami, w takich wypadkach konieczne jest wszczepienie stymulatora serca.

Wspomniane wcześniej złogi amyloidu to odkładające się nieprawidłowe, bezpostaciowe białko, samo w sobie nie jest ono szkodliwe, jednak jeśli jest go dużo może uszkadzać strukturę i funkcję tkanek, w których się znajduje. Przykładowo, w przedsionkach serca, w połączeniu w włóknieniem i wieloma innymi czynnikami, sprzyja występowaniu migotania przedsionków, czyli nieregularnej ich aktywności elektrycznej i nieefektywnego skurczu.

Podobne zmiany degeneracyjne: zwłóknienie, odkładanie się amyloidu i wapnia są przyczyną zwyrodnienia i uszkodzenia zastawek serca, jest to proces naturalny, jednak u pewnych osób postępuje szybciej. Skutkiem są wady zastawkowe na czele z najczęstszą u osób starszych – zwężeniem zastawki aortalnej (stenozą aortalną).

lek. Maciej Grymuza