Kiedy demencja nie jest demencją

Takie objawy, jak zaburzenia pamięci, problemy z wykonywaniem zwyczajnych czynności czy nasilające się zaburzenia zachowania u osób starszych zwyczajowo uznawane są za przejawy demencji. Z pewnością to częsty problem wśród seniorów. Jednak bez dokładnej diagnostyki nie powinno się od razu rozpoznawać otępienia. W praktyce bowiem podobne problemy mogą wynikać z chorowania na depresję, zaburzeń czynności tarczycy lub stanowić skutek uboczny zażywanych leków. Jak więc rozpoznać, kiedy potencjalna demencja wcale nią nie jest?

Spis treści

1. Kiedy demencja nie jest demencją: depresja
2. Kiedy demencja nie jest demencją: choroby sercowo-naczyniowe i układu oddechowego
3. Kiedy demencja nie jest demencją: zaburzenia czynności wątroby i nerek
4. Kiedy demencja nie jest demencją: choroby tarczycy
5. Kiedy demencja nie jest demencją: cukrzyca
6. Kiedy demencja nie jest demencją: niedobory witamin
7. Kiedy demencja nie jest demencją: skutki uboczne zażywanych leków
8. Kiedy demencja nie jest demencją: choroby neurologiczne
9. Kiedy demencja nie jest demencją: zaburzenia ze strony narządów zmysłów
10. Kiedy demencja nie jest demencją: zakażenia
11. Kiedy demencja nie jest demencją: nowotwory
12. Jakie badania wykonać, aby stwierdzić, że demencja nie jest demencją?

Otępienie nie jest niestety rzadko spotykaną jednostką - częstość jego występowania narasta wraz z wiekiem i tak jak w grupie osób mających pomiędzy 60 a 65 lat na zaburzenia otępienne cierpi około 1% z nich, tak już wśród pacjentów mających więcej niż 85 lat nawet u 1/3 z nich zauważalne mogą być różne objawy zaburzeń otępiennych.

Otępienia są przyczyną wielu różnych dysfunkcji - w ich przebiegu występują:

• zaburzenia pamięci (zarówno świeżej, jak i długotrwałej)
• zmiany zachowania (np. tendencja do zachowań agresywnych, drażliwość)
• trudności z koordynacją wzrokowo-przestrzenną
• problemy z wykonywaniem codziennych czynności (takich jak np. czesanie się czy jedzenie z wykorzystaniem sztućców)

Dość często bywa tak, że kiedy u pacjenta wystąpią tego rodzaju dolegliwości, a ma on za sobą jednocześnie bardzo dużo już wiosen, przypisywane mu jest rozpoznanie otępienia.

Z całą pewnością istnieją duże szanse na to, że przyczyną problemów są właśnie zaburzenia otępienne, w praktyce jednak konieczna jest tutaj pewna powściągliwość i powstrzymanie się od za szybkiego postawienia diagnozy.

Otóż problemy pamięciowe czy też nagłe pogorszenie funkcjonowania seniora mogą wynikać nie tylko z demencji, ale i z szeregu całkowicie innych jednostek chorobowych.

Kiedy demencja nie jest demencją: depresja

Brak energii, utrata zainteresowań czy trudności pamięciowe u starszej osoby mogą być spowodowane m.in. przez zaburzenia depresyjne.

Senior, który na nie cierpi, może unikać wychodzenia z domu, zaniedbywać kontakty nawet z członkami swojej najbliższej rodziny czy doświadczać zaburzeń snu czy to w postaci bezsenności, jak i nadmiernej senności. W przebiegu depresji starczej występować mogą również i zaburzenia apetytu (polegające czy to na jego wzroście, czy też na znacznym spadku łaknienia), najbardziej jednak charakterystycznym objawem zaburzeń depresyjnych jest obniżenie nastroju.

Kiedy demencja nie jest demencją: choroby sercowo-naczyniowe i układu oddechowego

Niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca czy przewlekła obturacyjna choroba płuc mogą - poza podstawowymi ich objawami - prowadzić do dolegliwości przypominających otępienie.

Taka możliwość bierze się stąd, iż w przypadku tychże schorzeń upośledzeniu ulega dostarczanie tlenu do różnych tkanek organizmu, w tym również i do mózgu.

Przewlekłe niedotlenienie mózgu może upośledzać czynność układu nerwowego i przez to właśnie u osób zmagających się z jakimś przewlekłym schorzeniem czy to układu oddechowego, czy też sercowo-naczyniowego pojawiać się mogą różne dolegliwości, przez które postawiona takim seniorom może zostać rozpoznanie otępienia.

Kiedy demencja nie jest demencją: zaburzenia czynności wątroby i nerek

Zaburzenia przypominające otępienie mogą wynikać z choroby wątroby czy nerek. Narządy te odpowiadają m.in. za przetwarzanie oraz usuwanie z organizmu toksycznych metabolitów.

Kiedy więc u pacjenta rozwinie się niewydolność któregoś z wymienionych wyżej organów, różne szkodliwe substancje mogą się po prostu gromadzić w jego organizmie, po czym wpływać negatywnie na czynność układu nerwowego i prowadzić do wystąpienia takich objawów, jak zaburzenia pamięci czy zaburzenia funkcji wykonawczych.

Kiedy demencja nie jest demencją: choroby tarczycy

Tarczyca to narząd, którego hormony wpływają zarówno na tempo różnorodnych procesów metabolicznych, jak i na funkcjonowanie układu nerwowego.

W sytuacji, gdy w organizmie znajdują się nieprawidłowe ilości tych hormonów, pojawiać się mogą u seniora różne dysfunkcje przypominające otępienie.

W przypadku niedoczynności tarczycy, obok takich jej objawów, jak zaparcia, suchość skóry czy spowolnienie czynności serca, występować mogą również i spowolnienie myślenia, trudności z przypominaniem czy znaczne zmniejszenie aktywności życiowej.

Nadczynność tarczycy może z kolei u osoby w podeszłym wieku prowadzić do wzmożonej potliwości, biegunek, ale i do drażliwości, wahań nastroju czy trudności z koncentracją.

Kiedy demencja nie jest demencją: cukrzyca

Nierzadko spotykana u starszych osób choroba - cukrzyca. Kojarzona ona jest przede wszystkim z podwyższonym poziomem glukozy we krwi, w praktyce jednak w jej przebiegu występować mogą również i epizody odwrotne, czyli epizody hipoglikemii.

Glukoza jest podstawowym "paliwem" dla ośrodkowego układu nerwowego i przez to pacjent, który miewa stany obniżonego stężenia glukozy we krwi, może doświadczać okresowych objawów splątania czy niemożności skupienia uwagi, w ich trakcie zdarzać się mu mogą również i upadki.

Kiedy demencja nie jest demencją: niedobory witamin

O tym, że do prawidłowego funkcjonowania ludzki organizm potrzebuje różnorodnych witamin i składników odżywczych, przekonywać nikogo zapewne nie trzeba.

Do zachowania właściwej czynności układu nerwowego niezbędna jest m.in. witamina B12, której niedobory dosyć często spotykane są u osób starszych i które mogą odpowiadać za występowanie u nich dolegliwości sugerujących otępienie.

Niedobór witaminy B12 może wynikać z ogólnego niedożywienia, sprzyjać mu jednak może również i dieta wegetariańska, ale i częste stosowanie - zwłaszcza przy małej podaży tej witaminy w diecie - środków zobojętniających kwas żołądkowy (wchłanianie witaminy B12 zachodzi bowiem w środowisku kwaśnym).

Kiedy demencja nie jest demencją: skutki uboczne zażywanych leków

Objawy przypominające otępienie czasami pojawiają się w związku z przyjmowaniem jakichś farmaceutyków. Seniorzy są predysponowani do tego problemu z tego powodu, iż ogólnie rozmaite leki zdecydowanie częściej – ze względu chociażby na spowolnienie tempa procesów metabolizowania czy usuwania ich z organizmu – wywołują u nich różne skutki uboczne. Wśród preparatów, które szczególnie mogą sprzyjać zaburzeniom przypominającym demencję, wymieniane są m.in. opioidowe leki przeciwbólowe, glikokortykosteroidy, benzodiazepiny oraz leki przeciwhistaminowe, a także niektóre antybiotyki (np. fluorochinolony).

Kiedy demencja nie jest demencją: choroby neurologiczne

Demencja uznawana jest za problem z zakresu neurologii, różne jednak tak naprawdę jednostki, które również zaliczane są do tej dziedziny, także mogą prowadzić do pojawiania się u pacjentów objawów otępienia. Jako przykłady można tutaj chorobę Parkinsona, udar mózgu oraz wodogłowie normotensyjne (zespół Hakima).

Kiedy demencja nie jest demencją: zaburzenia ze strony narządów zmysłów

Czasami trudności z koordynacją wzrokowo-przestrzenną, drażliwość i wahania nastroju czy upadki nie są spowodowane rozwinięciem się u seniora otępienia, a tak naprawdę wynikają one z dysfunkcji dotyczących narządów zmysłów. Kiedy bowiem osoba starsza zaczyna znacznie gorzej widzieć czy słyszeć, może ona mieć trudności z funkcjonowaniem w swoim zwyczajnym otoczeniu i ostatecznie mogą u niej występować dolegliwości, które mogą zostać uznane za przejawy demencji.

Kiedy demencja nie jest demencją: zakażenia

Różne choroby zakaźne mogą wywoływać pewne objawy w krótkim czasie od zachorowania, a inne – szczególnie przy braku właściwego leczenia – dopiero po wielu nawet latach. Tak bywa chociażby w przypadku kiły, boreliozy czy zakażenia wirusem HIV. Po długim, sięgającym zwykle właśnie kilkunastu lat, czasie w przebiegu tychże schorzeń dochodzić może do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, prowadzącego np. do pojawienia się zaburzeń pamięci, zmian osobowości czy zaburzeń funkcji wykonawczych.

Kiedy demencja nie jest demencją: nowotwory

Nagłe wystąpienie objawów demencji może być oczywiście związane z tą chorobą, ale i nawet z chorobą nowotworową. Prowadzić do takiej sytuacji mogą szczególnie zmiany nowotworowe, które rozwijają się we wnętrzu czaszki. Guzy tego rodzaju mogą chociażby uciskać ośrodki zaangażowane w kontrolowanie różnych procesów (np. czynności ruchowych) i powodować pojawianie się objawów, które nasuwają podejrzenie wystąpienia u chorego otępienia.

Jakie badania wykonać, aby stwierdzić, że demencja nie jest demencją?

Biorąc pod uwagę wszystkie opisane powyżej problemy doskonale widać, że sprawa nie jest łatwa – przyczyną objawów, które teoretycznie spowodowane mogłyby być przez demencję, wcale nie musi być właśnie demencja.

Z tego właśnie powodu przed postawieniem u seniora takiej diagnozy najpierw konieczne jest dokładne przeanalizowanie jego ogólnego stanu zdrowia. Warto zwrócić uwagę na to, czy choruje on na jakąś przewlekłą jednostkę (np. na cukrzycę czy przewlekłą obturacyjną chorobę płuc).

Przeanalizować należy to, jakie leki zażywa osoba starsza i czy zmiany w jej funkcjonowaniu powiązane są z rozpoczęciem ich przyjmowania. Przydatne – w przeprowadzaniu diagnostyki różnicowej otępienia – są również badania laboratoryjne.

Ciężko byłoby tutaj wymienić wszystkie analizy, które można przeprowadzić w celu wykluczenia innych niż demencja przyczyn niepokojących objawów u seniora – za najistotniejsze uznaje się zwykle oznaczenia poziomów hormonów tarczycy, badania parametrów wątrobowych (np. wątrobowych aminotransferaz) czy nerkowych (m.in. kreatyniny).

Zlecane mogą być również oznaczenia poziomu witaminy B12. W razie podejrzenia, że przyczyną objawów przypominających demencję mogą być jakieś schorzenia neurologiczne czy nowotwór wewnątrzczaszkowy, wskazane może być wykonanie badań obrazowych głowy (np. tomografii komputerowej czy rezonansu magnetycznego).

Kiedy jednak szczególnie powinno się pomyśleć, że potencjalna demencja wcale nie jest demencją? Otóż przede wszystkim wtedy, gdy u seniora, który dotychczas funkcjonował bez większych trudności, bardzo gwałtownie pojawiają się niepokojące dolegliwości w postaci czy to nasilonych zaburzeń pamięci, trudności z utrzymaniem równowagi czy też nagłej utraty wcześniej posiadanych umiejętności.

Otępienia zazwyczaj przebiegają podstępnie i ich objawy stopniowo narastają, kiedy zaś przyczyną problemów jest inna niż demencja jednostka, dysfunkcje pojawiać się mogą nagle i to właśnie szczególnie wtedy pojawia się potrzeba przeprowadzenia jak najdokładniejszej diagnostyki przed postawieniem u takiego pacjenta rozpoznania demencji.