Jak starzeje się żołądek

Każda zjedzona potrawa, wypity napój czy połknięte lekarstwo trafia do żołądka. Pracuje on wydajnie i całodobowo, ale wraz z wiekiem miewa też swoje okresy buntu. Spowolniony metabolizm, możliwe braki w uzębieniu czy nieodpowiednia dieta nie ułatwiają pracy żołądkowi. Dowiedz się, co jeszcze ma wpływ na starzenie się żołądka.

Spis treści

1. Jak starzeje się żołądek - etapy
2. Jak starzeje się żołądek - utrudnienia w trawieniu
3. Jak starzeje się żołądek - badania profilaktyczne
4. Jak starzeje się żołądek - choroby

Pocieszające jest to, że samo starzenie się tylko nieznacznie wpływa na funkcjonowanie żołądka. Zapewne dlatego, że bez jedzenia nie przetrwalibyśmy długo. Jednak połączenie nawet niewielkich zmian z różnego typu stanami patologicznymi, nadmiernym zażywaniem leków oraz suplementów diety, a także niezdrowym trybem życia (tj. niską aktywnością fizyczną, nieprawidłową dietą) może w znacznym stopniu zaburzyć funkcjonowanie układu pokarmowego i być przyczyną chorób.

Oby świadomość tego, jak zbudowany jest żołądek i jakie są jego możliwości, sprawiła, że z większą rozwagą będziemy wybierać to, co do niego trafia.

Jak starzeje się żołądek - etapy

W pierwszej dobie życia żołądek dziecka może zmieścić 5-7 ml, czyli posiłek rozmiaru czereśni. Szybko jednak zwiększa swoją objętość, by po miesiącu mieścić jednorazowo ok. 150 ml. W tym czasie wydzielanie kwasu w żołądku jest ok. 27 razy mniejsze niż u dorosłych.

Odbierając dowód osobisty, możemy już zmieścić w żołądku 1-2 litry jedzenia i picia, albo i więcej, jeśli jadaliśmy zbyt obfite porcje i żołądek jest rozciągnięty. Średnia wielkość odpowiada 2 garściom.

Czas przebywania treści pokarmowej w żołądku zależy od jej konsystencji oraz składu, np. kawałek tortu będzie stacjonował w żołądku ok. 2 godzin. Kęsy jedzenia zostają rozbite na mniejsze cząstki, które będą w stanie przecisnąć się dalej przez odźwiernik do dwunastnicy.

W żołądku zachodzą wstępne etapy trawienia pokarmów – przede wszystkim białek i tłuszczów. Jest to możliwe dzięki obecności soku żołądkowego, który jest mieszaniną 3 wydzielin wytwarzanych przez różne komórki błony śluzowej żołądka.

W skład soku żołądkowego wchodzą m.in. kwas solny, elektrolity oraz czynnik wewnętrzny. Sok ten zawiera także śluz, wodę oraz specjalne enzymy – pepsynogen oraz lipazę żołądkową.

Podpuszczka jest enzymem obecnym tylko w żołądku niemowląt, ścina ona białko zawarte w mleku. Pepsynogen pod wpływem jonów wodorowych pochodzących z kwasu solnego zostaje przekształcony w pepsynę – to ona rozkłada białka do łańcuchów polipeptydowych. Lipaza natomiast bierze udział w trawieniu tłuszczów.

Czynnik wewnętrzny wydzielany przez komórki okładzinowe znajdujące się w błonie śluzowej żołądka wiąże witaminę B12 i umożliwia jej wchłanianie w końcowym odcinku jelita krętego. Poza tym w żołądku obecne są komórki uwalniające hormony – gastrynę i grelinę oraz somatostatynę.

W kwaśnym środowisku żołądka nie są trawione cukry. Kwas solny odgrywa też ważną rolę w walce z drobnoustrojami. Zatem pokarm wstępnie rozdrobniony w jamie ustnej i strawiony przez sok żołądkowy, dzięki ruchom perystaltycznym, czyli rytmicznemu kurczeniu się i rozkurczaniu ścian żołądka, przesuwa się do dalszych odcinków przewodu pokarmowego.

Jak starzeje się żołądek - utrudnienia w trawieniu

Ludzkie ciało przypomina precyzyjną układankę, w której żaden element nie jest wyizolowany. Zmiany w jednym rejonie mają wpływ na połączone z nim tkanki i narządy. Dlatego żołądek, który starzeje się stosunkowo wolno, w miarę upływu lat może być coraz bardziej obłożony pracą.

• Braki w uzębieniu

Statystyczny Polak po 35. r.ż. ma tylko 21 zębów. Znacznie gorzej jest u seniorów, co czwarta osoba po 65. r.ż. w ogóle nie ma własnych zębów. Problemy stomatologiczne sprawiają, że upośledzony zostaje proces rozdrabniania i żucia pokarmów, który jest niezbędny we wstępnej fazie trawienia. W związku z tym do żołądka trafiają większe niż dotąd kawałki jedzenia.

• Zaburzenia wydzielania śliny (kserostomia)

U seniorów często występuje zmniejszone wydzielanie śliny, którego przyczyny są złożone. Mniejsza ilość śliny bywa skutkiem osłabionego pragnienia (mniej pijemy), a także odwodnienia z powodu przyjmowania m.in. leków moczopędnych. U niektórych osób rozwija się tzw. zespół suchości jamy ustnej. W ślinie znajduje się m.in. amylaza, która zapoczątkowuje proces trawienia węglowodanów. Obecne są też substancje bakteriobójcze. Jeśli ta linia obrony w pierwszym odcinku układu pokarmowego jest osłabiona, może to sprzyjać większej podatności na infekcje w dalszych jego odcinkach.

• Zmiana składu soku żołądkowego

Podczas testów na zwierzętach (szczurach) wykazano, że zarówno podstawowe, jak i stymulowane gastryną wydzielanie kwasu solnego (HCl) w żołądku obniża się z wiekiem.

Podobnie u ludzi, stwierdzono niższą efektywność podstawowego jak i maksymalnego wydzielania HCl u osób w podeszłym wieku w porównaniu z osobami młodymi. Do zaburzeń wydzielania kwasu solnego dochodzi w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka.

Wydzielanie może być zwiększone, zmniejszone, a rzadko może wystąpić bezkwaśność (achlorhydria) związana z całkowitym zanikiem komórek okładzinowych żołądka.

Niedostateczna ilość kwasu solnego w soku żołądkowym prowadzi do trudności w trawieniu niektórych składników pokarmowych, zaburzeń wchłaniania m.in. żelaza, wapnia, miedzi, cynku. W dłuższej perspektywie czasu, przy niedostatku kwasu podnosi się też ryzyko przerostu bakterii prowadzące do dokuczliwych objawów – wzdęć, bólów brzucha, biegunki.

• Wolniejsze opróżnianie żołądka

Z biegiem lat zmienia się motoryka przewodu pokarmowego. Ruchy perystaltyczne ulegają spowolnieniu, co przyczynia się do zaburzeń opróżniania żołądka, czyli pokarm dłużej w nim przebywa i z opóźnieniem przechodzi do dwunastnicy i dalej – do jelit. Może to powodować uczucie szybkiej pełności podczas posiłku, nudności, zgagę, bóle w nadbrzuszu.

• Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka

Z wiekiem zwiększa się częstość występowania zapalenia błony śluzowej (nierzadko z zanikiem), a wśród przyczyn jest m.in. bakteria Helicobacter pylori oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne.

• Złe nawyki żywieniowe

Jemy coraz więcej, a do tego często wybieramy produkty gorszej jakości – przetworzoną żywność, z dodatkiem konserwantów, barwników i dużej ilości soli.

Tymczasem ilość i jakość jedzenia ma wpływ na pracę żołądka i jego tempo starzenia się. Im mniej przetworzona żywność, tym łatwiej ją trawić. Znaczenie ma też to, co w danym momencie i w jakich proporcjach trafia do żołądka. Zjedzenie kilku pączków w tłusty czwartek z pewnością jest dużym wyzwaniem, bowiem pokarmy wysokotłuszczowe długo zalegają w żołądku i mogą powodować uczucie rozpierania, odbijania, bólu w nadbrzuszu. W takiej sytuacji lepiej przez kilka godzin nie jeść, wtedy żołądek będzie w stanie sam sobie poradzić.

Z punktu widzenia żołądka najlepiej, byśmy jadali 4-5 razy dziennie niewielkie porcje pokarmów o temperaturze pokojowej. A w przerwach (nie podczas posiłku) popijali wodę.

Czytaj też: Najlepsze pory posiłków - kiedy jeść śniadanie, obiad, kolację?

Warto pamiętać, że są substancje, których nie powinno się jeść i pić na pusty żołądek. Oto one:

• Kawa

zawiera substancje podrażniające błonę śluzową przewodu pokarmowego. Pobudza wydzielanie soków żołądkowych i może powodować bóle brzucha, zgagę, mdłości. Jeśli ktoś lubi zaczynać dzień od kawy, powinien dodawać do niej mleko.

• Surowe warzywa i owoce

Duża ilość przyjmowana na pusty żołądek będzie powodowała zwiększenie wydzielania soków żołądkowych, co może stanowić problem dla osób w podeszłym wieku, a także tych ze skłonnością do wzdęć, z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, z nieżytami błony śluzowej przewodu pokarmowego, z refluksem żołądkowo-przełykowym. Jedzenie warzyw jest ważne, ale w przypadku śniadań (w wyżej wymienionych przypadkach) lepiej, by stanowiły one jedynie dodatek lub były ugotowane.

• Ostre przyprawy

Lepiej unikać spożywania na czczo pikantnych dań z dodatkiem pieprzu, chili, czosnku, kurkumy, imbiru. Modne ostatnio picie na czczo wody z dodatkiem pieprzu cayenne jest dopuszczalne sporadycznie dla smakoszy tej mikstury (pod warunkiem, że nie mają problemów z żołądkiem).

• Alkohol

W kontakcie z nim żołądek musi wytworzyć znacznie więcej kwasu niż normalnie, co źle działa na jego śluzówkę – daje o tym znać bólem lub wymiotami. Częste picie alkoholu może wywołać zapalenie błony śluzowej.

• Nikotyna

Nikotyna zmniejsza produkcję tlenku azotu, niezbędnego, by błona śluzowa skutecznie chroniła narząd przed znajdującym się w nim kwasem solnym. Palenie papierosów zwiększa ryzyko choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz raka żołądka.

• Nerwy

Na wydzielanie soku żołądkowego wpływają też emocje, np. strach, smutek, zdenerwowanie. W sytuacji zagrożenia w organizmie podnosi się poziom adrenaliny i kortyzolu, które są nam potrzebne do tego, by poradzić sobie z niebezpieczeństwem (szybciej uciekać, mieć lepszy refleks).

Zwiększa się wtedy również wydzielanie soku żołądkowego, który drażni śluzówkę żołądka. Gdyby zdarzało się to rzadko, nie byłoby większych konsekwencji. Niestety, wiele osób zamartwia się i denerwuje niemal bez przerwy. Zmiany, które są konsekwencją życia w ciągłym stresie, kumulują się i negatywnie wpływają na stan zdrowia. Mogą być przyczyną nowych chorób lub nasilać już istniejące.

Czytaj też: Czarne myśli, czyli jak przestać się zadręczać

Dr Robert Sapolsky, amerykański biolog i neurolog, autor książki „Dlaczego zebry nie mają wrzodów? Psychofizjologia stresu” ostrzega: „Jeśli stres jest u ciebie chroniczny, istnieje duże prawdopodobieństwo, że w przyszłości będziesz cierpiał na różnego rodzaju dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego”. Mogą to być np. wrzody, zgaga, przewlekłe zaparcia czy zespół jelita drażliwego.

Jak starzeje się żołądek - badania profilaktyczne

Gastroskopia umożliwia zbadanie przełyku, żołądka oraz dwunastnicy, natomiast kolonoskopia pozwala ocenić końcowy odcinek jelita cienkiego oraz całe jelito grube. Oba badania, poza oceną zmian makroskopowych, czyli widocznych gołym okiem, dają także możliwość pobrania wycinków do badań histopatologicznych, usunięcia polipów oraz zatamowania krwawienia.

Gastroskopia jest także jednym z badań umożliwiających ocenę zakażenia bakterią Helicobacter pylori. Gastroskopię wykonuje się przede wszystkim w przypadku występowania dolegliwości: bólów brzucha, męczącej zgagi, utraty apetytu, wymiotów, chudnięcia.

Gastroskopię profilaktyczną robi się stosunkowo rzadko, m.in. osobom z przełykiem Barretta, przewlekłym zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka oraz osobom z niektórymi zespołami uwarunkowanymi genetycznie. Dobrym nieinwazyjnym badaniem narządów jamy brzusznej jest USG. Z kolei badanie kału na krew utajoną czasem pomaga uniknąć inwazyjnej kolonoskopii.

Jak starzeje się żołądek - choroby

Najczęstszą chorobą żołądka jest zapalenie błony śluzowej. Jakie jeszcze zmiany i choroby mogą atakować ten narząd?

• Polipy

znajdowane są zwykle przypadkowo, w trakcie wziernikowania żołądka. Drobne (poniżej 1 cm) usuwane są zwykle w całości. W przypadku większych zmian wykonuje się biopsję, czyli pobiera wycinek do badania histopatologicznego (pod mikroskopem).

• Wrzody

czyli ograniczone ubytki błony śluzowej. Główne przyczyny choroby to bakteria Helicobacter pylori oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne. Do zakażenia bakterią Helicobacter dochodzi drogą pokarmową, zwykle w dzieciństwie. Leczenie, poza podawaniem typowych leków zmniejszających wydzielanie kwasu solnego, wymaga zastosowania antybiotykoterapii. Dieta obecnie ma niewielkie znaczenie, wystarczy regularne spożywanie posiłków z wyłączeniem tych potraw, które wywołują lub nasilają dolegliwości. Warto ograniczyć spożycie kawy. Alkohol jest zabroniony podczas antybiotykoterapii.

• Nowotwór

Rak żołądka należy do najczęstszych nowotworów złośliwych na świecie. W Polsce na raka żołądka co roku umiera ok. 5500 chorych. Większość stanowią osoby po 50. r.ż., częściej mężczyźni. Pacjenci pojawiają się u lekarza często w zaawansowanym stadium choroby. Najważniejszą przyczyną jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori. Ryzyko zachorowania zwiększa też palenie papierosów oraz dieta bogata w mięso, uboga w owoce i warzywa.

O autorze

Joanna Karwat

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej. Od ponad 25 lat śledzi trendy w medycynie i spotyka się z lekarzami, by rozmawiać o nowych metodach leczenia. Otrzymała dwa wyróżnienia w konkursie "Dziennikarz Medyczny Roku 2018" w kategorii publicystyki prasowej. Każdą wolną chwilę poświęca na grę w siatkówkę. Zdobyła złoto w Mistrzostwach Dziennikarzy w Siatkówce Plażowej w 2016 r.

Joanna Karwat